Het kan anderen net zo vergaan zijn, tijdens de Coronacrisis dook voor het eerst bewust geregistreerd de uitdrukking met diepe zakken op.

Tijdens corona stelde premier Rutte ons (althans bedrijven en de daarmee verbonden mensen met banen) op de wekelijkse persconferentie van 18 december 2020 gerust, door te spreken van de in Nederland aanwezige veerkracht (geciteerd naar de woordelijke weergave door de RVD):

En die veerkracht die is enorm en dat geeft ook vertrouwen, gelukkig, voor onze economie en daarmee voor banen en bedrijven die het heel zwaar hebben op dit moment, maar tegelijkertijd toch ook het vooruitzicht dat we hier een keer uit gaan komen en dat de verwachting is dat ook veel ondernemers het zwaar hebben maar uiteindelijk ook heel veel ondernemers de kans zullen krijgen en ook zullen grijpen om toch daarna weer het bedrijf op te bouwen en daarmee ook die banen zoveel mogelijk te behouden. En dat komt ook omdat we diepe zakken hebben. We hebben een hele grote appel voor de dorst en daar zijn we nu flinke happen uit aan het nemen, maar die appel maakt het wel mogelijk om dit te doen.

Enkele weken later (op de wekelijkse persconferentie van 5 februari 2021) kwamen de diepe zakken terug, nu niet meer uitsluitend bedoeld voor het bedrijfsleven: “We hebben gelukkig diepe zakken doordat we het de afgelopen jaren het zuinig aangedaan hebben en we hebben gezegd als we de bedrijven steunen kun je ook niet anders dan ook het onderwijs steunen als dan weer nodig is, maar het zit hem natuurlijk wel op, inderdaad, wat kun je vragen ook van leraren, van docenten. Dus dat is een complexe puzzel.”

Diepe zakken vielen toen misschien voor het eerst op, al een 40 jaar eerder begonnen ze in de Nederlandse kranten te verschijnen (ik raadpleegde vanzelfsprekend delpher.nl). Zie ik het goed, dan begon het eind 1984 in het Algemeen Dagblad dat schreef over de RSV-verhoren die op een lp van Koot en Bie geparafraseerd werden en waar werd gezegd dat geld in diepe zakken verdween. Was daarin het Engels (bijvoorbeeld in de vertaling van Barbara van Kooten) te horen? Deep pockets heeft deze tijdlijn volgens de NGram Viewer van Google en het was ten tijde van die tekst van Van Kooten en De Bie dus sterk in opkomst:

Nederlandse kranten kennen de diepe zakken vanaf 1984 maar dan ook direct vrij geregeld en vooral in relatie tot grote jongens: “De staatsverzekeringsfondsen geven in de meeste gevallen diezelfde garantie, maar zij hebben minder diepe zakken dan de federale overheid” (NRC 1985).

Ook in 1985 de Leeuwarder Courant: “(…) als het verdwijnt in de diepe zakken en bodemloze putten van corrupte ambtenaren, gewetenloze politici en dictatoriale of bureaucratische systemen?” NRC Handelsblad noemde Siemens in 1986 een bedrijf met deep pockets maar dit Engelse voorbeeld wordt vrijwel altijd in het Nederlandse diepe zakken overgezet. De tijdlijnen in LexisNexis zien er als volgt uit (let op de verschillende ouderdom van de verzamelde teksten), respectievelijk Deep pockets en Diepe zakken:

In de Tweede Kamer is Kees Vendrik (GroenLinks) in 2001 als eerste te registreren:”Plotseling zijn ook de diepe zakken van de overheid weer in beeld.” Ferd Crone (PvdA) spreekt in 2003 van “de diepe zakken van Ontwikkelingssamenwerking” en minister Bos van Financiën stelt ons in 2009 in zekere zin gerust tijdens de financiële crisis: “omdat wij net wat diepere zakken en net wat meer tijd hebben”. Wouter Bos als voorbeeld van Mark Rutte.

Incidenteel blijven de diepe zakken in de Handelingen voorkomen, maar pas tijdens Corona reppen velen ervan – inmiddels lijkt de uitdrukking op z’n retour naar het meer incidentele gebruik maar ja, we moeten bezuinigen nietwaar.

Opmerkelijk is wat er geregeld in die diepe zakken doorklinkt, vooral kritisch vanaf in zekere zin de flanken of oppositie in de Tweede Kamer. Enkele voorbeelden:

• “(….) er voldoende toezicht is om het geld van de noordelijke lidstaten niet in de diepe zakken van Berlusconi te laten verdwijnen” (Ronald Plasterk, PvdA 2011)
• “Die 6 miljard verdwijnt in de diepe zakken van de banken die ons in de diepste economische crisis van de laatste decennia hebben gestort.” (Paulus Jansen, SP 2013)
• (Harm Beertema PVV, 2014) “Ik voorspel nu dat al het kwaliteitsgeld van de heer Van Meenen verdwijnt in de diepe zakken van alle consultants en van alle bureaus.”
• (Danai van Weerdenburg PVV, 2019) “Nederlands belastinggeld dat in de diepe zakken van de Malinese machthebbers is beland”

De diepe zakken van Berlusconi, van de banken, van alle consultants en van alle bureaus, van Malinese machthebbers, nota bene.

In 2019 spreekt Landbouwminister Schouten van “landbouwbedrijven die worden opgekocht — er komen partijen langs met heel diepe zakken —”, net als Mark Harbers (VVD) deed: “landbouwbedrijven worden opgekocht door partijen met heel diepe zakken”. Vergelijk eenzelfde voorzichtige toch-wat-op-afstand-gaan door Staatssecretaris Keijzer (EZ) in 2020: “Kan een nieuwkomer alle vergunningen in deze veiling kopen? Dat is in theorie mogelijk, maar dan moet je wel flink diepe zakken hebben.”

De diepe zakken worden plotseling van een heel flinke versterker voorzien, hoewel diepe zakken sowieso een zeer sterke manier van uitdrukken is (althans was).

Maar nog net tijdens corona horen we minister Kaag (Financiën) positiever klinken: “Denk aan de zogenaamde “diepe zakken”; Nederland heeft genereus gespendeerd.” Ook premier Rutte klinkt zo, gevraagd naar de stijgende energierekeningen in hetzelfde kalenderjaar 2022: “dan vraagt dat diepe zakken. Dan vraagt dat een overheid die in staat is om in de overheidsfinanciën te zoeken.”

Neutraal is Laurens Dassen (Volt, 2023) (“dat Duitsland en Frankrijk heel veel mogelijkheden hebben, want die hebben diepe zakken om te zorgen dat zij die staatssteunregels kunnen toepassen”), maar kritisch blijft de SP (Sandra Beckerman, 2022): “(is) het wenselijk dat een boer royaal wordt uitgekocht, met veel belastinggeld, maar dat dit geld dan vervolgens direct verdwijnt in de diepe zakken van het bankwezen?”

Dit stuk verscheen eerder op het weblog van Siemon Reker.