Grote woorden, woensdagavond bij Nieuwsuur. “Geen enkele universiteit heeft registratie bijbanen hoogleraren op orde.” Duizenden hoogleraren zouden allerlei ‘bijbanen’ niet hebben geregistreerd. Bijklussen zonder dat iemand het weet! Graaien in de grote pot en daar tegen niemand iets over zeggen!
Wie een beetje door de opgewonden toon heenlas, ontdekte dat er in feite juist bijzonder weinig aan de hand was. Onder de duizenden hoogleraren die door de journalisten werden onderzocht vonden ze precies 1 (zegge één) redelijk dubieus geval: een Groningse hoogleraar energie, die er allerlei commissariaten op nahield bij bijvoorbeeld Gazprom of een Saoedische denktank terwijl ze ondertussen als hoogleraar adviezen gaf aan de regering. Maar daar lijkt me het probleem meer dat ze die nevenfuncties had dan dat ze die niet had opgegeven. Nu ze aan het licht kwamen, heeft ze deze dan ook opgegeven.
Onbezoldigd
Maar alle andere gevallen die Nieuwsuur met veel bombarie opdiende, lijken me vooral gebaseerd op wat slordigheid – een slordigheid die ook eigenlijk makkelijk te begrijpen is als je niet bezig met een enorme scoop te maken. Ik vond in de lijst met voorbeelden niets dat iemand geheim leek te willen houden, maar allerlei kleine maatschappelijke taken die men vergeten was te melden.
Eerst iets over dat register. Het gaat daarbij niet om bijbanen zoals Nieuwsuur kopt, maar om nevenfuncties. Voor hoogleraren is alles wat hij of zij buiten de universteit doet een ‘nevenfunctie’ – zelfs als zij er niets mee verdient, en, omgekeerd, zelfs als zij eigenlijk vijf dagen in de week voor die ‘nevenfunctie’ werkt en het werk aan de universiteit er onbezoldigd bij doet.
Schamen
Een van de slachtoffers van Nieuwsuur was Ineke Sluiter, president van de KNAW en hoogleraar in Leiden. Als zodanig zou ze een voorbeeld moeten vormen van transparantie op het gebied van nevenfuncties! briesen de journalisten. Maar het bewijs is dat Sluiter op haar webpagina in Leiden drie functies niet noemt die ze bij de KNAW wel vermeldt. Dat is op zich al te begrijpen: ik ga ervan uit dat haar werk in Leiden op een laag pitje staat zolang ze president van de KNAW is, en het dubbel bijhouden van al dat soort registers is vervelend werk, daar gaat allicht iets mis.
Maar nog maller wordt het als je beseft om welke functies het gaat:
- Stichting Avond van Wetenschap & Maatschappij. Lid bestuur en voorzitter jury Huibregtsenprijs.
- Paleis op de Dam. Lid Paleiscommissie.
- Rijksmuseum van Oudheden Leiden. Lid raad van toezicht.
Dat zijn alle drie onbezoldigde functies, die haar ieder niet meer dan een paar dagen per jaar zullen hebben gekost, en waarschijnlijk vooral wat avonduren. Maatschappelijk volkomen verantwoorde functies bovendien, blij dat mensen het willen doen, niets om je voor te schamen, alles om trots op te zijn.
Registratie
Wie erover gaat klagen dat iemand geen ‘voorbeeld van transparantie’ is omdat het op de ene website wel staat en op de andere is, als ik zo vrij mag zijn, niet goed bij zijn hoofd.
Het meest schokkend van de correspondentie tussen de journalisten en Sluiter en haar ondersteuning is misschien wel dat die laatsten op geen enkel moment zeggen: stel je niet zo aan. En zo ook voor al de andere beklaagden. Iedereen doet alsof het de normaalste zaak ter wereld is dat dit allemaal wel ‘op orde’ moet zijn, dat we wel allemaal overal moeten alles moeten controleren. Dat een journalist denkt dat hij belangrijk werk doet als hij ontdekt dat een database na jaren van corona niet op orde is en dan zich barse formuleringen permitteert als de volgende, hoe moet je zo iemand noemen?
Dat de nevenfuncties van mevrouw Sluiter op de KNAW-pagina wel op orde zijn, doet niet af aan het feit dat deze ook bij de Universiteit Leiden op orde dienen te zijn. Dat de website van de UL vorige week op orde was, zegt dus dat dit maandenlang niet op orde was – ondanks de oproep hiertoe van het CvB van de Universiteit Leiden.
