Afgelopen week werd er in NRC door Jacqueline Bel een stevige terechtwijzing uitgedeeld.

Het is ook bizar dat literair historicus René van Stipriaan Multatuli in NRC karakteriseerde als een auteur die „in de eerste plaats aanbevelingen deed om de exploitatie van de kolonie Nederlands-Indië te verbeteren”. Van Stipriaan weet wel beter: bijvoorbeeld dat de Indonesische schrijver Pramoedya Ananta Toer, jarenlang kandidaat voor de Nobelprijs voor literatuur, de roman ruim twintig jaar geleden in The New York Times karakteriseerde als „the book that killed colonialism”.

Wat is hier bizar? Jacqueline Bel lijkt te geloven dat Multatuli met zijn Max Havelaar (1860) kan worden ingedeeld bij de antikolonialisten, een pijnlijke vergissing van de Multatuli-hoogleraar. Wie niet alleen aan Max Havelaar begint maar dit magistrale boek ook uitleest, ziet de auteur tegen het einde zijn eigen boek binnenkomen: ‘Ik, Multatuli, neem de pen op’. Om elke misverstand de kop in te drukken, maakt hij nog eens duidelijk waar het hem om te doen is (‘ik wil gelezen worden’), en dat iedereen zal weten dat de Javaan mishandeld wordt.

Pikant wordt het wanneer Multatuli dreigt binnen Nederlandsch-Indië het opstandig vuur aan te wakkeren door zijn boek te laten verspreiden in verschillende inheemse talen als het Maleis, het Javaans enz. Als er geweld van komt dan moet het maar: ‘En dit zou zeer nadeelig werken op de Koffiveilingen van de Nederlandsche Handelmaatschappy!’ En dat is niet waar Multatuli op uit is (‘God geve dat het niet noodig zy’).

Hij ziet nog maar één vreedzame uitweg en dat is zijn boek opdragen aan koning Willem III ‘…keizer van ’t prachtig ryk van Insulinde dat zich daar slingert om den evenaar, als een gordel van smaragd…’. Geen twijfel dus aan wie dat rijk toebehoort: de Nederlanders. En voor degenen die nu nog niet overtuigd zijn dat Multatuli in de kern een pleidooi houdt voor een humanere en daardoor betere exploitatie van de kolonie Nederlandsch-Indië, is er nog zijn bitter postscriptum uit 1875. Inmiddels was het van de zijde van de koning al jaren oorverdovend stil: ‘Waarschynlyk houdt de koning zich bezig met belangryker zaken dan rechtdoen en ’t behouden van Insulinde voor Nederland.’

Voor iedereen makkelijk na te slaan op Multatuli.Online.

Ik herhaal nog maar eens: ‘’t behouden van Insulinde voor Nederland’.

Om nog even terug te komen op mijn argument in mijn eerdere artikel in NRC: is dit nu een reden om Max Havelaar in de ban te doen? Als we zo beginnen en van alles gaan cancellen dan houden we niet veel meer over; sterker nog, dan krijgen de literatuuropvattingen van Droogstoppel, na ruim anderhalve eeuw voor komieke lariekoek te zijn doorgegaan, alsnog de overhand. Mijn pleidooi is dat we leren teksten te situeren in de tijd waarin ze geschreven zijn. Dan begrijpen we ons eigen droogstoppelige tijdgewricht misschien ook wat beter.