Recensie van Buitenleven van Nina Polak

Een betaalbaar vrijstaand huis met een grote tuin in een rustige omgeving. Wie wil dat nou niet? Rivka Schaap. Ze denkt dat ze buiten wil wonen, maar lang houdt ze het niet vol in Onderweer, een op het oog rustig dorpje in het hoge noorden dat het decor vormt van Nina Polaks derde roman Buitenleven. Ze doet haar best en koopt boeken over afgelegen wonen (Walden) en tuinieren (Virginia Woolf). Dat Amazon ook in Onderweer boeken bezorgt, is een hele opluchting voor de schrijfster. Daar is de multinationale webgroothandel synoniem aan beschaving. In een grootstedelijke omgeving staat de onderneming voor alles wat slecht is aan het neoliberalisme, maar in de streek waar Rivka en haar vriendin Esse zijn neergestreken is verder weinig intellectueel vertier. Hun buurtgenoten zijn bezig met sport, moestuinen, geitenkaas en therapie.

Het idyllische leven wordt niet alleen door een gebrek aan inhoud bedreigd. Het gevaar loert aan alle kanten: een tsunami aan wandelaars verstoort de rust, Kaj die in de buurt woont, blijkt geen onschuldige jeugdvriend, een manipulatieve lesbische tv-psychiater met een patserige woonboerderij stookt in Esse en Rivka’s relatie en verveelde boerenzonen spuiten lesbofobe leuzen op de auto van het stel. Esse, die zich het meest thuis voelt in Onderweer, voelt zich ook het meest bedreigd. Buitenleven wordt afwisselend vanuit Rivka’s en Esses perspectief verteld. Hun behoeftes botsen en ze verzwijgen van alles voor elkaar, maar misschien heeft hun relatie wel meer substantie dan Rivka vermoedt.

Nina Polak doet niet aan intertekstualiteit in haar nieuwe roman, vertelde ze in een interview in Trouw. Dat is gelukkig niet waar. De boeken die Rivka bestelt hebben betekenis, evenals de walvis op de foto van Esse en de zwarte hond. Daarnaast heeft Buitenleven trekken van Unterleuten (2016) van Juli Zeh. Polaks boek is net als Unterleuten een sociologische roman met een thrillerachtig subplot. Dat subplot is overigens het zwakste punt van deze verder sterke roman. De onthulling over wie achter de aanvallen op tv-psychiater Eva Alta zit, komt nogal uit de lucht vallen en maakt een plotseling einde aan een veel interessantere verhaallijn: het innerlijk leven van Berend, een beïnvloedbare puber zonder perspectief.

Berend is de jongere broer van Sieb, een jonge historicus die zijn moeder helpt op de geitenboerderij, met wie Rivka bevriend raakt. Hij wil promoveren, maar durft zijn moeder niet in de steek te laten. Interessant aan Sieb is dat hij zich moeiteloos in twee werelden beweegt: de boerenwereld van zijn familie en het academische en kunstzinnige milieu van Rivka’s ouders. Zij heeft de neiging zijn wereld te bespotten en haar eigen achtergrond te ironiseren, hij blijft autonoom.

Polak heeft een onderhoudende roman geschreven en dat was ook haar bedoeling. ‘Als ik de lezer een tijdje kan vermaken, is dat al heel wat, ook nu de wereld in de fik staat. Ik vind het inmiddels wel prima om het orkestje op de Titanic te zijn’, zegt ze in Trouw. Toch biedt Buitenleven veel meer dan verstrooiing. De roman biedt een scherpzinnig commentaar op onze tijd, zonder dat de verteller stelling neemt. Of het met de ondergang meevalt of niet, mag de lezer zelf uitmaken. Polak is bovendien een begenadigd stilist. Buitenleven staat vol prachtige zinnen als ‘WIJ STAAN AAN DE BOER ZIJN KANT, POTEN AF VAN ONS PLATTELAND. Het stond er in letters die beefden van woede, pikzwarte chauvinistische hanenpoten.’

Het schuurt in Buitenleven ook niet alleen binnen de relatie van Rivka en Esse, ook de haat-liefdeverhouding tussen Rivka en Eva, die labiele vrouwen uit het westen onderdak biedt op haar erf, zorgt voor wrijving. Rivka krijgt geen woord meer op papier sinds ze in Onderweer woont. Dat de inhoudsloze zelfhulpboeken die Eva schrijft, en die net als de boeken van bijvoorbeeld de psychiater Dirk De Wachter feilloos het onbehagen van kopers aanboren, heel goed verkocht worden, wekt haar jaloezie misschien wel meer dan de bezoekjes die Esse aan haar brengt.

De botsende opvattingen over trauma zijn een belangrijk motief. Esse verwijt Rivka, die Joods is, dat zij vindt dat alleen Holocaustslachtoffers het recht hebben getraumatiseerd te zijn. Dat het Eva is, tot wie beide vrouwen zich voelen aangetrokken, die Esse deze beschuldiging heeft ingefluisterd na een vertrouwelijk gesprek met Rivka maakt haar extra pijnlijk. Na een heftige ruzie waarbij ook de hond het moet ontgelden, krijgt Rivka last van flashbacks en slapeloze nachten. Rivka’s plotseling ontstane trauma werpt ook een heel ander licht op de proloog. Een roman die uitnodigt tot direct herlezen, circulair lezen, om in de termen van de groenliefhebbers te blijven, is meer dan een toegift.

Nina Polak. Buitenleven. Prometheus, 2022. Te koop bij uw lokale boekhandel.