Oant de midden fan ‘e 20ste iuw waard in lyts taaltsje praat yn it noarden fan Dútslân, it Wangereagersk. Dy taal of dat dialekt heart ta it Eastfrysk en is dêrmei in nei famyljelid fan it Frysk, in lyts bruorke by wize fan sprekken. Hoewol’t der in soad grammatikaal ûnderskied is tusken dy twa talen, binne de oerienkomsten dúdlik werom te sjen yn it bewarre Wangereagerske materiaal.

It Wangereagersk wie in oerbliuwsel fan it oarspronklike Eastfryske taalgebiet, dat yn de midsiuwen folle grutter wie. Yn ’e rin fan ’e tiid hie it Nederdútsk yn dy kriten de oerhân krigen, sadat it Eastfrysk om 1800 hinne inkeld mar op twa plakken praat waard: yn it Sealterlân en op it waadeilân Wangereach. De Wangereagerske taalmienskip bestie oan it begjin fan de 19de iuw út ien doarpke mei amperoan 200 ynwenners. De belangrykste beropssektor op it eilân wie de seefeart.

Nei in heftige stoarmfloed op nijjiersdei 1855 waard de mearderheid fan de Wangereagers nei de fêste wâl ta evakuearre, en dêrnei foel de taalmienskip gau útinoar. De folgjende generaasjes groeiden foar it grutste part mei it Nederdútsk of Heechdútsk op. Om 1900 hinne wiene der likernôch 30 praters fan it Wangereagersk oer, yn de tweintiger jierren wie it mar in hânfol. It is net hielendal wis wannear’t de lêste prater ferstoarn is, mar 1950 wurdt gauris neamd as stjerjier fan it Wangereagersk.

De earste ferwizing nei de Wangereagers en harren taal fine we yn in Dútsk kronyk út 1671 mei de sljochte titel Oldenburgische Friedens- und der benachbarten Oerter Kriegs-Handlungen. Dêr skriuwt de auteur, de histoarikus J.J. Winkelmann, dat de ynwenners fan Wangereach in eigenaardige taal hawwe ‘die ein fremder gar nicht verstehen kan’. It duorre lykwols oant de 19de iuw foar’t it Wangereagersk taalkundich ûndersocht waard. Twa persoanen binne yn dat ferbân fan bysûnder belang: de rjochtsgelearde H.G. Ehrentraut (1798-1866), dy’t yn de jierren 1837-41 in grutte hoemannichte Wangereagersk taalmateriaal sammele, en syn belangrykste boarne Anna Metta Claßen (1774-1846). Dy âldere frou wie op Wangereach hikke en tein en wie in treflike ferteller fan mearkes en oare ferhalen, dy’t Ehrentraut mei syn eigen oanrette stavering opskreau. 

Sa’t it liket, hat Ehrentraut it materiaal sammele mei grutte presyzje en omtinken foar de eksakte wurden en útspraak fan de prater, wat yn de 19de-iuwske taalkunde lang net fanselssprekkend wie. Bygelyks hat er ek opskreaun wat de prater sei as se in diel fan it ferhaal fergetten hie. Yn oare skriftlike boarnen út de 19de iuw waard sok ‘gerûs’ ornaris weilitten, mar om’t Ehrentraut dy opmerkingen stean litten hat, krije we in folle better yndruk fan hoe’t de taal spontaan brûkt waard:

yuu hää ’im wíider fúngen, man huu dait tóogiingen is, dait weit iik nich, dait häb iik wíider fargíttiin, lióog kan iik nich. áaber dan äärm mon hää siin laun biihíilen durch dait físken.
‘Sy [de haadpersoan] hat him nochris pakt, mar hoe’t dat tagien is, dat wit ik net, dat haw ik wer fergetten, lige kin ik net. Yn alle gefallen, de earme man hat syn lân behelle troch it fiskjen.’ (Boarne: Ehrentraut MS. 449.214.)

Hoewol’t we dus bysûnder goede taalkundige boarnen fan it Wangereagersk hawwe, is de grammatika fan dy Eastfryske taal noch altyd net goed ûndersocht. Sûnt ein 2022 hâld ik my dêrom dwaande mei taalkundich ûndersyk nei it Wangereagersk om in moderne grammatyske beskriuwing derfan te meitsjen. It projekt wurdt stipe troch Carlsbergfondet, in Deenske stichting foar fûneminteel ûndersyk.

Op dit stuit wurkje ik oan in korpus fan it Wangereagersk, in digitale databank mei it beskikbere taalmateriaal. Mei sa’n korpus kin elkenien dy’t niget hat oan it Wangereagersk sels yn de teksten op ’e siik gean nei nijsgjirrige ferskynsels. Dat kinne fansels bepaalde wurdsjes of grammatyske konstruksjes wêze, mar der sit ek ynteressante kultuerhistoaryske en etnografyske ynformaasje yn it Wangereagerske materiaal. Dêrom like it my heech tiid om de teksten foar elkenien beskikber te meitsjen.

Sune Gregersen wurket oan de Christian Albrechts Universität yn Kiel. Syn ûndersyk nei it Wangereagersk wurdt stipe troch it Carlsbergfondet. Yn de hjerst fan 2023 wurket er as research fellow oan de Fryske Akademy.