Wie uit een streektaal-milieu afkomstig is zal het misschien gauwer opvallen, aanduidingen als Haags, Rotterdams, Twents worden geregeld toelichtend voorafgegaan door het bijwoordje plat. (Zie hiervoor op diverse plaatsen in mijn blog, korte samenvatting: plat zegt in die gevallen vooral iets van de afzender en minder van de genoemde variëteit.) Wanneer premier Rutte pleur op zegt en als dat vervolgens plat Haags genoemd wordt, kan dat bijwoordje voor verschillende deelnemers aan het gesprek variërende betekenissen hebben. In elk geval is het ‘regionaal’ omdat het Haags beperkt is tot een bepaald deel van Nederland. Het is daarnaast voor menigeen ongetwijfeld iets dat het midden houdt tussen ‘onfatsoenlijk’ maar wel ‘rechtuit’, want pleur(t) op laat aan duidelijkheid niets te wensen over. (Hebben de wegblokkades van de A12 in Den Haag door Extinction Rebellion nog een variant van dat oppleuren naar voren gebracht in de vorm van “tieft op”? Waarschijnlijk wel, afgaand op de verslaggeving van de NOS begin september 2023: “Rondom de snelweg hoor je begrip voor de demonstratie, maar ook onbegrip. Mensen die zeggen ‘optiefen’, om het op z’n Haags te zeggen. ‘Hierdoor kan ik mijn werk niet doen. En wie heb je ermee? Niet het kabinet, maar de gewone, hardwerkende mensen’.””) Dat verwensende oppleuren en optiefen heeft ongetwijfeld elk van beide met een ziekte te maken die achtereenvolgens begint met pleur- en met tyf-.

Ook zonder een regionaal aspect komt plat in combinatie met een vorm van zeggen voor en dan is het een weergave van ‘gewone, directe taal’: “Plat gezegd, trekt het CDA dan de stekker uit het kabinet?” vraagt Caroline van der Plas (BBB) zich af.

Datzelfde plat is de laatste jaren – sinds wanneer, een jaar of vijf, zes? – in de Tweede Kamer sterk in opkomst, maar dan vooral in combinatie met het werkwoord slaan. Een paar voorbeelden uit het lopende kalenderjaar 2023:

• Ik probeer het even plat te slaan om te kijken of ik het goed begrijp. (Lisa Westertveld, GroenLinks)
• Ik sla dit zo plat mogelijk om het duidelijk te maken. (Minister Weerwind, Rechtsbescherming)
• De heer Kops probeert het nu plat te slaan tot een stelling in de Kieswijzer (….) (Derk Boswijk, CDA)
• U slaat dat plat tot “gekissebis”. (Sandra Beckerman, SP)

Van enig slagwerktuig is geen sprake in plat slaan, het gaat om iets op talig gebied met de verhelderende of de beschuldigende betekenis ‘alle nuances weg, terugbrengen naar de kern’.
In de jaren nul van deze eeuw was plat een geliefd woord in het Binnenhofs, zij het dan nog zonder slaan:

• dat klinkt allemaal heel plat, maar zo liggen de feiten
• of is het gewoon plat geldtekort?
• plat eigen risico
• platte dogmatiek
• plat populistisch
  (De citaten zijn simpel te voorzien van spreker en datum via overheid.nl en vervolgens het zoeken beperken tot de Handelingen.)

Ditzelfde plat heeft zich inmiddels dus bijna magnetisch gehecht aan een vorm van slaan, maar telkens zien we hier de inhoud van ‘daar komt het op neer, enkel en alleen, in essentie e.d.’ Platslaan staat heel vriendelijk in Van Dale omschreven als ‘de essentie van iets achterhalen door er een vereenvoudigde voorstelling van te geven’. Niet vindbaar onder slaan of plat, wel onder het samengestelde woord. Elke relatie met de door mij aangenomen oorsprong in de streektalige sfeer plat ontbreekt (en waarom zou Van Dale het in dat opzicht niet bij het rechte eind hebben).

Dit stuk verscheer eerder op het blog van Siemon Reker