• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Hoe spreken we letterwoorden uit?

20 mei 2022 door Marc van Oostendorp 2 Reacties

Een tijdje geleden een onderzoekje gedaan via internet: hoe spreek je letterwoorden uit? Zeg je kaa-er-oo of kroo tegen de KRO? En tee-er-oo-es of tros tegen de TROS? Spreek je met andere woorden iedere letter uit, of maak je er één woord van? Zoals uit deze omroepnamen blijkt, kan dat verschillen: ik geloof dat iedereen kaa-er-oo en tros zegt.

Nu is het probleem bij die namen dat mensen ze kennen, en mogelijkerwijs dus de uitspraak van elkaar overnemen. Misschien is wel ooit iemand zus begonnen bij de ene omrpeo en zo bij de andere. Dan zegt het niet zoveel. Hoe zouden mensen reageren op onbekende letterwoorden? Om dat uit te zoeken deed ik een onderzoekje waarbij we mensen geheel nieuwe letterwoorden voorlegden met de vraag ‘hoe zou je dit uitspreken’?, samen met mijn collega Xico Torres – we presenteren de eerste resultaten vandaag bij het afscheid van een collega. Het onderzoek gaat niet alleen over het Nederlands, maar hier bespreek ik alleen die resultaten. In grote lijnen komt dat overigens overeen met hoe het in andere talen zit.

(Eerlijk gezegd ging het meestal om bestaande letterwoorden in het Spaans, maar deze bleken bij de Nederlandstaligen voldoende onbekend.)

Bewust

Als je iets kunt uitspreken als een tweelettergrepig woord, lijken mensen dat in meerderheid te doen: TALGO, INEF of MUNPAL, dan zeggen maar een paar procent van de mensen tee-aa-el-gee-oo, ie-en-ee-ef of em-uu-en-pee-al. Vrijwel iedereen maakt er [tálgo] van, [ínef] en [múnpal]. Ja, met klemtoon steeds op de eerste lettergreep. In het Spaans, dat we ook onderzochten, leggen mensen de klemtoon op de laatste lettergreep als die door een medeklinker gesloten wordt (dus Spanjaarden zeggen ook [tálgo], maar [inéf]). Bij Nederlanders zie je dat effect wel (slechts 5% gaf [talgó] als antwoord, tegenover 25% [inéf]) maar het is kleiner.

Dit valt overigens te begrijpen als je kijkt naar waar de klemtoon normaliter ligt. In de overgrote meerderheid van de Nederlandse tweelettergrepige woorden ligt klemtoon op de eerste lettergreep; in het Spaans is er in de woordenschat een verschil tussen woorden eindigend op een open en woorden eindigend op een gesloten lettergreep. Mensen kennen die patronen dus op de een of andere manier, al zijn ze zich er niet per se van bewust, en ze laten nieuwe woorden in datzelfde patroon vallen.

Intrigerender is het bij kortere vormen, vormen die je eenlettergrepig zou kunnen uitspreken. Mensen hadden daar alleen een voorkeur voor bij letterwoorden als PUL, die beginnen en eindigen met een medeklinker (zoals TROS). Ontbrak de klinker aan het begin (AL), dan spraken ze de letters in meerderheid apart uit (aa-el), en datzelfde deden ze als juist de slotmedeklinker ontbrak (PA is pee-aa). Alleen als er dan weer twee medeklinkers aan het begin stonden, stapten mensen weer over naar eenlettergrepigheid: KRA is [kraa]. (De naam van de KRO is dus een uitzondering.)

Pincodes

Ook dit patroon vonden we weer terug in andere talen. Het lijkt erop dat alles wat uit twee letters bestaat, wordt uitgesproken met de losse letters, maar alles wat langer is als het kan, als een gewoon woord: ANWB heeft natuurlijk meer dan twee letters, maar daarmee valt niet veel te beginnen.

Ook als een naam letter voor letter wordt uitgesproken, valt er wel iets te zeggen over de klemtoon: die ligt dan meestal op de laatste lettergreep (aa-en-wee-béé, pee-áá), al zit hier meer variatie in. We denken dat dit komt doordat zo’n vorm niet echt een woord is, maar meer een rijtje woorden (letternamen) achter elkaar. Het heeft dus de klemtoon van een rijtje, en in rijtjes hebben we sowieso een voorkeur voor klemtoon op de laatste. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor telefoonnummers en pincodes: de laatste cijfernaam krijgt meestal de nadruk in vijf-drie-zes-ácht.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Uitgelicht Tags: acroniem, fonologie, letterwoorden

Lees Interacties

Reacties

  1. Frans Daems zegt

    20 mei 2022 om 14:22

    Misschien is het in deze context wel handig om in de terminologie te onderscheiden tussen verschillende types van afkortingen:
    – initiaalwoorden: KRO, hiv (haa-ie-vee)
    – letterwoorden: TROS, hiv (hief)
    – redactionele afkortingen: a.u.b., A.D., bijv.
    – verkortingen: airco, Benelux, horeca

    Beantwoorden
  2. Bernard Heijne zegt

    21 mei 2022 om 10:22

    A.D.A.C. aa-dee-aa-see of Adak.
    Persoonlijk ervaren dat in de jaren ’80 een duitssprekende collega (stagiair) met ‘onze’ uitspraak Adak in een lopend project niet begreep waar het over ging.
    Vele jaren later bij toeval op een Duitse televisiezender het woord Adak horen gebruiken.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d