• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

“Wetenschapscommunicatie avant la lettre”: hoe 16de-eeuwse drukkers en lezers gebruikmaakten van een gloednieuw medium

24 oktober 2022 door Redactie Neerlandistiek Reageer

Bron: Universiteit Utrecht

Aderlaten (met handgekleurde details), Tregement der ghesontheyt. Brussel: Thomas van der Noot, 1514, fol. p5v. Berlijn, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz, 4″ Ji 407

Hoe probeerden onze 16de-eeuwse voorouders gezond te blijven? Met welke interesses lazen ze medische boeken? Volgens boekhistoricus Andrea van Leerdam vertellen de lay-outs van en gebruikssporen in vroege gedrukte boeken ons meer dan je op het eerste gezicht zou denken. In haar proefschrift ‘Woodcuts as Reading Guides’ laat ze zien dat de houtsneden in deze boeken de leeservaring stuurden en zo bijdroegen aan kennisoverdracht.

Toegankelijk voor een breder publiek

In haar onderzoek richtte Van Leerdam zich op 16de-eeuwse Nederlandstalige boeken, die bedoeld waren om medische en astrologische kennis over te dragen aan een breed publiek. “Deze vroege drukken kun je zien als een vorm van wetenschapscommunicatie avant la lettre,” zegt ze. Het gebruik van de volkstaal in plaats van het Latijn maakte de boeken toegankelijk voor een breder publiek.

Andrea van Leerdam
Andrea van Leerdam

Ook het gebruik van afbeeldingen droeg daaraan bij. “In onze huidige beeldcultuur is het gebruik van beeldmateriaal als foto’s, diagrammen en filmpjes vanzelfsprekend bij wetenschapscommunicatie en kennisoverdracht. Rond 1500, toen het gedrukte boek als nieuw medium snel terrein won, was het gebruik van beelden nog niet zo gangbaar en waren zowel drukkers als lezers volop bezig met verkennen van de mogelijkheden.”

Visuele signalen

Ook al zijn veel van de houtsneden die Van Leerdam onderzocht klein, weinig verfijnd uitgevoerd en al talloze malen gekopieerd, toch hadden ze volgens de promovendus belangrijke retorische functies.

“De afbeeldingen in medisch-astrologische boeken communiceren niet alleen kennis, ze communiceren ook óver die kennis”, vertelt Van Leerdam. “Ze gaven allerlei visuele signalen af aan de lezers, bijvoorbeeld: wat voor soort boek heb je in handen, hoe betrouwbaar is de gepresenteerde kennis, en hoe is die kennis van nut in je dagelijks leven.”

Van Leerdam identificeert drie gebieden waarbinnen houtsneden bij uitstek een rol vervulden: de organisatie, de visualisatie en de betrouwbaarheid van kennis. Deze drie hoofdthema’s ziet ze terug in de strategieën van zowel producenten als lezers.

Sporen van vroegmoderne gebruikers

Houtsneden in Johannes Indagine, Chyromantia (Utrecht: Jan Berntsz, 1536), fol. H3r. Utrecht, Universiteitsbibliotheek, R fol 456 (Rariora).
Houtsneden in Johannes Indagine, Chyromantia (Utrecht: Jan Berntsz, 1536), fol. H3r. Utrecht, Universiteitsbibliotheek, R fol 456 (Rariora).

Van Leerdam bestudeerde enerzijds de bewuste en onbewuste ontwerpkeuzes van de boekproducenten (drukkers, illustratoren, zetters etc.) en de beoogde functies van de houtsneden.

Anderzijds onderzocht Van Leerdam vroegmoderne gebruikssporen zoals eigendomsnotities, aantekeningen, inkleuring en markeringen. Om inzicht te krijgen in de daadwerkelijke toepassing en de gebruikers van deze geïllustreerde boeken, bestudeerde ze in totaal 120 exemplaren van vijftien verschillende titels in tal van collecties in binnen- en buitenland.

Spiegel voor hedendaags mediagebruik

Het onderzoek naar historisch mediagebruik ziet Van Leerdam als een belangrijke spiegel voor ons huidige mediagebruik. “Juist nu afbeeldingen zo’n grote rol spelen in kennisoverdracht, moeten we goed nadenken. Niet alleen over de mogelijke effecten van die afbeeldingen op het publiek, maar ook over de impliciete boodschappen en vooronderstellingen die erin verscholen liggen. Onderzoek naar de omgang met ‘nieuwe media’ in voorgaande eeuwen kan ons bewuster maken van zulke processen en de historische wortels ervan.”

Meer over de promotie van Andrea van Leerdam (21 oktober 2022)

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Nieuws Tags: boeken, boekwetenschap

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Lucebert • Tajiri

Het licht is de liefde is niets
Een gat grijpt naar een ander gat
Het beeld bijt een beeld
De spiegel is bleek en bont

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LIBELLEN

Hier is de broedplaats, takken in elkaar gehaakt,
manshoge brandnetel slaapt tussen grijze
verdorde armen, dun dood sparrehout.
Libellen paren een snel ogenblik,
bidden in zwermen, zetten zich,
doorzichtige strikken, korte takken,
op taktoppen.

Bron: Dierenalfabet, postuum verschenen, 1978

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1881 Maria Kronenberg
sterfdag
2018 Dana Constandse
➔ Neerlandicikalender

Media

De literaire letterenshow 2

De literaire letterenshow 2

12 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d