Pieter Omtzigt heeft de stekker uit de coalitiebesprekingen getrokken, hoor en lees je nu overal. Die uitdrukking blijkt verrassend jong. De invloed van technische ontwikkelingen op onze woordenschat heeft me altijd geïnteresseerd. Ik bedoel: zonder de uitvinding van stoommachines zouden we nu niet zeggen dat iets of iemand op stoom ligt. Aan het begin van de … [Lees meer...] overDe stekker eruit trekken
taalgebruik
Van hier tot gunder
Van hier tot Tokio – Facetten (iv) Het lijkt bijna een bewijs van een na-oorlogse sfeer van opluchting en olijkheid: in Nederlandse kranten zijn er rond 1950 frequent voorbeelden te vinden van wat we kunnen zien als een stap in de richting van Tokio in de vorm van de versterkende aanvullingen “van hier tot gunder” en “van hier tot ginder”. Deze laatste variant is zeker … [Lees meer...] overVan hier tot gunder
Verschijnt binnenkort: Het geheime leven van taalfouten
Waar komen taalfouten vandaan, en blijft fout altijd fout? Kunnen fouten in de vergetelheid raken? Komen er ook nieuwe bij? Gebruikmakend van de nieuwste wetenschappelijke inzichten beantwoordt Het geheime leven van taalfouten deze en vele andere vragen. Marten van der Meulen wil laten zien dat je taalfouten niet alleen moet misprijzen. Je kunt ze ook met verwondering … [Lees meer...] overVerschijnt binnenkort: Het geheime leven van taalfouten
Van hier tot Tokio (2)
Uit de Reynaert-editie van Van Helten van 1887: Reynaert, hout huwen mont van desen,Ende sijts seker ende ghewes:Haddic al thonich, dat nu esTusschen hier ende Portugale,Ic haet alleene up te male Alle honing van hier tot Portugal: is dat het land van die naam of de Zuid-Hollandse plaats Poortugaal? In beide gevallen is het een enorme hoeveelheid zoetigheid die (solo!) … [Lees meer...] overVan hier tot Tokio (2)
Van hier tot Tokio – Facetten (i)
Het is de twaalfde april 1988 als de Eerste Kamer de Defensiebegroting van 1988 behandelt. Is dat laat in het tweede kwartaal van het begrotingsjaar zelf? In ieder geval is Marie-Louise Tiesinga-Autsema (D66) er vroeg bij als zij volgens de Handelingen dit zegt: “In de Defensiekrant van 4 april 1987 stond vermeld dat er binnen Defensie een werkgroep zou komen die het … [Lees meer...] overVan hier tot Tokio – Facetten (i)
Een populaire uitdrukking in de Tweede Kamer: gratis bier
Ineens stond de politiek eind 2023 in het teken van het product dat bestaat uit water, gerst- en/of tarwemout en hop, kortweg bier. De brouwers noemen water op hun website tweemaal dus dat zal het hoofdbestanddeel zijn. Inderdaad, 90%. De bekendste zwak alcoholische drank van Nederland kwam bij de Algemene en Politieke Beschouwingen aan de orde op 21 september. Caroline van der … [Lees meer...] overEen populaire uitdrukking in de Tweede Kamer: gratis bier
Volgens mij heeft de heer Wilders gevoegelijk gezegd hoe hij erin staat
Het was een korte reeks debatten die Roelien Kamminga (VVD) in december mocht voorzitten. Het betrof een tussenperiode, na het vertrek van Vera Bergkamp (D66) samen met de oude Kamer en met de keuze voor Martin Bosma (PVV) in de nieuwe. De regionale zender RTV Noord was belangstellend naar haar eventuele kandidatuur en publiceerde daarover. (Het was een persoonlijke afweging om … [Lees meer...] overVolgens mij heeft de heer Wilders gevoegelijk gezegd hoe hij erin staat
Opkomend gewoon
Laten we twee uitingen tegenover elkaar zetten: Het bijwoordje gewoon geeft aan de a-zin géén andere betekenis, maar maakt deze hooguit alleen wat stelliger en vooruit, er klinkt een veroordeling in door. Maar vooral als iemand in zijn of haar taal strooit met gewoon blijft er van die stelligheid niet veel over en dat veroordelen klinkt dan voor het luisterende oor … [Lees meer...] overOpkomend gewoon
Gewoon in de politiek
Het woordje gewoon mag veel in de persconferenties van minister-president Rutte vallen (lees: gevallen zijn, want sinds die epifane zondag komt hij niet veel meer in Nieuwspoort), in de Tweede Kamer hoort het ook in de eredivisie van frequent hoorbaar Nederlands. Dat is iets waar waarschijnlijk alle fracties aan meedoen, maar de meer luidruchtige sprekers hebben er … [Lees meer...] overGewoon in de politiek
