• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Het is tijd voor een regionale literatuurgeschiedenis

9 juni 2022 door Frank Willaert 5 Reacties

Toen ik in het jaar 1970 intrad in de neerlandistiek, had de literatuurgeschiedenis een slechte naam. Onwetenschappelijk, heette ze, een onsamenhangende stoet van witte olifanten. Voor de middeleeuwse letterkunde kwam daar nog bij dat zelfs de meest elementaire gegevens met betrekking tot context en datering vaak ontbraken. Met instemming lazen we W.P. Gerritsens briljante, maar genadeloze afrekening met deel 1 van Knuvelders Handboek: ‘ Bij de huidige stand van onze kennis moet naar mijn mening de gedachte dat wij een geschiedenis van de Middelnederlandse letterkunde zouden kunnen schrijven als een hersenschim worden beschouwd.” (‘Geschiedverhaal of schetskaart?’, in: De Nieuwe Taalgids 68, 1975, p. 103).

Pas in de jaren tachtig werden optimistischer stemmen hoorbaar. Van Frits van Oostrom en Herman Pleij, vanzelfsprekend, maar ook van een van die zeldzame allrounders die ons vakgebied rijk is: de dialectoloog-linguïst-literatuurhistoricus-mediëvist-germanist Jan Goossens. Die boog zich in 1982 over het eerste deel ‘Fragmenten’ in de toen verschijnende reeks ‘Literaire handschriften’ van Maurits Gysselings Corpus van Middelnederlandse teksten (tot en met het jaar 1300). En al had hij allerlei bemerkingen bij Gysselings dateringen en lokaliseringen, hij nam ze pour le besoin de la cause zonder mopperen over en deed wat een dialectoloog hoort te doen: hij tekende kaartjes. Een voor de Oud- en een voor de Vroegmiddelnederlandse lteratuur. Hieronder zijn tweede kaartje.

De pijlen verbinden de lokalisering van de handschriften met de vermoedeliike plaats van ontstaan van de tekst. Drie clusters zijn duidelijk te onderscheiden: het Maas- en Nederrijngebied, zuidelijk Brabant en, veel minder prominent, de streek rond Brugge. Goossens zette vervolgens de handschriften in chronologische orde, per regio, en stelde vast dat het Maas- en Nederrijngebied zowat een halve eeuw vooruitliep op Brabant, en Vlaanderen meer dan driekwart eeuw achterop. In zekere zin was dat bekend, maar zo aanschouwelijk had ik het toen, in 1982, nooit gezien. Belangrijker nog was Goossens’ conclusie dat de expansie van de Vlaamse literatuur in oostelijke richting blijkbaar pas in de loop van de tweede helft van de dertiende eeuw op gang was gekomen. Maar vooral deze zin: “De literaire produktie van vóór die tijd in Limburg en Brabant kan men […] slechts Nederlandse letterkunde in zekere zin (Goossens’ cursivering) noemen: zij vertegenwoordigt een taal- en literatuurfase die ouder is dan de polarisering binnen het Continentaalwestgermaans die tot het ontstaan van een Nederlands en een Duits taalgebied aanleiding heeft gegeven” (p. 265).

Ondertussen beschikken we over een voortreffelijke geschiedenis van de Nederlandse letterkunde. Maar zo’n literatuurgeschiedenis neemt onvermijdelijk de huidige taalgrenzen als uitgangspunt. Ze laat weinig ruimte voor een benadering die teksten meeneemt die nu tot de Duitse letterkunde gerekend worden, maar – Goossens wijst daar terloops op – evenzeer tot dat Maas-Rijngebied gerekend kunnen worden.

Het is dus tijd voor een regionale literatuurgeschiedenis. Een die de teksten die nu in hier Duits, daar Nederlands worden onderverdeeld in onderlinge samenhang bestudeert. Een die ook de Franse literatuur in deze regio mee in beeld brengt, want in sommige opzichten biedt die opvallende parallellen met de literatuur ten noorden van de taalgrens. Een die ook de geleidelijke ‘vernederlandsing’ (‘verduitsing’, ‘verfransing’) kortom desintegratie van dit gebied mee in beeld brengt. Helmut Tervoorens Van der Masen tot op den Rijn. Ein Handbuch zur Geschichte der mittelalterlichen volkssprachlichen Literatur im Raum von Rhein und Maas uit 2005 biedt voor zo’n onderzoek een onmisbare basis, maar is te beschrijvend, te statisch om aan de eisen die ik hierboven heb genoemd te voldoen. Een prachtig project op de grens van drie, zelfs vijf landen lijkt het me, voor een team van romanisten, germanisten en neerlandici, te financieren met Europees geld, uiteraard. Of droom ik…?

Frank Willaert is emeritus hoogleraar Middelnederlandse letterkunde aan de Universiteit Antwerpen, lid van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren (KANTL) en drager van de Wassenbergh Pennin 2022.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Jubileum, Jubileum30, literatuurgeschiedenis

Lees Interacties

Reacties

  1. Jona Lendering zegt

    9 juni 2022 om 11:57

    Geweldig.

    Beantwoorden
    • Truus Pinkster zegt

      12 juni 2022 om 21:14

      Ik sluit me geheel aan bij Jona Lendering

      Beantwoorden
  2. Harald zegt

    9 juni 2022 om 14:26

    Boeiend!

    Beantwoorden
  3. Arend Quak zegt

    10 juni 2022 om 09:07

    uitstekend idee!

    Beantwoorden
  4. Hedwig Speliers zegt

    10 juni 2022 om 16:17

    Waaro niet meteen beginnen…

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • De taal

Die Taal sluit meer, meer ziel, meer wijsheid in,
Dan Platoos school, dan heel Atheen bevatten;
Houdt Waarheid, ja, en echten hemelzin,
En ’t inbegrip der ons verleende schatten.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LOOPMUIS

Niet eenzamer, maar even eenzaam,
welk huis hij kiest of welke plaats,
zijn poten laten hem niet los,
hij loopt, soms eet hij uit zijn poot,
hij loopt,
tot hij zijn graf haalt, inderhaast.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
16 mei 2025: In contact met collecties

16 mei 2025: In contact met collecties

5 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1777 Nicolaas Anslijn
1910 Jo Daan
1941 Ton van der Geest
sterfdag
2013 Marijke Spies
➔ Neerlandicikalender

Media

Nachoem W. Wijnberg

Nachoem W. Wijnberg

11 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

10 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Bespreking vwo-examen Nederlands 2025

Bespreking vwo-examen Nederlands 2025

9 mei 2025 Door Arnoud Kuijpers Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d