Al enkele weken bestormt het nummer Anne-Fleur Vakantie van Roxy Dekker de hitlijsten. Het nummer heeft niet alleen meer dan vier miljoen streams op Spotify, maar ook op TikTok is #annefleurvakantie een grote trend. Niet toevallig is Anne-Fleur Vakantie ook op TikTok ontstaan. Toen Roxy daar een oproep deed om vier woorden in te sturen (nog in 2022) en vervolgens met een van de inzendingen (‘kleuren, zon, Ibiza, spiegel’) spontaan een liedje maakte, was het veel van haar volgers al meteen duidelijk: dit nummer móést echt worden uitgebracht. Op 26 mei 2023 was het dan zover. Maar wie is Anne-Fleur precies? En waarom is die vraag interessant voor de neerlandistiek?

Anne-Fleur Vakantie gaat over de ideale vakantie van Anne-Fleur, een meisje dat herkenbaar is aan haar kledingstijl, interesses, gewoontes én taal. Anne-Fleur draagt korte rokjes, felle kleuren, hemden van het merk Ralph Lauren (‘van Ralphie’), baseballjasjes, en – vooral – een haarklem. Ook gaat Anne-Fleur graag en vaak shoppen bij de Zara, niet zelden met van haar vader geleend geld. ‘Bij de Zaar’ vind je namelijk kledingtrends die populair zijn bij jonge meiden op sociale media, zoals TikTok. Niet voor niks is ‘de stijl van Anne-Fleur’ een veelgebruikte zoekterm voor wie ook een ‘Anne-Fleur outfit’ wil scoren.

Zomer anno ’23, korte rokjes vind ik beeldig
Felle kleuren en een clip in m’n haar

Anne-Fleur doet ook typische ‘Anne-Fleurdingen’. Ze gaat naar Ibiza, vaart op een boot, ligt te bruinen op het strand, zit op terrasjes, drinkt cappuccino’s met havermelk, geniet van oude zomerhits (onder het mom van ‘nostalgie’), gaat uit in exclusieve clubs (zoals de NOVA in Amsterdam), en luistert naar specifieke podcasts (zoals Geuze & Gorgels). De activiteiten van Anne-Fleur die in het liedje worden beschreven zijn steeds gekoppeld aan haar uiterlijke verschijning, zoals een duidelijke tanline en beachy haar (naast haar kledingstijl).

Kom van het strand, m’n tanline is al zichtbaar
Kijk in de spiegel en ik zie m’n beachy haar (beach waves)

Anne-Fleur wordt een beetje neergezet als een kakker (die doet alsof ze uit het Gooi komt), en ze gaat ook om met ‘leuke kakkers’, personen die eveneens op basis van hun voornamen een bepaald sociaal type representeren, zoals Marie-Claire, Roderick en Jan-Willem. Daarnaast valt Anne-Fleur op door haar manier van praten, die wordt gekenmerkt door korte, catchy uitspraken die het ook op de socials goed doen (slet’s go!, let’s go, poesjes!, zin in!) en vooral ook het gebruik van afko’s. Een afko is een afkorting van het woord afkorting. Voorbeelden uit het taalgebruik van Anne-Fleur zijn HDP ‘heerlie de peerlie’, lawa ‘lange wandeling’, esma ‘espresso martini’, en havercappu ‘havermelk cappuccino’.

HDP op een terrasje, blote benen, baseballjasje
Roep de ober: ‘Doe mij maar een esma’ (mag ik één esma, alsjeblieft?)

Dit taalverschijnsel bestaat overigens al langer dan het typetje Anne-Fleur, vooral onder vrouwelijke studenten. Veelgebruikte afko’s zijn bijvoorbeeld gebundeld in Het afkowobo van Marie Claire, een zogenaamd afkortingswoordenboek dat is samengesteld door Lot Mulder, de beheerder van de populaire Instagrampagina De Haarclip van Marie Claire. Net zoals Anne-Fleur representeert de naam Marie-Claire een vrouwelijke student met een haarclip, maar dan met een look die bestaat uit een tas van het merk Zadig & Voltaire, Dr. Martens boots en een spencer (of een soortgelijke stijl). Typetjes als Anne-Fleur en Marie-Claire zijn zeer betekenisvol voor sociolinguïstisch onderzoek naar stylization op sociale media. Jongeren representeren een herkenbare stijl, maar ze doen dat op een overdreven manier, al dan niet als parodie. Ze verbeelden sociaal herkenbare persona’s, karakteristieke figuren die zorgvuldig zijn opgebouwd uit een heel scala aan talige en andere semiotische elementen.

Die focus op ‘taalcultuur’, het idee dat taal en cultuur nauw met elkaar zijn verweven in processen van identificatie en betekenisgeving, is actueel in (een deel van) de sociolinguïstiek, zowel binnen als buiten de Lage Landen. Sociale mediaplatforms die zulke taalculturele praktijken faciliteren, bevestigen het idee dat sprekers zichzelf op een actieve manier positioneren binnen het sociale landschap en dat ze daarbij bewuste taalkeuzes maken. In korte video’s op TikTok kunnen jongeren gemakkelijk hun eigen identiteit in de verf zetten, bijvoorbeeld als lid van een lokale gemeenschap, sociale groep of generatie, of juist de stem van ‘de ander’ aannemen, om erbij te horen of om er de draak mee te steken. Niet zelden werkt dit ook talige vernieuwing in de hand, en als zodanig vormen de video’s (of andere uitingen op sociale media) een venster op taalvariatie en -verandering.

