beschrijven / omschrijven

Verwarwoordenboek 300 (en slot)

In het Verwarwoordenboek zijn 600 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Nog steeds worden woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek. De aanvullingen worden ook opgenomen in de digitale versie van het Verwarwoordenboek op www.schrijfwijzer.nl.

beschrijven / omschrijven

De woorden verschillen in betekenisnuancering, en beschrijven is ook ruimer van betekenis.

beschrijven in woorden weergeven

• We beschrijven in deze handleiding hoe je papierklei kunt maken voor een papier-maché.
• In ons behandelplan staat precies beschreven wat de vervolgstappen zijn.

omschrijven bij benadering in woorden weergeven, proberen aan te duiden

• Het milieu wordt omschreven als de biologische leefomgeving, ofwel alles om ons heen: grond, lucht en water.
• In dit taalspel moeten de leerlingen voor klasgenoten een voorwerp omschrijven, maar mogen ze dat voorwerp zelf niet noemen.

Bij beschrijven speelt soms ook het aspect ‘opsomming’ een rol, zoals in boedelbeschrijving. En omschrijven betekent vaak dat er een definitie wordt gegeven, of een poging daartoe.

Het woord beschrijven kent ook nog een letterlijke betekenis en een bijzondere andere betekenis: ‘zich volgens een kromme lijn bewegen’:

• Onderzoekers komen met een bijzonder soort papier dat je wel twintig keer kunt beschrijven.
• De vogel, op zoek naar een prooi, beschreef grote kringen hoog in de lucht.

Het is niet verwonderlijk dat beschrijven en omschrijven worden verward. Want als je iets in woorden weergeeft (beschrijven), kan het voorkomen dat het minder precies gebeurt (omschrijven). Toch blijven er verschillen. De volgende voorbeelden kunnen dit verder verduidelijken. Welk woord kies je?

• Op deze flora-site staan de meest voorkomende bermplanten beschreven / omschreven.
• Kun je beschrijven / omschrijven hoe de inbreker eruit zag?

In het eerste voorbeeld heeft beschrijven de voorkeur. Het gaat om iets concreets, de bermplanten. Bij omschrijven lijkt het eerder te gaan om meer abstracte zaken. Het tweede voorbeeld lijkt een klein betekenisverschil te suggereren. Bij beschrijven kun je iets precies benoemen. Bij omschrijven is er meer onzekerheid. Daarom zeggen we ook niet bij benadering beschrijven maar bij benadering omschrijven. Het verschil tussen deze twee verwarwoorden lijkt nu voldoende helder omschreven, nee beschreven.

PS Deze aflevering over het verschil tussen ‘beschrijven’ en ‘omschrijven’ lijkt mij een mooi einde van zes jaar een wekelijkse bijdrage over verwarwoorden. Aan de 600 woordparen in het Verwarwoordenboek uit 2014 zijn nu 300 toegevoegd. Woorden waarbij woordenboeken vaak zeggen: ‘A, zie ook B’, en ‘B, zie ook A’. Het waren mooie ontdekkingstochten in woorden die ‘anders’ of ‘verschillend’ zijn (nee, ‘anders’ is niet hetzelfde als ‘verschillend’; zie de vorige aflevering). Altijd weer die verwondering over de subtiele verschillen tussen synoniemen. Altijd weer de uitdaging om dat inzichtelijk te maken.

Dank aan alle lezers die nieuwe verwarparen aandroegen, of commentaar gaven en tegenvoorbeelden opstuurden. Dank aan de redactie van Neerlandistiek, en in het bijzonder aan Marc van Oostendorp die altijd nieuwsgierig meelas. Dank ook aan Richard Bank die jarenlang, tot zijn overlijden, via visualisering de verwarring verder ontwarde, en aan Mathilde Jansen die daarna in zijn voetsporen trad.

De 300 woordparen zijn ook opgenomen in het digitale Verwarwoordenboek, gratis raadpleegbaar via de site van de Schrijfwijzer. En, als je nog eens een verwarpaar tegenkomt – ja er zijn er nog meer dan genoeg, dit zijn er maar 900 – dan hoop ik dat collega-taalliefhebbers inspiratie vinden om de overlappende betekenisvelden te beschrijven of te omschrijven. Wat ik eraan beleefd heb, wens ik iedereen toe die deze rubriek het lezen waard vond: taalgenoegen en tekstvreugde in de ‘wondere wereld van de woorden’.