Ook bij sociologie houden ze zich hier op de Nijmeegse campus bezig met de vraag waarom kinderen niet lezen. Onlangs verscheen in het wetenschappelijk tijdschrift Poetics een artikel van Van Hek en Kraaykamp over onder andere de vraag of positieve aandacht aan lezen (veel boeken in huis, als volwassene zelf met plezier lezen) verschil maakt in de leesmotivatie van kinderen, en of er daarbij een genderverschil is.

Opvallend is, vind ik, dat het artikel als volkomen vanzelfsprekend onderscheid maakt tussen twee genders: er wordt consequent gesproken over verschillen tussen jongens en meisjes. Dat gebeurt in de wetenschap waarin ik zit steeds minder. Nu kun je de overgrote meerderheid van de schoolgaande kinderen waarschijnlijk ook moeiteloos op deze manier indelen en bovendien vinden Van Hek en Kraaykamp allerlei verschillen tussen deze twee groepen, dus als een empirische heuristiek is deze methodologische keuze ongetwijfeld gerechtvaardigd.

Wedstrijdje

Toch wringt er iets. Het is de vraag waarom je nu precies dit verschil zou onderzoeken, alsof dat nu echt een goed en handig en vooral tweewaardig onderscheid is. Alsof geslacht ook maar in de verste verte een rechtstreekse relatie zou kunnen hebben met of je wel of niet leest. Of het dan niet eerder gaat om een of andere eigenschap die jongens vaker ontwikkelen (of vaker van de samenleving krijgen opgedrongen) dan meisjes, en andersom.

De onderzoekers trekken conclusies zoals dat jongens in het algemeen minder graag lezen dan meisjes, en dat ze ook minder gevoelig zijn voor voorbeelden. Jongens, laten ze zien, zijn gevoeliger voor een competitief element. Lezen wordt nu eenmaal gezien als een vrouwelijker activiteit, en dan is het belangrijk voor jongens om er een wedstrijdje van te maken.

Afstemmen

Dat zijn in praktische zin voor het dagelijks leven in het klaslokaal vast nuttige vuistregels, maar de vraag mag dan toch eigenlijk ook wel gesteld worden waar dat eigenlijk op slaat, dat lezen ‘vrouwelijk’ is en competitie ‘mannelijk’. We hebben hier te maken met cliché-beelden van genderverschillen die op zich best bestreden mogen worden. Je gunt ieder kind dat het leest, net zoals je ieder kind gunt dat het op bepaalde momenten competitief is. Precies het hele idee dat je als jongen niet leest, maar in plaats daarvan jongensachtige dingen doet is nogal simplistisch.

Hoe dan ook zou het beter zijn als het onderzoek dan was gegaan over het verschil tussen bijvoorbeeld competitief ingestelde kinderen tegenover sociaal ingestelde kinderen. Het gender is daarvan alleen een benadering en dus niet wat je feitelijk zoekt. In de titel is zelfs sprake van een Jane die wil lezen en een Jim die dat niet wil.

De resultaten lijken me dus wel juist – het onderzoek is competent uitgevoerd – maar feitelijk moet het eigenlijk wel gaan om andere zaken, bijvoorbeeld dat mensen die andere mensen gebruiken als modellen voor hun gedrag op een andere manier moeten leren lezen dan mensen die andere mensen gebruiken om ermee te strijden. Het is weliswaar dat meisjes vaak het ene type gedrag vertonen en jongens het andere – maar dat zou er niet toe moeten doen. Je bent op zoek naar andere categorieën als je het onderwijs wil toespitsen op individuen.

Het lijkt mij met andere woorden een probleem voor de toepasbaarheid van de inzichten dat onder het artikel een wereldbeeld ligt waarin mannelijk en vrouwelijk echt duidelijk te onderscheiden categorieën zijn en dat dit de categorieën zijn die ertoe doen. Het inzicht dat je kinderen in categorieën kunt verdelen en daar je (lees)onderwijs op kunt afstemmen lijkt me zinnig. Maar met gender heeft het uiteindelijk misschien wel niet zoveel te maken.