Novelty songs zijn liedjes die gemaakt zijn voor snel succes. Humor, anders-dan-anders-zijn en een aanstekelijke melodie zijn terugkerende ingrediënten. ‘De vogeltjesdans’, ‘Als het gras twee kontjes hoog is’, ‘The Ketchup Song’, ‘I’d Rather Be Dead’, ‘Ta-ra-ra Boom-de-ay’, … dat soort werk. Dit doelbewust de aandacht trekken zie je ook bij boektitels. De geschiedenis van mijn kaalheid (Van der Jagt) en The Subtle Art of Not Giving a Fuck (Manson) zijn twee voorbeelden. Je zou dit soort titels noveltytitels kunnen noemen. Veel schrijvers hebben er een of twee in hun bibliografie, maar voor een uitgebreid oeuvre ermee moet je bij Herman Brusselmans zijn. Het is interessant om te zien hoe de titels van deze veelschrijver zijn bedacht.
Variëren op een titelformule
Voor een noveltytitel zoek je vanzelfsprekend naar een scherp onderscheid met het reguliere aanbod. Een veel gebruikte techniek is het afwijkend invullen van een bekende titelformule. Gehandicapt voor gevorderden (Beemsterboer), A Brief History of Time (Hawking) en Handboek voor de Vinex-jager (Mulder, Meneer Wateetons) zijn voorbeelden. Brusselmans gebruikt deze vorm verschillende keren:
- Autobiografie van iemand anders
- Dagboek van een vermoeide egoïst
- Logica voor idioten
- Trilogie voor beginners
Een vergelijkbare stijl is het variëren op een bekende uitdrukking, zoals bij You Only Live Twice (Fleming) en Hete Vrede (De Breij). Brusselmans deed dit met zijn toneelstuk De Canadese muur.
Onverwachte wending en namedropping
Een andere manier om te verrassen is het scheppen van een verwachting met de eerste woorden en te eindigen met iets onverwachts. Hoe manage je je schoonmoeder? (Dijkgraaf) laat dit zien. Titels van Brusselmans:
- De dollartekens in de ogen van Moeder Theresa
- De perfecte koppijn
- Vertrouw mij, ik kom uit de veehandel
- Zo dom als Albert Einstein
Twee keer gebruikt hij hier een ander beproefd middel: een beroemdheid noemen in de titel.
Epifrase
Bij de stijlfiguur epifrase voeg je aan een schijnbaar afgeronde zin toch nog iets extra’s toe: Het was heerlijk rustig, maar dat zou snel veranderen. Voor hetzelfde effect voeg je aan iets wat een afgeronde titel zou kunnen zijn nog iets toe. Pride and Prejudice and Zombies (Grahame-Smith) is een bekend voorbeeld. Brusselmans:
- Ik ben rijk en beroemd en ik heb nekpijn
- Zeik en de moord op de poetsvrouw van Hugo Claus
Taboe
Veel noveltysongs verwijzen expliciet of verhullend naar taboes als de dood, sex en lichaamsstoffen. Je kunt er gemakkelijk mee scoren en dus zien we ze ook in titels. Salvador Dali zou zijn enige roman Visages cachés hebben genoemd vanwege de voorspelbare Engelse vertaling Hidden Faces, die op ‘hidden feces’ lijkt. De beste in dit genre is het fictieve dagboek My Diarrhe van Miranda Sings.
Vreemd genoeg is Brusselmans, die op tv regelmatig over orale seks spreekt, op dit punt bescheiden. Zou uitgeverij Prometheus hier op de rem trappen? De dood noemt hij wel, maar zonder met het taboe te spelen. Seks en poep zijn afwezig in de titels en urine is alleen vertegenwoordigd met de personagenaam Zeik. Twee van zijn titels noemen andere lichaamsstoffen:
- Bloed spuwen naar de hematoloog
- Het mooie, kotsende meisje
Het mooie, kotsende meisje roept ook tegenstrijdige beelden op. Bij ‘mooi meisje’ denk je niet aan overgeven. Bloed spuwen naar de hematoloog speelt met hoog (dokter) en laag (spugen).
Woordspel
Van een taalvirtuoos kun je verwachten dat hij ook in zijn titels met taal goochelt. Brusselmans is hierin niet op zijn best, afgezien van De qualastofont:
- Kou van jou
- Nog steeds geen paniek: doorgrondelijke waarheden van Herman Brusselmans
- De qualastofont
- Rode lucht en blauwe wijn
- Zeik en het lijk op de dijk
Onwaarheid
Veel mensen hebben een drang om fouten te corrigeren en staan hiervoor permanent op scherp. Wil je aandacht trekken, dan kun je dat dus doen door een onwaarheid in je titel te verwerken. Op de cover van Hij schreef te weinig boeken zien we een hoge toren van Brusselmansen als bewijs van het tegendeel.
- Hij schreef te weinig boeken
- Moord en andere onzin
- Ook eenzame mensen vervelen zich
Open deur en trivialiteit
Voor een verrassend effect kun je verder kiezen voor een open deur of triviale nietszeggendheid. Van een titel verwacht je immers dat hij op de een of andere manier informatief is. Denk aan Harry Mulisch’ dichtbundel De wijn is drinkbaar dankzij het glas en Zo lang ik leef ben ik niet dood van Astrid Roemer. Zijn er kanalen in Aalst? doet denken aan een catchphrase als Is de Paus katholiek? Dit is de mooiste titel van Brusselmans.
- De man die werk vond
- Meisjes hebben grotere borsten dan jongens
- Mijn haar is lang
- Vrouwen met een IQ
- Zijn er kanalen in Aalst?
Cryptisch en paradox
Ik sluit af met wat mij betreft zijn sterkste rijtje: titels met een al dan niet schijnbare tegenstrijdigheid. Naast het verrassen laten ze je ook even nadenken. Dit zijn titels die elke boekhandelaar graag een prominente plek geeft.
- Iedere zondag sterven en doodgaan in de week
- Maanlicht van een andere planeet
- Nog drie keer slapen en ik word wakker
- Plotseling gebeurde er niets
- Vergeef mij de liefde
- Watervrees tijdens een verdrinking
Bibliografie
Een bibliografie van Herman Brusselmans is te vinden op de site Schrijversinfo.nl. Je kunt daar zelf vaststellen dat alle titels die opvallen tot de categorie novelty behoren. Met andere woorden: de schrijver doet geen moeite om zijn taalkunst in te zetten voor titels met suggestieve beeldspraak, intelligente vragen of raak getypeerde emoties. Dat kun je een zwakte noemen, maar met elke noveltytitel versterkt Brusselmans zijn imago van schrijver buiten de gevestigde orde. Zijn titels passen ook in de mooie Vlaamse traditie van hogere en lagere onzin. Zet zijn boeken op één plank met Het ledikant van Lady Cant (Ruyslinck); Vaarwel krokodil, of: De prijslijst van het geluk (Boon); en Paardezweet en vogelvoer (Kamagurka).
Laat een reactie achter