Een van de mysteries van het leven aan de begin van de eenentwintigste eeuw is: waarom zit er zo weinig vooruitgang in de wetenschap? Het vak is een gigantische industrie, er werken wereldwijd waarschijnlijk tienduizenden, misschien honderdduizenden mensen als beroepsonderzoeker, en toch zit er in de meeste vakken voor zover ik kan zien weinig schot. Er wordt natuurlijk gepubliceerd bij de vleet, en iedereen verkoopt zijn eigen laatste inzichtje als een grote innovatie, maar grote inzichten? Zaken die de wereld echt op hun kop zetten?

Ik ben een ijverig lezer van wetenschapsbijlagen en -tijdschriften, en ik lees er natuurlijk regelmatig interessante dingen die ik nog niet wist. Maar er zijn weinig dingen bij die de gemiddelde onderzoeker in dat gebied niet allang wist.

Het is natuurlijk denkbaar dat het een perspectivisch probleem is: de wetenschap gaat altijd traag, met heel af en toe een piek, maar als we naar het verleden kijken zien we alleen die pieken. Maar dan nog geldt dat er momenteel meer beroepsgeleerden zijn dan in de wereldgeschiedenis tot aan pakweg de Tweede Wereldoorlog. Dus waarom zien we dan nu die pieken niet?

Verankerd

Mijn vermoeden is dat het iets te maken heeft met de organisatie van de wetenschap. Dat juist alle professionaliteit, alle kijken op elkanders vingers, alle hang naar methodologie, alle veiligheidskleppen die er zijn weliswaar de geldigheid van de empirische bevindingen garanderen, maar ook de vlucht van de geest, de grote ideeën, belemmeren.

Wat er aan te doen is, is niet duidelijk. We moeten natuurlijk eerst de diagnose nog wat preciezer krijgen.

Deze zomer verscheen een interessant artikel in het tijdschrift Management Science – een wat onverwachte plek voor interessante artikelen, maar het kan dus kennelijk wel – die gaat over het fenomeen peer review: het systeem waarin vakgenoten anoniem een artikel beoordelen voor het mag worden gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift. Die peer review is de betrouwbare kurk waarop de wetenschap drijft, maar de kurk zit ook zo verankerd dat diezelfde wetenschap nooit echt de wind in de zeilen krijgt.

Want wat laat dit artikel zien? Dat in peer review vooral bij innovatieve ideeën de negatieve stem wint. Als je beoordelaars elkaars oordelen laat lezen, en A is positiever dan B, en je laat daarna beiden hun beoordeling nog eens herzien, dan zal A geneigd zijn om haar oordeel naar beneden bij te stellen, terwijl B haar oordeel juist niet naar boven bijstelt, maar in plaats daarvan mogelijk iets meer de eigen autoriteit onderstreept.

Sputtert

Het is een proces dat geloof ik iedereen wel kent die werk moet beoordelen: kritiek voelt serieuzer dan lof. Als twee mensen iets lezen en de een vindt het geweldig, en de ander vindt het niks, dan heeft de ander het waarschijnlijk toch net wat beter gelezen. Ik voel me als beoordelaar altijd een beetje onnozel als ik voor een tijdschrift een artikel heb gelezen en ik vind dat het eigenlijk zo kan worden gepubliceerd. Ik moet mezelf dan echt dwingen om toch wat kleine puntjes te noemen die eventueel nog kunnen worden aangepast.

De wetenschap wordt daardoor op zijn minst trager – al die op zich irrelevante kritiek moet eerst nog verwerkt worden voor het artikel echt naar buiten kan – maar omdat het effect zich met name voordoet bij wat wildere, nieuwere ideeën, zou het ook wel eens een daadwerkelijk obstakel kunnen zijn. Je moet je idee in de standaardvormen passen, want anders gaat er altijd wel iemand sputteren – al is het maar omdat ze niet de enige wil zijn die niet sputtert.

Tegelijkertijd hebben we nog niets beter dan peer review.