• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Dat eeuwige ge-Electric Light Orchestra van hem

14 juli 2022 door Ronny Boogaart 1 Reactie

Maurits en Johannes, de twee vrienden van Erik Poelman in de roman Augustus van Eric de Rooij, vertegenwoordigen allebei een heel andere kant van de hoofdpersoon. Dat blijkt ook uit hun favoriete muziek. Terwijl Erik met Maurits zijn liefde voor Italo-disco deelt en in Amsterdamse gay-discotheken danst op synthesizerpop (het is 1988), moet hij op de kamer van Johannes keer op keer luisteren naar dezelfde lp van Electric Light Orchestra.

Zo staat het er op p.15 van Augustus:

We zwegen met de mokken in onze hand, luisterend naar de laatste seconden van Don’t bring me down. Dat eeuwige ge-Electric Light Orchestra van hem.

Hoe spannend het eerste hoofdstuk van Augustus ook is, als taalkundige blijf je toch even hangen bij die laatste zin.

Dat eeuwige ge-

Het patroontje dat eeuwige X van hem is op zichzelf een mooie manier om uit te drukken dat iemand iets vaak doet en dat je dat irritant vindt. Als je op internet zoekt naar dat dat eeuwige X van hem vind je op de plek van X, naast hele werkwoorden, in de helft van de resultaten een zelfstandig naamwoord dat, net zoals ge-Electric Light Orchestra, met ge- begint, namelijk gezeur, gepruts, gedoe en gelul. Dat is natuurlijk niet toevallig. Zo’n ge-woord is blijkbaar heel geschikt om irritatie uit te drukken. Maar wat zijn dat dan voor woorden en hoe zit het met ge-Electric Light Orchestra, want in tegenstelling tot bijvoorbeeld gezeur en gelul staat dat niet – of misschien nog niet – in het woordenboek.

Met het voorvoegsel ge- kun je van een werkwoord een zelfstandig naamwoord maken. Je neemt dan de stam van het werkwoord en plakt er simpelweg ge- voor. Dus de stam van het werkwoord zeuren is zeur en met ge ervoor levert dat gezeur op. Nu is zeuren van zichzelf redelijk irritant, maar je kunt het ook met dansen doen, zoals in dat gedans op die arme woonboten, een ander voorbeeld uit Augustus. In gedans is dat dansen ineens een stuk minder leuk; het doet het, net als de andere ge-nominaliseringen, ook goed in het patroontje hou eens op met dat ge-X!

Frequentie

Nominalisering met ge– is niet ongebruikelijk. Ik heb even geteld: In deze roman wordt het met 24 verschillende werkwoorden toegepast en slechts met 5 daarvan meer dan één keer: gedoe, getoeter, geschreeuw, getik en geroezemoes. Aan gedoe zie je duidelijk dat zo’n ge-woord typisch negatief is, want doen is van zichzelf nogal neutraal. Gedoe staat intussen zelf in het woordenboek. Dat laatste geldt ook voor geroezemoes; waarschijnlijk kennen meer mensen dit woord dan het werkwoord roezemoezen waarvan het is afgeleid.

De andere ge-nominaliseringen in Augustus worden dus allemaal één keer gebruikt: gesnuif, gestamel, geruis, geneurie, gejoel, gedans, geroep, geraas, gelazer, gestommel, geneuzel, gelach, geklungel, geschuifel, gehum, gezoem, gegrinnik, gefladder en geleuter. Het zijn opnieuw allemaal dingen die een tijdje duren of zich herhalen en relatief vaak irritant zijn. Interessant is trouwens dat het, in elk geval in deze roman, bijna altijd gaat om dingen die je kunt horen.

Een speciaal geval is gemaar, dat ook een keer in Augustus voorkomt. Maar is namelijk een voegwoord, niet de stam van een werkwoord. Weliswaar kan het ook wel eens als werkwoord worden gebruikt (zit niet te maren), maar het is niet meteen duidelijk of gemaar van dat werkwoord is afgeleid. Dat hoeft niet. Je hebt namelijk ook gejij, gejou, ge-euh en ge-als en die interpreteer je automatisch als ‘bij herhaling jij, jou, euh of als zeggen’. Je maakt er dus toch een werkwoord van. Net zoals je gemaar gebruikt voor iemand die tegenstribbelt of bezwaar maakt, dus steeds maar zegt.

Ge-ELO

Ge-Electric Light Orchestra is nog een tikkie gekker. ELO is de naam van een band, dus dat is al een zelfstandig naamwoord; dat hoef je er niet meer van te maken. Als je er ge- voor plakt krijg je ineens het idee dat er toch een activiteit ‘ELO-en’ bestaat die door Johannes vaak wordt uitgevoerd. Het is alleen niet per se zo dat Johannes iemand is die vaak ELO zegt; eerder zal hij die muziek vaak draaien. Maar we hebben dus te maken met een naam (ELO) die eerst een activiteit moet worden (‘ELO draaien’) om genominaliseerd te kunnen worden met ge-.

Dat veel van die ge-woorden ergernis uitdrukken, komt waarschijnlijk door de duur of herhaling die erin zit. Je ziet namelijk precies hetzelfde bij andere constructies met een duratieve betekenis, zoals zitten/lopen te (zeuren) of de ‘continuatieve’ infinitief met (en) maar (zeuren). Als je ervoor kiest om expliciet uit te drukken dat iemand een tijd lang of regelmatig hetzelfde doet, dan is dat blijkbaar vaak omdat het je irriteert. Maar dat hoeft niet. Als het onderwerp geen mens is, zoals bij het geruis van de zee of het gezoem van een bij, dan is dat al een stuk minder ergerniswekkend. Geneurie en gelach zijn in Augustus ook niet per se negatief. En met dat ge-ge van hem valt goed te leven.

Deze column las ik vrijdag 8 juli voor bij de presentatie van Augustus (Uitgeverij kleine Uil), de tweede roman van mijn partner Eric de Rooij.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: constructies, taalverandering

Lees Interacties

Reacties

  1. Ad Foolen zegt

    15 juli 2022 om 17:27

    Naar aanleiding van ‘gemaar’ nog een keer het gedicht van Remco Campert.

    Geen gemaar
    Het grootste, het mooiste
    is natuurlijk
    dat je je een opvatting weet eigen te maken
    een geloof, een wandelstok
    een idee van alles en nog wat
    een overtuiging godomme
    principes, linealen
    die op de schoorsteenmantel niet
    kromtrekken, een vlag
    die in de wind niet scheurt
    niet nat wordt in de regen,
    zekerheden, pensioen
    rente en op de Bank van Engeland
    een zak vol geld,
    doorzicht en inzicht, kunst-
    verlichting, vertrouwen
    in de wijsheid op de grafsteen, hoop
    op de veilige thuisvaart
    je spiering een kabeljauw
    en aan de haven huilend
    moeder de vrouw
    Natúúrlijk is dat
    het grootste, het mooiste
    en geen gemaar

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Anouk Smies • Ik ben geen natuurlijk persoon

Elk antwoord dat niet uit het hart komt
heet geleende kennis en vervalt
Ik draag alleen bij
aan de wereld die ik verlang

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

FATUM

De hond drinkt uit zijn spiegelbeeld
het hele plasje leeg.
 

Bron: Barbarber, december 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

22 mei 2025

➔ Lees meer
25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1920 Cyriel Moeyaert
➔ Neerlandicikalender

Media

Memory, War and Translation

Memory, War and Translation

22 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d