Op deze etymologiemaandag komen de herkomst en betekenisontwikkeling van twee Nederlandse bijvoeglijke naamwoorden aan de orde: genomen in de betekenis ‘bedrogen’ en goedgeefs ‘geneigd tot geven’.
Genomen
De betekenis ‘bedrogen’ heeft het bijvoeglijk naamwoord genomen pas recent gekregen, en het komt met name voor in de vaste verbinding zich genomen voelen. Die uitdrukking treffen het pas aan vanaf halverwege de twintigste eeuw aan, vergelijk: Of de agent zich “genomen” voelde, weten wij niet [1948; Friesch Dagblad], De vader voelde zich “genomen’, maar het loket ging dicht en hij droop af. [1952; De Volkskrant], Zij voelden zich “genomen” [1960; De Volkskrant], De thans erg gedupeerde verdachte voelde zich genomen [1970; Leeuwarder Courant].
Oorspronkelijk was genomen het voltooide deelwoord van het sterke werkwoord nemen(vergelijk Middelnederlands ghenomen ‘ontvangen’ [1287; VMNW]) in combinatie met het zwakke werkwoord voelen. Waarschijnlijk is de zegswijze verkort uit uitdrukkingen als beet genomen, in het ootje genomen.
Goedgeefs
Het bijvoeglijk naamwoord goedgeefsch ‘geneigd tot geven, mild’ is bekend sinds de zeventiende eeuw, vergelijk: Gy dunkt my … mild en zeer goed geefs te zyn [1656; WNT], Je waart altoos goedgeefsch … en het spreekwoord zeit: die in ‘t veen is ziet op geen turfjen, [1793; WNT].
Waarschijnlijk gaat het om een koppeling van het bijvoeglijk naamwoord goed met de stam van het sterke werkwoord geven in de tweede naamval, vergelijk de combinatie goed gevens [1655; WNT]. Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat het een samenstelling is met een bijvoeglijk naamwoord geefsch, dat is afgeleid van hetzelfde werkwoord geven. Dit bijvoeglijk naamwoord is echter maar hoogst zelden geattesteerd en lijkt dan eerder een verkorting van goedgeefs of (te)vergeefs: doch te geefsch, ook daar werd verzuimd het portier te openen [1876; De Grondwet], Toch is niemand zoo geefsch, zoo “goedarmsch” als een boer. [1896; Tilburgsche Courant], zoo geefsch zouden zijn [1898; Nieuwe Surinaamsche Courant]. Dus die mogelijkheid is minder waarschijnlijk.
Laat een reactie achter