• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Onfatsoenlijk, regionaal, rechtuit, ongenuanceerd: plat

28 oktober 2023 door Siemon Reker 2 Reacties

Caroline van der Plas. Bron: Wikimedia

Wie uit een streektaal-milieu afkomstig is zal het misschien gauwer opvallen, aanduidingen als Haags, Rotterdams, Twents worden geregeld toelichtend voorafgegaan door het bijwoordje plat. (Zie hiervoor op diverse plaatsen in mijn blog, korte samenvatting: plat zegt in die gevallen vooral iets van de afzender en minder van de genoemde variëteit.) Wanneer premier Rutte pleur op zegt en als dat vervolgens plat Haags genoemd wordt, kan dat bijwoordje voor verschillende deelnemers aan het gesprek variërende betekenissen hebben. In elk geval is het ‘regionaal’ omdat het Haags beperkt is tot een bepaald deel van Nederland. Het is daarnaast voor menigeen ongetwijfeld iets dat het midden houdt tussen ‘onfatsoenlijk’ maar wel ‘rechtuit’, want pleur(t) op laat aan duidelijkheid niets te wensen over. (Hebben de wegblokkades van de A12 in Den Haag door Extinction Rebellion nog een variant van dat oppleuren naar voren gebracht in de vorm van “tieft op”? Waarschijnlijk wel, afgaand op de verslaggeving van de NOS begin september 2023: “Rondom de snelweg hoor je begrip voor de demonstratie, maar ook onbegrip. Mensen die zeggen ‘optiefen’, om het op z’n Haags te zeggen. ‘Hierdoor kan ik mijn werk niet doen. En wie heb je ermee? Niet het kabinet, maar de gewone, hardwerkende mensen’.””) Dat verwensende oppleuren en optiefen heeft ongetwijfeld elk van beide met een ziekte te maken die achtereenvolgens begint met pleur- en met tyf-.

Ook zonder een regionaal aspect komt plat in combinatie met een vorm van zeggen voor en dan is het een weergave van ‘gewone, directe taal’: “Plat gezegd, trekt het CDA dan de stekker uit het kabinet?” vraagt Caroline van der Plas (BBB) zich af.

Datzelfde plat is de laatste jaren – sinds wanneer, een jaar of vijf, zes? – in de Tweede Kamer sterk in opkomst, maar dan vooral in combinatie met het werkwoord slaan. Een paar voorbeelden uit het lopende kalenderjaar 2023:

  • Ik probeer het even plat te slaan om te kijken of ik het goed begrijp. (Lisa Westertveld, GroenLinks)
  • Ik sla dit zo plat mogelijk om het duidelijk te maken. (Minister Weerwind, Rechtsbescherming)
  • De heer Kops probeert het nu plat te slaan tot een stelling in de Kieswijzer (….) (Derk Boswijk, CDA)
  • U slaat dat plat tot “gekissebis”. (Sandra Beckerman, SP)

Van enig slagwerktuig is geen sprake in plat slaan, het gaat om iets op talig gebied met de verhelderende of de beschuldigende betekenis ‘alle nuances weg, terugbrengen naar de kern’.
In de jaren nul van deze eeuw was plat een geliefd woord in het Binnenhofs, zij het dan nog zonder slaan:

  • dat klinkt allemaal heel plat, maar zo liggen de feiten
  • of is het gewoon plat geldtekort?
  • plat eigen risico
  • platte dogmatiek
  • plat populistisch
    (De citaten zijn simpel te voorzien van spreker en datum via overheid.nl en vervolgens het zoeken beperken tot de Handelingen.)

Ditzelfde plat heeft zich inmiddels dus bijna magnetisch gehecht aan een vorm van slaan, maar telkens zien we hier de inhoud van ‘daar komt het op neer, enkel en alleen, in essentie e.d.’ Platslaan staat heel vriendelijk in Van Dale omschreven als ‘de essentie van iets achterhalen door er een vereenvoudigde voorstelling van te geven’. Niet vindbaar onder slaan of plat, wel onder het samengestelde woord. Elke relatie met de door mij aangenomen oorsprong in de streektalige sfeer plat ontbreekt (en waarom zou Van Dale het in dat opzicht niet bij het rechte eind hebben).

Dit stuk verscheer eerder op het blog van Siemon Reker

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: taalkunde, woordgebruik

Lees Interacties

Reacties

  1. Willy Vandeweghe zegt

    28 oktober 2023 om 11:28

    Interessant, deze vernieuwing kennen we in Vlaanderen niet. Het ‘plat’ doet me denken aan Engels ‘plain’, als in ‘plain speech’, dat ook zowel ‘vlak, effen’ als ‘duidelijk, eenvoudig’ betekent. Een zeer courante betekenisontwikkeling (vgl. ‘recht’ als in ‘recht voor de raap’).

    Beantwoorden
  2. Steef Pas zegt

    30 oktober 2023 om 11:45

    Wat is plat in platte kaas?

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Lucebert • Tajiri

Het licht is de liefde is niets
Een gat grijpt naar een ander gat
Het beeld bijt een beeld
De spiegel is bleek en bont

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

DROOM

Het goudgebekte dier
geroosterd in de zee
besprong goudbakken brood.

Bron: Soma, januari-februari 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1905 Adolphe van Loey
➔ Neerlandicikalender

Media

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De literaire letterenshow 2

De literaire letterenshow 2

12 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d