Maar altijd is de taal slechts één van de aspecten die een bepaald persona creëren, of met andere woorden: door alleen te spreken van esma’s en havercappu’s ben je nog geen Anne-Fleur, daarvoor moet je ze óók drinken, en jezelf op een bepaalde manier gedragen en kleden. Een specifiek deel van de lyrics is wat dat betreft veelzeggend: ‘Ik geniet van het leven, Anne-Fleur is wat ik ben’. Juist het zinnetje ‘Anne-Fleur is wat ik ben’ (i.p.v. ‘wie’) laat zien dat Anne-Fleur veel meer omvat dan een meisje met een specifieke voornaam. Je kunt ook ‘een Anne-Fleur’ zijn zonder zelf Anne-Fleur te heten. Het persona Anne-Fleur reflecteert een sociaal type met een bepaalde levensstijl, en haar voornaam en taalgebruik helpen bij het markeren daarvan.

Automatisch roept zo’n wijdverspreid persona ook tegenreacties op, want lang niet iedereen kan zich met Anne-Fleur identificeren. Een treffend voorbeeld is het persona Robert-Jan van Radio 538 (naar aanleiding van een ‘klaagbericht’ van luisteraar Robert-Jan die pleitte voor een ‘normale’ vakantie), en de daaruit voortkomende Robert-Jan Vakantie. Robert-Jan kleedt en gedraagt zich heel anders dan Anne-Fleur. Met een PSV-voetbalshirt aan, een petje op, en een blikje bier in de hand, gaat hij graag één keer per jaar met vrienden naar Spanje, het liefst in de buurt van Nederlanders (‘hotel Oranje, want da buitenlandgedoe da vin ik raar’). Robert-Jan ligt ook op het strand (‘met een pilske in de hand’), zonder zonbescherming, en kijkt vooral naar vrouwen. Daarnaast eet hij frikandellen in een snackbar aan de Costa. Bij het persona Robert-Jan hoort ook een bepaald soort taalgebruik. Hij praat niet alleen met een plat Brabants accent, maar gebruikt ook andere typisch Brabantse kenmerken, zoals t-deletie (da, nie), de verkleinwoorduitgang -ke (pilske), de mannelijke geslachtsuitgang -e (‘’t is maar ene keer per jaar’), en het bezittelijk voornaamwoord ons als hij het over een vriend heeft (ons Gijs).

Nu is de link tussen de voornaam Robert-Jan en het persona dat hij representeert misschien minder sterk dan bij Anne-Fleur, maar ook dit voorbeeld laat zien dat taal, uiterlijk en gedrag elkaar aanvullen en versterken bij het neerzetten van een typetje op sociale media. Juist dat volledige semiotische plaatje vormt een schat aan informatie voor taalcultureel onderzoek.

Afko’s en ‘Anne-Fleurtaal’ kwamen ook kort aan bod in de uitzending van EditieNL op dinsdag 4 juli (met commentaar van Vivien Waszink). Zie ook dit bericht op de website van RTL Nieuws.

Selectie van (wetenschappelijke) leestips als dit onderwerp je interesseert:

• Cole, Amanda & Ingrid Tieken-Boon van Ostade (2022). Haagse Harry, a Dutch chav from The Hague? The enregisterment of similar social personas in different speech communities. International Journal of Language and Culture, 9(1), 72-96.
• Cornips, Leonie, Stefania Marzo & Jos Swanenberg (2018). Processen van place-making door talige praktijken in Tilburg, Heerlen en Genk. Taal en Tongval, 70(2), 149-177.
• Cornips, Leonie & Vincent de Rooij (2020). Sociolinguistic enregisterment through languagecultural practices. In Advances in Contact Linguistics: In honour of Pieter Muysken, edited by Norval Smith, Tonjes Veenstra, and Enoch Aboh, 342-364. Amsterdam: John Benjamins.
• Doreleijers, Kristel & Ilias Vierendeels (2022). Brugge, Bruges en Bruhhe in de play-off: Met lokale taal naar de titel? Neerlandistiek.nl, 7 mei 2022.
• Doreleijers, Kristel & Jos Swanenberg (2023). Putting local dialect in the mix: Indexicality and stylization in a TikTok challenge. Language & Communication, 92, 1-14.
• Heyd, Theresa (2022). First names and sociolinguistic enregisterment: Digital tropes of linguistic mobility. Language & Communication, 87, 271–283.
• Ilbury, Christian (2020). ‘Sassy Queens’: Stylistic orthographic variation in Twitter and the enregisterment of AAVE. Journal of Sociolinguistics, 24(2), 245-264.
• Ilbury, Christian (2022). U Ok Hun?: The digital commodification of white women style. Journal of Sociolinguistics, 26(4), 483-504.