Sommige mensen zijn tegen modieus taalgebruik. Engels, stopwoordjes, allemaal ‘mode’ en ‘mode’ is kennelijk geen aanrader als het om taal gaat.
Toch is het lastig om voorbeelden van echte modewoorden te vinden. Een goede mode komt op uit het niets, raast een aantal jaar voor en verdwijnt dan weer in de mist. Ze bestaan wel, maar ik heb er zelden zo’n duidelijk voorbeeld van aangetroffen als dingsigheidje.
Ik kwam erop doordat de journaliste Maartje Luif erover twitterde. Ze vroeg wie het woord kende (ook kende) en waar die kenner dan vandaan kwam. Ik had het woord, dat zoveel betekent als een ‘klein dingetje’ nog nooit bewust geregistreerd en vond het ook niet in het WNT of Van Dale. Maar wel op Delpher waar het de volgende verspreiding kent in oude kranten:
Dat er in de jaren veertig een gat zit, komt natuurlijk niet doordat het woord toen geen mode was, maar doordat er zo weinig kranten verschenen (en Delpher nationaal-socialistische kranten niet zomaar beschikbaar maakt).
Het woord kwam over het algemeen niet voor in serieuze verslaggeving, maar in de wat luchtiger rubrieken in de krant, zoals de moderubriek (‘Een vriendin van me had een nieuw hoedje gekocht; zoo’n klein vilten dingsigheidje met weinig rand en een flinke deuk in den bol’) of de autorubriek (‘Alles wat hij gapte ging naar de verschillende taxichauffeurs, die wel eens een dingsigheidje voor hun car nodig hadden’). Ik heb het niet precies geteld, maar betrekkelijk veel van de voorkomens zijn uit kranten die in Nederlands-Indië werden uitgegeven. Het is bekend dat de eindredacties daar wat minder streng waren, en veel zaken die vooral in de spreektaal voorkwamen werden daar voor het eerst gebruikt.
In de DBNL komt het woord slechts een heel enkele keer voor (27 keer, om precies te zijn): tot het literaire Nederlands is het woord niet doorgedrongen. Uit reacties op Luifs tweet blijkt dat er nog mensen zijn die het woord kennen, en dat is natuurlijk niet gek: zelfs al zijn er nauwelijks nog mensen in leven die het hoogtepunt van dingsigheidje als volwassene hebben meegemaakt – hun kinderen en kleinkinderen zijn er nog wel, en die kennen en als je op Twitter zelf zoekt, zie je dat het nog steeds een paar keer per jaar wordt gebruikt (28 keer sinds 2011, waaronder de tweet van Luif en een handjevol reacties). Maar dat is een beetje zoals sommige mensen ongetwijfeld ook nog een grappig hoedje hebben dat ze van hun oma hebben geërfd – zo’n klein vilten dingsigheidje met een flinke deuk in de bol.
Hah, ik gebruik het vrij regelmatig in mijn vertalingen – het komt voor in Amy Liptrot, De uitweer, in Bethany en het Beest, De wraak van het Beest van Jack Meggitt-Phillips, zie ik op mijn computer – en ik heb er nooit commentaar op gekregen van bureauredactiezijde op de uitgeverijen, en die staan doorgaans meteen op hun achterste benen als ze gedateerd taalgebruik signaleren…
Hildebrand gebruikt het in de Camera Obscura, bij de Familie Kegge.
Hij gebruikt ook het woordje snorrepijperij, ook leuk!
Het is de titel van een bundeltje van Roelof Jonker met gedichten, gedachten en gebeden. Verschenen in 2021.
Wellicht houdt het verband met het Engelse ’thingamaging’ (thing-a-ma-ging), wat zoiets betekent als ‘dinges, ik kan niet op het woord komen’. Ik lees dat wel eens en gebruik het zelf ook wel eens op Engelstalige fora.
U schrijft “klein dingetje”, veel voorkomende en irritante doublure. Klein huisje etc. Waarom doet u hieraan mee?
Nog los van de vraag of het veel voorkomt en van de vraag of het irritant is: een doublure is het niet. Het diminutief heeft in het Nederlands al heel lang onder andere een affectieve functie. Ik ‘doe daaraan mee’ omdat ik graag gebruik maak van de vele nuances die het Nederlands biedt.
Hoera voor dit gedecideerde antwoord van Van Oostendorp. En daarnaast, al zouden we hier het diminutief letterlijk opvatten, zodat een “dingetje” hetzelfde is als een klein ding, dan nog heb je grotere en kleinere dingetjes. Om aan te geven dat je met een extra klein ding te maken hebt, kun je volgens mij prima “een klein dingetje” zeggen.