Hetzelfde valt op bij alle andere ‘aangeklaagden’: Oud-premier Balkenende heeft bijvoorbeeld een nulaanstelling in Rotterdam – wat wil zeggen dat hij niet betaald wordt voor zijn hoogleraarschap. Hij zal wat colleges geven en in ruil daarvoor mag hij zich professor noemen. Je kunt je best afvragen wat daar de zin van heeft en of het hoogleraarschap een erebaantje moet zijn, maar dat is een andere kwestie. In dit geval blijkt Balkenende zijn – overal makkelijk te vinden – échte banen niet in dat register te hebben ingeschreven. Hij wist eenvoudigweg niet dat dit zo belangrijk was.
En dat is het ook niet!
Vrijwilligerstaken
Ondertussen heb ik onder andere van politici alleen maar geschokte reacties gezien. Het SP-Kamerlid Peter Kwint zag ik op Twitter bijvoorbeeld oproepen tot een ‘nationaal register’. De KNAW kwam gisteren zelf ook al met die oplossing. Mij lijkt dat een oplossing die veel problematischer is dan het probleem dat zo’n database niet helemaal nauwkeurig gevuld werd.
Nog meer bureaucratie en niet werkende computersystemen, alleen maar ten dienste van de ’transparantie’ en om het werk van de wetenschapper – dat al voor zo’n groot deel bestaat uit registratie van ‘onderzoeksoutput’ en ‘onderwijsplannen’ en evaluaties – nog wat onwerkbaarder te maken. Maar worden onder al die slordigheid niet een heleboel echt kwalijke praktijken verborgen? lijken de extreem wantrouwige journalisten van Nieuwsuur te zeggen. Laat ze dat eerst maar eens aantonen. Ik zou zeggen: je bent natuurlijk verplicht te registreren welk werk je doet waar je meer voor krijgt dan een boekenbon. Je mag de rest natuurlijk ook op je website zetten, als je ijdel genoeg bent; maar dat moet niet verplicht worden.
Ineke Sluiter werkt keihard als hoogleraar en als president. We moeten blij en trots zijn dat ze daarnaast ook nog wat doet aan andere maatschappelijke taken en niet doen alsof we een geweldig schandaal hebben ontdekt toen we vonden dat ze in november 2021 – hoogtepunt van de coronacrisis – een van die vrijwilligerstaken wel op de ene website zette en niet op de andere.
Goed gebruld leeuw!
Mooi ontnuchterend stuk. Hopelijk gaat hier of daar een journalist nu enige jeuk achter de oren ervaren.
Nu nog even de feiten: sinds 1 april (geen grap) is er de (Europese) verplichting om je als bestuurder of (mede-)eigenaar van een bedrijf of organisatie (zoals een stichting of vereniging) bij de Kamer van Koophandel te laten registreren als UBO, wat goed Nederlands is voor: Ultimate Beneficial Owner. Dat lost een groot deel van dit soort problemen op. De discussie is dus al weer een beetje achterhaald.
In de strijd tegen de ongetwijfeld paar corrupte gevallen (ik gok voornamelijk in medische wetenschappen waar we af en toe iemand zien die duidelijk belangen verstrengelt), wordt alles en iedereen maar gepakt en zwart gemaakt. Soort jaren 60 strijd tegen communisme in VS. Als je niet helemaal zuiver bent, ben je helemaal niet zuiver.
