• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologica: de plantnamen heemst en hondsdraf

2 mei 2022 door Arend Quak 2 Reacties

Plantnamen zijn vaak oud en de precieze herkomst is daardoor niet altijd even evident, zo blijkt uit de namen heemst en hondsdraf.

Afbeelding van Hans Braxmeier via Pixabay

heemst zelfstandig naamwoord ‘plantengeslacht waarvan bij ons twee soorten voorkomen’

Vroegmiddelnederlands alleen als onderdeel van een veldnaam: (…) ende .ij ymete ende .Lxxiiij roeden. heten. die hems. ende vronemet ‘de Heemst, stuk land in Ettelgem (West-Vlaanderen)’ [1278; VMNW]; Middelnederlands heems, heemse ‘plantnaam (Althea Officinalis): Huemstwortelen [1401-1500; MNW], Een heemse, berwoert, wortele van briome, scerpe dorcken van terwenmele [1450-70; MNW]; Vroegnieuwnederlands Dit cruyt, dwelck witten hoemst … geheeten wort, heet in … latijn Althea [1543; WNT], Hemst, witten hemst. Althæa, ibiscus, bismalva, malvaviscum [1599; Kili­aen]; Nieuwnederlands De Althaea oft witte Maluwe, heet hier te lande oock … Witten Hemst, oft Wit­ten Hoemst [1609; WNT], Gewone heemst, Althæa officinalis L.; ruige heemst, A. hirsuta [1854; WNT].

            Het is de benaming van een plant uit het plantengeslacht Althæa (familie der Malvaceae) wilde malve; althaea officinalis, L. In het Middelneder­lands verschijnen de vormen heemse, hemst, homste, huemst met dezelfde betekenis. Het woord is van onbe­kende oorsprong en heeft geen be­kende verwanten in andere Germaanse talen. Het lijkt op basis van de oudste vindplaatsen erop, dat de -t aan het eind secundair is.

hondsdraf zelfstandig naamwoord ‘plantengeslacht (Glechoma hederacea L.)’.

Vroegmiddelnederlands nem cruud dat geheten is jn latin edera terrestris sijn dietsch deraf alsict wet es datmen goutdraue (l. gondraue) of dresen heet [1287; VMNW]; mnl. Edera terrestris, … es in dietsche …, datmen gandrave (var. gondrave) of alsene heet [1351-1375; MNW], Edera terrestris dats dresene of goudeware (verbasterd uit gonderave of zo te lezen) [1351; MNW]; Nieuwnederlands Brande-wijn met aerdtbesien, hondts-draf, ende diergelijcke [1642; WNT], Het koken of trekken van hondsdraf [1733], Hondjes-draf; Honde-draf, Aardveil; Onder­have [1769; WNT].

            Verwant met Oudhoogduits gundereba, Middelhoogduits gunderëbe; Duits Gundelrebe. De oudere opvatting ging ervan uit dat de Nederlandse en Duitse namen van de plant ver­want waren met Gotisch gunds, Oudhoogduits gunt ‘zweer, ettergezwel’, maar de plant werd nooit ge­bruikt om pus uit wonden te drijven; ook is het geen giftige plant. Eerder valt daarom aan te nemen, dat het eerste element oorspronkelijk grond isgeweest: *grundereva ‘plant die aan de grond klampt’, vergelijk de Latijnse naam hedera terrestris (zie attestatie uit 1287). Door dissimilatie viel de eerste /r/ weg, zodat gunde-/gondereva ontstond. Het tweede element is *reve, vergelijk Oudnederlands reva ‘wijnstok, wijnrank’ [1100] en Oudhoogduits reba ‘uitloper van een plant’. Omdat het oorspronkelijke verband niet meer werd gevoeld, trad er later volksetymologische associatie met de diernaam hond op. De bena­ming van de plant is dan in de volksmond allengs ontstaan uit vormen als ond(e)rave, een bijvorm van Middelnederlands gondrave.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Uitgelicht Tags: Etymologica

Lees Interacties

Reacties

  1. Olivier van Renswoude zegt

    2 mei 2022 om 14:16

    Het vermelden waard is ook Middelnederduits Homes, witte Hümst, Hünst uit Pritzel en Jessen, Die deutschen Volksnamen der Pflanzen (Hannover, 1882). En ook Duits Hemisch uit Nemnich, Wörterbuch der Naturgeschichte (Hamburg, 1798).

    Wat de duiding van hondsdraf aangaat, er is zowaar een Middelhoogduits grunderebe overgeleverd.

    Toch is het wat bevreemdend dat grund- naar gund- verbasterd zou zijn bij deze kruidnaam. Het verband met de grond moet onverminderd voor de hand hebben gelegen. Aan de andere kant, een naam die oorspronkelijk naar de grond verwijst is hier bij voorbaat aannemelijk.

    Overigens, volgens het Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens werd hondsdraf wel eens tegen de pest gebruikt. “Die Wunde heilt, wenn man 77 Blättlein des Gundermanns darauflegt.”

    Beantwoorden
  2. Truus+Pinkster zegt

    3 mei 2022 om 10:46

    Een foto van de heemst had er wel bij gemogen.
    Veel lezers zullen hondsdraf nog wel kennen ( van uiterlijk) maar heemst ? Die is zoveel zeldzamer !!

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

René Smeets • Miljardenmeppers

Het is een goed moment om in te stappen
zei mijn private banker.
De beurzen stonden wel al hoog
maar alles liet geloven
dat het nog hoger kon.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

PARKEREN

Met glazen ogen staan zij zij
aan zij te wachten voor de huizen,
soms start één schor en stottert weg.

Bron: datering: omstreeks 1967; in Een schrijvende partikulier, postuum verschenen, 1982

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
16 mei 2025: In contact met collecties

16 mei 2025: In contact met collecties

5 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1878 Jan Knuttel
➔ Neerlandicikalender

Media

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Nachoem W. Wijnberg

Nachoem W. Wijnberg

11 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

10 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d