• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologica: Boerderij de Assem: es of as?

28 maart 2022 door Bas van Andel 2 Reacties

Tussen Meeuwen en Drongelen ligt, ver van de dijkweg af, een boerderij met de naam ‘Den Assem’.

Kaartje uit 1937 (topotijdreis) met daarop onder de Bergsche Maas ter hoogte van Waalwijk, linksboven Meeuwen met Hoog-Meeuwen en rechts in het midden De Assem. De rode weg onder is de dijk naar Drongelen.  Tussen die dijkweg (Drongelsche Dijk) en de Bergsche Maas ligt nog een restant van de Romeins-middeleeuwse Maas.

In 1399 wordt ‘de Assum’ voor het eerst met die naam genoemd. In 1450 spreekt men van ‘opten Assum’. In 1580 is er sprake van ‘den Hooge Assum’. Wim Braams in zijn Oude topografische elementen in het Land van Heusden en Altena ( Heusden 2000)  vermoedt dat Den Assem geldt als een van de twee hoeven tussen Eethen en Meeuwen, die genoemd worden in 850 bij een schenking van Balderik aan de Utrechtse kerk.

Verklaring van de naam, mogelijkheid 1

In Noord-Holland ligt een plaats met de naam Assum (bij Uitgeest). Deze naam wordt verklaard uit twee woorden: sum = heem, ofwel woning, woonplek en as of ask, de naam van de boomsoort es.

Deze verklaring past ook goed bij onze Assem. Het betreft hogere gronden. Daar groeiden van nature essen, dat zijn voor hogere kleigronden de typerende boomsoorten. Dat er oude bewoning was komt naar voren uit de veronderstelling van Braams dat al in 850 deze locatie bedoeld zal zijn. Maar sowieso, hier tussen Eethen, Meeuwen en de Romeins-middeleeuwse Maas is de Assem één van de weinige hogere, dus voor overstroming veiliger plekken. En dat was ongetwijfeld al zo in  de tijd van de Romeinen.

De hoogte zal veroorzaakt zijn door afzettingen van de rivier de Dusse. Bij bestudering van de hoogtekaart (zie hieronder) valt op dat de verhoging prima past bij de oeverwal in de buitenbocht van een rivier.  De Assem is in wezen een ‘zusje’ van de hoogte bij Hoog Meeuwen  even verderop (zie bovenstaande kaart). Die laatste locatie heette vroeger overigens ‘Eekdonk’: verhoging met eikenbegroeiing. Daar groeiden geen essen maar eiken omdat de donk – anders dan De Assem- uit veel schraal , weinig vruchtbaar zand bestond.

De Assem. Evident een hoge plek. Onder de Eindsestraat, de oude dijk langs de Romeins-Middeleeuwse Maas (bron: AHN, Actueel Hoogtebestand Nederland).

Verklaring van de naam, mogelijkheid 2

In de aantekeningen van de Commissaris van de Koningin van Noord-Brabant op 2 april 1910  over zijn bezoek aan de streek vinden wij het volgende citaat.

‘Uit die stukken -een oud archief van de gemeente Drongelen- bleek tevens, dat de familie van moederszijde van den burgemeester – de familie Millenaar – sinds ruim 300 jaren op dezelfde boerderij woont, terwijl die plaats steeds door erfenis van de eene in de andere hand kwam. Die plaats heet Assem; volgens oudheidkundigen beteekent dat Asch heem, en zou er ten tijde van de Romeinen eene begraafplaats geweest zijn; die veronderstelling vond eenige bevestiging door het vinden van urnen, gevuld met asch en stukjes been, bij het zand graven, een Meter diep, voor eenige jaren her’.

Bronnen

B.W. Braams, Oude topografische elementen in het Land van Heusden en Altena, Heusden 2000.

Sijs, Nicoline van der (samensteller) (2010), Etymologiebank, op http://etymologiebank.nl/

https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/de-commissaris-van-de-koningin-over-drongelen

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Etymologica, namen

Lees Interacties

Reacties

  1. Arend Quak zegt

    29 maart 2022 om 10:33

    De tweede mogelijkheid lijkt mij onwaarschijnlijk. Ik ken geen andere plaatsnaam, die met het element *aska- ‘as’ is samengesteld. Wel is er een hele reeks met *aski- ‘es’, vgl. Gysselings ‘Toponymisch woordenboek’.

    Beantwoorden
  2. Hein van den Assem zegt

    8 februari 2025 om 13:13

    “Deze naam wordt verklaard uit twee woorden: sum = heem, ofwel woning, woonplek en as of ask, de naam van de boomsoort es.” zegt Van Andel in Etymologica: Boerderij de Assem: es of as? 28 maart 2022.

    Dit is niet helemaal correct. De heemnaam is ‘um’ of de variant ‘em’. De letter ‘s’ hoort bij het woord ask dat voorheen ook achteraan met een ‘c’ werd geschreven dus ‘asc’ Qua uitspraak liggen de letters ‘s’en ‘c’ qua uitspraak dicht bij elkaar en is dat verworden tot ‘Assem’. Dat is mijn redenering.
    met vriendelijke groet,
    Hein van den Assem

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Het Spaansch en ’t Fransch

Maar weg met u, ô spraak van bastertklanken,
Waarin hyeen en valsche schakals janken;
Verloochnares van afkomst en geslacht,
Gevormd voor spot die met de waarheid lacht

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

IN DROOM

In een bladstille droom
hoorde ik kreunen op de weg.
Mijn vader sprong op
uit zijn stoel bij het raam –
wij waakten die nacht –,
snelde de tuin door, ik ook.

Het licht van de maan
omrandde met scherpe glanzen
boomstronken, een wagenschot,
de struiken, ieder blad.
Ik zelf lag daar in het donker
in de regen languit op het pad.

Bron: Tirade, november-december 1959

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1891 Jef Leenen
sterfdag
1940 Jacob Hiegentlich
1947 Jacobus Heinsius
2022 Thijs Pollmann
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d