De afgelopen vijf jaar is Van den vos Reynaerde voor mij een gemoedstoestand geweest. Vandaag verschijnt het resultaat daarvan. (Zie hierboven een foto van het huisje in de achtertuin waar ik het maakte.) Het is een boek op drie niveaus geworden. Ten eerste uiteraard de Reynaert zelf, het onomstreden meesterwerk van de middeleeuwse Nederlandse letterkunde en volgens menigeen zelfs van de Nederlandse literatuur van alle eeuwen. Vervolgens gaat het boek over de mensen die met deze Reynaert hebben geleefd, geregeld op het obsessieve af: artiesten, activisten en vele wetenschappers van wie het werk door de beheerste taal en al hun voetnoten soms wat afstandelijk kan lijken, maar zindert van de passie en persoonlijk engagement zoals ik hoop te hebben laten zien. En tenslotte vertelt De Reynaert. Leven met een middeleeuws meesterwerk mijn persoonlijke verhaal. Hoe ik als tienjarige het verhaal leerde kennen via een navertelling voor de jeugd; er aansluitend subliem les over kreeg op de middelbare school en aansluitend Nederlands besloot te gaan studeren, waar ik ging kennis maken met de wetenschap achter de literatuur. Nu, op de dag dat ik mijn afscheidscollege geef, dringt zich de vraag op wat al die Reynaertwetenschap toevoegt aan het primaire genieten van de Reynaert zoals ik dat als onbevangen kind kon. Die meerwaarde is volgens mij gelukkig evident genoeg, maar de balans tussen geleerdheid en genieten is er wel een waar de literaire neerlandistiek voor moet waken. Voor je het weet, druipt van onze katheders geleerde saaiheid (Gelehrte Langweil) zoals Walter Haug het noemde. Al moet een wetenschap natuurlijk ook zijn autonome vragen durven stellen, en bij tijd en wijle specialistisch durven zijn.

Het nieuwe boek bevat ook een complete nieuwe editie van de Middelnederlandse Reynaert naar alle bekende bronnen, waaraan Ingrid Biesheuvel en ik hard hebben gewerkt. Met een zorgvuldige Verantwoording daarvan, uitvoerige Aantekeningen bij mijn verhaal en een aanzienlijke Literatuurlijst, plus heel veel kleurenillustraties, is het al met al een soort van Reynaert-omnibus geworden. Waar nog eens bijkomt dat vandaag een website online komt (www.dereynaert.nl) waarop onder meer de hele Reynaert valt te beluisteren in een meesterlijke voordracht door Frank Willaert. Wat een verrijking kan het internet aan boeken bieden!

Je zou denken dat ik na deze intensieve jaren nu wel uitgedacht ben over de Reynaert. Maar misschien is dat wel de magie van echte meesterwerken: hun onuitputtelijkheid. Tot in de drukproeven heb ik nog dingen toegevoegd, en de website bevat niet voor niets een rubriek Aanvullingen en correcties, waarop het eerste serieuze item al geplaatst is. En vorige week viel me, te laat, iets op in de proloog, op het oog zo afgekloven tot en met. “Willem die Madocke makede” zegt de dichter daar over zichzelf, en even verderop, sprekend over de mysterieuze dame die hij als zijn opdrachtgeefster/muze opvoert: “zij vroeg mij dat ic soude maken dese avontuere van Reynaerde.” Tot twee maal toe maken waar wij toch eerder schrijven/dichten zouden zeggen – typerend voor de middeleeuwse artisanale kijk op literair vakmanschap. Had ik toch even moeten benoemen in dat dikke boek.

Plus dat, zo bezien, in het eerste verspaar van de Reynaert “makede” primair is, en “daer hi dicke omme wakede” in vers 2, met alle respect, bijgerijmd. Wat misschien toch relativeert dat sommigen juist in dit tweede vers een subtiel grapje van Willem hebben willen lezen met het droomgedicht dat volgens hen Madoc zou zijn geweest. (Wat ik niet denk.)

Over de Reynaert raken we nooit uitgedacht of uitgeschreven. Het slot van mijn boek breekt dan ook een lans voor de meerstemmigheid. Reden te meer om uit te zien naar deze serie, waarin ongetwijfeld allerhande perspectieven op de Reynaert zullen worden aangedragen die voor mij minstens zo verrassend zullen zijn als voor ieder ander. Misschien geeft het mij ooit nog iets van een naschrift in de pen. Maar veel gezonder is dat nu eerst een schare anderen het woord krijgt. Kom maar door met die reeks! Wat unbidan we nu?

Serie Over Reynaert

Het verschijnen van De Reynaert. Leven met een middeleeuws meesterwerk van Frits van Oostrom is aanleiding voor een reeks bijdragen op Neerlandistiek. Lees alle artikelen in deze serie.