Ondertussen leef ik in het VK waar het doodnormaal is dat politici er allerlei bijbaantjes op nahouden waar ze goed mee verdienen, die ze lang niet altijd opgeven, en waar amper ophef over is als het uitkomt…
Van de zijkant kijk ik (niet-betrokkene) er zo tegenaan: regels dienen een doel en bij het toepassen c.q. handhaven moeten we het doel van de regel blijven betrekken. De opgeworpen kwestie begint me te herinneren aan de buitenspelregel in het voetbal. Nu proberen de voetbalautoriteiten met technische hulpmiddelen tot een oordeel over een spelsituatie te komen en is alle verband met het doel van de regel over die situatie zoek, er wordt met lijntjes bijna tot op de mm getoetst en met posities van knie en oksel van betrokken spelers gegoocheld … – kortom, de journalistiek als VAR van de wetenschap. Wat we willen is dat er niet op oneigenlijke manier vooral financieel geprofiteerd wordt van wetenschappelijk werk, dat niemand stiekem van twee walletjes eet. En niet dat het mensen onmogelijk of onaantrekkelijk wordt gemaakt om onbezoldigd maatschappelijk iets bij te dragen. Roepen we niet (de politiek voorop) altijd dat vrijwilligers de smeerolie van de samenleving zijn? De oplossing lijkt simpel: vrijwillige (onbezoldigde) werkzaamheden uitsluiten van de registratieplicht. Als het af en toe ingewikkeld wordt – stel een bioloog doet onderzoek naar natuurwaarden van een of ander natuurgebied en is voorzitter van een actiegroep voor het behoud – dan moeten we maar vertrouwen op de persoonlijke wijsheid van betrokken personen. Het vertrouwen is helemaal weg uit de samenleving, lijkt het soms, en daar draagt dit soort journalistiek werk op kwalijke manier aan bij. Soms moeten journalisten zich erbij willen neerleggen dat een ondernomen onderzoek tot de slotsom leidt dat er niks aan de hand is. Goed nieuws is ook nieuws.
Volkomen gelijk, Marc, ik hoop dat je deze reactie naar Nieuwsuur gestuurd hebt.
Reactie Nieuws op blog ‘Ineke Sluiter heeft niets misdaan’: https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2424775-reactie-nieuwsuur-op-blog-marc-van-oostendorp
Jezus wat een rancuneuze reactie van Nieuwsuur. Dit lijkt meer op een persoonlijke aanval op de auteur van deze blogpost (met allerlei aannames over wat professor Van Oostendorp wel en niet zou (willen) snappen) dan op een feitelijke, inhoudelijke reactie.
Nieuwsuur slaat wat mij betreft de plank volledig mis. Deze blogpost gaat m.i. niet over het bagatelliseren van het belang van transparantie, maar over de doorgeslagen bureaucratie en regeldrang die wetenschappers wordt opgelegd. Het punt is dat een hoogleraar wel betere dingen te doen heeft dan bijhouden of al haar informatie wel correct in alle verschillende computersystemen staat. (Dit beperkt zich niet alleen tot registratie van nevenfuncties, maar ook bijvoorbeeld lijsten van publicaties die op allerlei verschillende plekken moeten worden bijgehouden, papers die vanwege Plan S openbaar toegankelijk moeten worden gemaakt, etcetera.) De gemiddelde wetenschapper wordt bovendien overspoeld met verzoeken van allerlei mensen die iets van hem willen, dus het simpele feit dat hij ergens een e-mail over heeft gekregen wil nog niet zeggen dat het meteen hoog op zijn agenda staat. Wetenschappers maken over het algemeen vele (onbetaalde) overuren om alle belangrijke taken gedaan te krijgen, en het is algemeen bekend dat de werkdruk in de wetenschap bijzonder hoog is, dus *natuurlijk* voelen we ons dan aangevallen als er zo’n heisa wordt gemaakt over het onvolledig uitvoeren van een administratieve verplichting. De berichtgeving is zogezegd niet proportioneel naar de aard van de tekortkoming.
Wat ik verder vreemd vind aan de reactie van Nieuwsuur, is dat er meermaals wordt beweerd dat het hier niet om een administratieve kwestie gaat, maar “om (bescherming van) academische vrijheid en onafhankelijkheid”. Voor zover ik kan overzien, gaat deze blogpost van professor Van Oostendorp niet over hoogleraren die geheimzinnig doen over nevenfuncties of ze voor de universiteit verborgen houden, maar over hoogleraren die niet het juiste protocol voor de registratie ervan doorlopen. Hoe is dat ook maar iets anders dan een administratieve kwestie?
Over één ding ben ik het overigens wel eens: het zou goed zijn als de registratie van nevenfuncties van hoogleraren op orde is. Het is goed prima dat een journalistieke organisatie dit op de agenda zet, maar de manier waarop verdient bepaald geen schoonheidsprijs. In plaats van individuele wetenschappers op deze manier in een kwaad daglicht te stellen, lijkt het me productiever om te kijken waar het systeem hapert en wat we daaraan kunnen doen. En misschien kunnen we het eens hebben over het verminderen van de algehele administratieve regeldruk.