Etymologica: Boerderij de Assem: es of as?

Tussen Meeuwen en Drongelen ligt, ver van de dijkweg af, een boerderij met de naam ‘Den Assem’.

Kaartje uit 1937 (topotijdreis) met daarop onder de Bergsche Maas ter hoogte van Waalwijk, linksboven Meeuwen met Hoog-Meeuwen en rechts in het midden De Assem. De rode weg onder is de dijk naar Drongelen. Tussen die dijkweg (Drongelsche Dijk) en de Bergsche Maas ligt nog een restant van de Romeins-middeleeuwse Maas.

In 1399 wordt ‘de Assum’ voor het eerst met die naam genoemd. In 1450 spreekt men van ‘opten Assum’. In 1580 is er sprake van ‘den Hooge Assum’. Wim Braams in zijn Oude topografische elementen in het Land van Heusden en Altena ( Heusden 2000) vermoedt dat Den Assem geldt als een van de twee hoeven tussen Eethen en Meeuwen, die genoemd worden in 850 bij een schenking van Balderik aan de Utrechtse kerk.

Verklaring van de naam, mogelijkheid 1

In Noord-Holland ligt een plaats met de naam Assum (bij Uitgeest). Deze naam wordt verklaard uit twee woorden: sum = heem, ofwel woning, woonplek en as of ask, de naam van de boomsoort es.

Deze verklaring past ook goed bij onze Assem. Het betreft hogere gronden. Daar groeiden van nature essen, dat zijn voor hogere kleigronden de typerende boomsoorten. Dat er oude bewoning was komt naar voren uit de veronderstelling van Braams dat al in 850 deze locatie bedoeld zal zijn. Maar sowieso, hier tussen Eethen, Meeuwen en de Romeins-middeleeuwse Maas is de Assem één van de weinige hogere, dus voor overstroming veiliger plekken. En dat was ongetwijfeld al zo in de tijd van de Romeinen.

De hoogte zal veroorzaakt zijn door afzettingen van de rivier de Dusse. Bij bestudering van de hoogtekaart (zie hieronder) valt op dat de verhoging prima past bij de oeverwal in de buitenbocht van een rivier. De Assem is in wezen een ‘zusje’ van de hoogte bij Hoog Meeuwen even verderop (zie bovenstaande kaart). Die laatste locatie heette vroeger overigens ‘Eekdonk’: verhoging met eikenbegroeiing. Daar groeiden geen essen maar eiken omdat de donk – anders dan De Assem- uit veel schraal , weinig vruchtbaar zand bestond.

De Assem. Evident een hoge plek. Onder de Eindsestraat, de oude dijk langs de Romeins-Middeleeuwse Maas (bron: AHN, Actueel Hoogtebestand Nederland).

Verklaring van de naam, mogelijkheid 2

In de aantekeningen van de Commissaris van de Koningin van Noord-Brabant op 2 april 1910 over zijn bezoek aan de streek vinden wij het volgende citaat.

‘Uit die stukken -een oud archief van de gemeente Drongelen- bleek tevens, dat de familie van moederszijde van den burgemeester – de familie Millenaar – sinds ruim 300 jaren op dezelfde boerderij woont, terwijl die plaats steeds door erfenis van de eene in de andere hand kwam. Die plaats heet Assem; volgens oudheidkundigen beteekent dat Asch heem, en zou er ten tijde van de Romeinen eene begraafplaats geweest zijn; die veronderstelling vond eenige bevestiging door het vinden van urnen, gevuld met asch en stukjes been, bij het zand graven, een Meter diep, voor eenige jaren her’.