• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

De hebzucht is sterker dan ’s mensen overlevingsdrang

12 november 2023 door Marc van Oostendorp Reageer

40 jaar tandeloos (68)

De dans om het gouden kalf, Lucas van Leyde. Collectie RIjksmuseum.

Zwanet Vrauwdeunt heeft in de roman Stemvorken, deel 8 van De tandeloze tijd, een obsessie met de dingen. Ze laat de mensen zeker niet links liggen, en heeft voor haar werk bij de ongediertebescherming veel met dieren te maken. Maar haar aandacht betreft vooral gebruiksvoorwerpen:

Poëzie schuilt voor mij in mensen, in hun verlegen weerloosheid, maar vooral in de dingen die hun ziel uitbeelden. De mooie, lelijke, verwaarloosde, onttakelde en afgedankte voorwerpen die iets voor ze betekenen of betekend hebben. Liever dan al die losse scènes voor De stad en de holen had ik een ‘fenomenologie van de directoire’ geschreven, en dan bedoel ik niet de regeerperiode in Frankrijk van kort na de Revolutie, maar het vrouwenondergoed dat toen in de mode kwam en eigenlijk nooit meer is verdwenen.

Het is hier misschien zaak om nog eens te herinneren aan de passage van Heidegger over het kunstenaarschap van Vincent van Gogh, dat volgens Heidegger, een van de oervaders van de fenomenologie, vooral blijkt uit de manier waarop die een paar afgetrapte boerenschoenen heeft geschilderd. (Ik besprak de passage in De gevarendriehoek waarin die opmerkingen van Heidegger aan bod kwamen in aflevering 8.)

Die interesse in de dingen voert Zwanet uiteindelijk tot een van de duidelijkste politieke stellingnames in de hele Tandeloze tijd. In recensies wordt wel gezegd dat Stemvorken een boek is dat zich vooral in de binnenwereld afspeelt – de handelingen gebeuren bijna allemaal in de slaapkamer – maar dat gaat voorbij aan het feit dat in die slaapkamer wel degelijk veel explicieter wordt gesproken over de gevaren die de wereld bedreigen.

En misschien kan dit niet anders in tijden waarin de klimaatkladderadatsch zo nabij is.

‘Er is geen ontsnappen aan,’ zei ik. ‘Vroeg of laat staan we tot aan onze nek in het zoute sop.’

Voor Zwanet worden de problemen gesymboliseerd in een eigenaardige som: de relatie tussen biomassa en de massa van alle artefacten – gebouwen, gebruiksvoorwerpen, asfalt, enzovoort. Ze wordt overigens vrij krachtig tegengesproken door haar geliefde Corinne, die een veel optimistischer kijk heeft op de mensheid, en meent dat deze uiteindelijk wel gezamenlijk de schouders eronder zal steken. Het is een discussie tussen gelijken en Stemvorken is daarmee zeker geen klimaatpamflet, maar Zwanets houding wordt wel heel duidelijk verwoord:

‘Wat is er mis met ons?’

‘De hebzucht… die is sterker dan ’s mensen overlevingsdrang.’

‘Hebzucht is toch ook een vorm van overlevingsdrang… van lijfsbehoud.’

‘Op de korte termijn, ja. Produceren, winst maken… en op den duur de wankele fabriekshal door een storm en een vloedgolf zien instorten… om je nakomelingen te verpletteren.’

Terwijl de hoon in eerdere delen van De tandeloze tijd vooral de marxisten gold, klinkt uit Zwanets mond dan ook een inktzwarte klacht tegen het kapitalisme.

De democratie gaat ons niet uit de dalles halen. Het afgodsbeeld daarbuiten… het Kapitalisme met een grote K, dat hard aan de wereldvernietiging werkt door ons de gouden Amerikaanse droom voor te houden… dat Kapitalisme stoelt op de democratie… die met een kleine d welteverstaan. Iedereen krijgt z’n kans om een klompje bij te dragen aan het Gouden Kalf. Uit alle windrichtingen stromen de volkeren met de blaren nog op hun voeten toe om rond het afgodsbeeld te dansen… gelegaliseerd door de democratie. Hoe wou je een monstrum dat al buiten het bereik van onze sloopkogels tot in de hemel reikt… hoe wou je dat slechten?

Ondanks haar fascinatie voor objecten, houdt Zwanet dan ook niet van cadeaus. De immateriële waarden waar ze wel aan hecht – haar liefde voor Corinne. De dans om het gouden kalf betekent uiteindelijk voor ons allemaal het einde van onze woestijntocht.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 20e eeuw, A.F.Th. van der Heijden, klimaat, klimaatfictie, letterkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d