Ineens stond de politiek eind 2023 in het teken van het product dat bestaat uit water, gerst- en/of tarwemout en hop, kortweg bier. De brouwers noemen water op hun website tweemaal dus dat zal het hoofdbestanddeel zijn. Inderdaad, 90%. De bekendste zwak alcoholische drank van Nederland kwam bij de Algemene en Politieke Beschouwingen aan de orde op 21 september. Caroline van der Plas had een aantal moties ingediend, waaronder eentje die voorstelde om het minimumloon een beetje te verhogen. Hoeveel was dat, wilde Mirjam Bikker (ChristenUnie) weten en waar wordt dat van betaald

Vervolgens informeert Henri Bontenbal (CDA) naar hetzelfde bij de indienster en dan ontstaat er volgens de Handelingen het volgende debat vanaf deze opening van Bontenbal:

Het is dus een hele ongedekte motie. Heel veel partijen proberen netjes dekking te zoeken en u dient even een vrij grove, grote gratis-biermotie in, waarmee miljarden gemoeid zijn, zonder deze te dekken. Ik vind dat niet heel financieel degelijk. Het verbaast me eerlijk gezegd ook dat collega Omtzigt deze motie steunt.

Mevrouw Van der Plas (BBB):
Ja, weet je, die gratis-biermotie is een beetje een populaire uitdrukking in deze Kamer.

(Hilariteit)

Mevrouw Van der Plas (BBB):
Nee, maar dit is dus precies wat er gebeurt. Hoe vaak komt het kabinet niet met een wetsvoorstel en met een bedrag dat daaruit komt?

De voorzitter [Bergkamp, SR]:
Sst, eerst mevrouw Van der Plas en dan de heer Bontenbal.

Mevrouw Van der Plas (BBB):
U kunt er allemaal wel om lachen …

De voorzitter:
Het is niet u versus de zaal, maar het is echt richting de interruptie van de heer Bontenbal.

Mevrouw Van der Plas (BBB):
Sorry.

De voorzitter:
Nee, meneer Bontenbal, mevrouw Van der Plas is aan het woord.

Mevrouw Van der Plas (BBB):
Nee, maar het kan wel. Ik heb hier de afgelopen tweeënhalf jaar heel vaak gehoord dat dingen niet konden, maar uiteindelijk kon het wel. Het kon niet totdat we het deden. Waarom zou dat niet kunnen? Zo sta ik erin. De heer Bontenbal wordt een beetje paniekerig volgens mij.

De heer Bontenbal (CDA):
Ik word niet paniekerig. Ik kan ook wel moties met 10 miljard indienen en zeggen: als het kabinet het wil, dan kan het. Maar zo werkt het hier toch niet? Het voorstel dat het kabinet doet, is de Miljoenennota. Dat is hun begroting: inkomsten en uitgaven. Een beetje financieel degelijke partij komt met een verhaal waarin ze zegt: we gaan aan dit potje wat meer uitgeven en dat halen we daar op. Anders is het gewoon geen serieuze motie.

Mevrouw Van der Plas (BBB):
Dan stemt u tegen de motie. Dat is heel simpel.

Even later legde Jesse Klaver (GroenLinks) de BBB-leidster nog eens uit wat “gratis bier” betekent en in een volgend debat komt Steven van Weyenberg (D66) er opnieuw over te spreken: de hele oude coalitie minus de VVD en een belangrijk deel van links grijpt naar “gratis bier” om een niet of gebrekkig gedekte motie van rechts te kritiseren.

Gratis bier wordt in de aansluitende verkiezingstijd concreet vooral door de BBB gebruikt (bijvoorbeeld verstrekt in een café in Bathmen, op een kermis in die omgeving) en net zo vrijgevig door de PVV bij de start van de campagne in Venlo. Gratis bier als geuzennaam. Over gratis bier en NSC is bij mijn weten in de media niets te vinden, ofschoon Pieter Omtzigt de bedenker van de gewraakte BBB-motie was (zie Petra de Koning in de NRC, 14.11.2023).

Mevrouw Van der Plas heeft gelijk, “gratis bier” is een beetje een populaire uitdrukking in deze Kamer. De geschiedenis ervan gaat al wat langer terug maar de renaissance dateert van mei 2012. In die maand spreekt Arie Slob (ChristenUnie) er enkele malen van, zoals op de 24e: “Ik hoop dat er straks niet een strijd zal zijn tussen twee kampen, het kamp van “vandaag gratis bier en morgen zien we wel” en het kamp van de partijen die een strenge begrotingsdiscipline willen.”

Had de heer Slob – toch ook een poosje geschiedenis gestudeerd – zitten bladeren door oude Handelingen?

Heeft Pieter Heerma dat gedaan? Hij zit sinds september 2012 in de Tweede Kamer (CDA), heeft hij Arie Slob gehoord? Op 12 december 2012 moet Heerma reageren op een motie: “Ik ben nog even aan het nadenken over de motie. Deze doet mij een beetje denken aan een café bij mij in de buurt. Als ik daar langsloop, hangt er een bordje in het raam, waarop staat: morgen gratis bier.” Hij bedoelt ermee: hoe wordt gefinancierd waar de motie om vraagt?

Eigenlijk is dat dan een nieuwe uitleg. De allereerste die de uitdrukking bij mijn weten in de Tweede Kamer gebruikte, was Marcus Bakker (CPN/GroenLinks). Volgens de Handelingen zei hij op 3 december 1968 onder verwijzing naar een later gepubliceerde lijst van 200 economisch belangrijke personen in Nederland: “Dat zijn de machtigen van de heer Mertens en van de heer Janssen. Deze laatste had beloofd nu iets te zeggen over de beloofde parlementaire enquête, maar – in de stijl van „morgen gratis bier” – hij heeft dit weer tot de volgende keer uitgesteld.” De verwijzing van Bakker spoort met die van Heerma en daarbij is “morgen gratis bier” als reclame op een café 100% bedrog, een belofte die per definitie niet wordt nagekomen.

Die betekenis is inmiddels door andere overvleugeld, niet alleen maar wel vooral door ‘niet gedekt’.

In de laatste verkiezingstijd werd het als verwijt gericht aan de vele partijen die hun verkiezingsprogramma niet lieten doorrekenen. Dat gold niet voor de VVD – de partij die tot dusver zegt, een centrumrechtse coalitie van PVV, NSC en BBB alleen maar te willen gedogen. Dat kabinet waar nu onder leiding van Ronald Plasterk in alle radiostilte aan getimmerd wordt, zal dus in de eigentijdse terminologie van de Tweede Kamer een gratis-biercoalitie worden.