Tot mijn vinkjes behoort dat ik door een bizarre speling van het lot absurd vroeg hoogleraar geworden ben: begin april gedenken we dat ik vijfentwintig jaar eerder mijn eerste oratie hield, aan de Universiteit van Amsterdam. Ik was toen postdoctoraal onderzoeker en ben nooit universitair docent of hoofddocent geweest. Ik denk daar weleens aan, bijvoorbeeld als er aan sommige universiteiten wordt besloten om geen hoogleraar aan te nemen omdat de kandidaten daar nog te jong voor worden geacht.

Het is echt geen valse bescheidenheid als ik zeg dat het absurd is dat ik daarmee hoogleraar ben, als ik mezelf vergelijk met collega’s. Er is geen kwaliteit die ik heb en waarvan ik niet een universitair docent ken die deze in veel grotere mate bezit, of het nu gaat om onderwijs of onderzoek, en al helemaal waar het gaat om bestuur. Ik kan heus wel wat, en ik ben natuurlijk ongemerkt senior geworden, maar het is beschamend dat ik de hoogleraar ben, en zij niet. Dat zij mensen moeten corrigeren als deze hen aanspreken als professor omdat ze immers doceren aan de universiteit.

Actief

Het is al vaker gezegd (onlangs nog in de NRC): het Nederlandse universitaire systeem is absurd hiërarchisch, met de hoogleraar die voor alllerlei dingen wordt uitgenodigd (hooglerarendiners, overleg met de decaan) waarvoor anderen niet worden uitgenodigd. Terwijl het tegelijkertijd maar voor een klein deel meritocratisch is, want wie er precies hoogleraar wordt hangt af van allerlei willekeurige omstandigheden: of er toevallig op een bepaald moment net een vacature is voor een hoogleraar. Iemand die briljant is in een bepaald vakgebied, de briljantste ooit, maar net een beetje jonger is dan iemand anders, veel minder briljant, maar een paar jaar jonger, zodat deze de enige hoogleraarspost in dat vakgebied bezet houdt – zo iemand blijft met al zijn kwaliteiten zijn hele loopbaan lang universitair docent. Totdat die net wat oudere met emeritaat gaat, en onze briljante UD te oud wordt gevonden om deze op te volgen.

Het voorstel dat de Maastrichtse decaan Jan Smits deed in de NRC lijkt me dan ook juist: geef iedereen die aan de universiteit doceert de titel professor, en schaf de rest van het systeem af. Smits geeft daarvoor uitstekende argumenten die gelukkig voorbij aan gaan aan mijn particuliere impostor syndrome: dat in de praktijk mensen nu al dezelfde taken doen, dat het niet behoort bij de aard van de wetenschap om te doen alsof sommige mensen bepaalde taken inherent beter kunnen uitvoeren dan anderen, dat het huidige systeem met zijn beperkte mogelijkheden tot groei frustrerend werkt. Dat in vrijwel alle landen dit systeem allang bestaat, noemt hij niet, maar is ook een argument. Natuurlijk kun je een aantal verschillende salarisschalen hanteren, zoals Smits ook noemt, maar verder moet er geen verschil gemaakt worden.

Ik vind dat bij dit alles wel de toga’s behouden moeten worden, want toga’s vind ik prachtig. De stoet die voorafgaat aan plechtigheden zal veel langer en diverser worden. En het aantal plechtigheden neemt ook toe, want iedere medewerker hoort een oratie te houden, vind ik. De tradities moeten behouden blijven, alleen moeten er meer mensen actief aan kunnen deelnemen.