De reactie die gewoon niet goed was
De minister-president opende zijn wekelijkse persconferentie op 10 maart 2023 met een excuus: “Goedemiddag. Ik heb hier twee weken geleden, dat was de dag dat het Groningen enquêterapport verscheen, een eerste reactie gegeven en de toon van die reactie was gewoon niet goed.” Het Groningen enquêterapport, premier Rutte onderhoudt een warme relatie met het Engels ook als hij … [Lees meer...] overDe reactie die gewoon niet goed was
De aanwezigheid van hooggeleerde getuigen in Kamerdebatten
Dit stukje is een vervolg van dat over “externe democratisering van het universitair taalgebruik” in de Tweede Kamer en sluit aan bij de vraag waarom voorzitter Bosma de CDA-woordvoerder spottend aankondigde als professor. Verwachtte Bosma dat Bontenbal – dan nog lang geen CDA-leider maar een van de jongste bedienden in het CDA-smaldeel – een technisch-saaie … [Lees meer...] overDe aanwezigheid van hooggeleerde getuigen in Kamerdebatten
De externe democratisering van universitair taalgebruik in de Tweede Kamer
Het was een groot debat op 17 januari j.l. en gaandeweg bleek dat alleen de eerste termijn van de kant van de Kamer op die dag gehaald zou worden. Wie het met enkel de tekst van de vergadering moest doen kon zien dat Martin Bosma de rol van voorzitter had. Wie anders zegt tijdens vergaderingen “U continueert” om een spreker van de zijde van de Kamer aan te moedigen om zijn/haar … [Lees meer...] overDe externe democratisering van universitair taalgebruik in de Tweede Kamer
Verschenen: Het weer van alle mensen
Honderd jaar geleden, op 14 december 1923, werd schrijver Gerard Reve geboren. Reve was een unieke en ook in maatschappelijk opzicht invloedrijke schrijver. In die hoedanigheid heeft hij bovendien onze woordenschat met talloze woorden, uitdrukkingen en formuleringen verrijkt. Opvallend veel van zijn taalvondsten zijn gecanoniseerd in de bijbel van ons idioom: de Dikke Van … [Lees meer...] overVerschenen: Het weer van alle mensen
Het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen
In de serie HeNLOS (Het Nieuws en Leerzame Oude Spreekwoorden) vandaag: Het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen. NOS 27-11-2023: 'Gisteren zei Van Strien aanvankelijk gewoon aan de slag te gaan als verkenner. Hij zei dat de beschuldigingen aan zijn adres ongegrond zijn en dat hij "er met kracht afstand" van neemt.' Ergens 'afstand' van nemen, maar … [Lees meer...] overHet zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen
“Om proberen te regeren” en dergelijke ontsporinkjes
Natuurlijk had ik beter moeten opletten en met pen en papier in de aanslag luisteren naar wat Gerbert van der Aa op 16 september 2023 precies op Radio 1 zei over de ramp in Libië. Hij legde de nabije historie uit en het ging over een generaal die in het deel van het land de baas is waar de waterramp zich voltrok. Maar vooral toch één talig dingetje hechtte zich aan het geheugen … [Lees meer...] over“Om proberen te regeren” en dergelijke ontsporinkjes
Ontwaakt, verworpenen
In Bea Vianens roman Sarnami, hai (1969) viel me een lidwoord op. Het komt tweemaal voor, vlak na elkaar, bij het achttienjarige personage Radj. Dat hij nog ‘een werk’ moet zoeken en dat hij ‘een werk’ heeft gevonden. Onnadenkend gewend ben ik dit substantief aan te treffen zonder lidwoord. Wie buiten de arbeidsmarkt staat, zoekt en vindt ‘werk’. Dan is dat … [Lees meer...] overOntwaakt, verworpenen
Een kleine 400 persconferenties verder: Mark Rutte (2010-2023)
Mark Rutte was een jonge minister-president die op 5 november 2010 enthousiasme en daadkracht uitstraalde op zijn eerste persconferentie met de parlementaire journalisten. Er zou worden aangepakt. Hij spreekt van 17 hervormingen en een kleinere overheid is daar eentje van. Ik citeer mijn samenvatting op mijn blog: “Rutte zal lang het beeld van het schoonvegen van de trap … [Lees meer...] overEen kleine 400 persconferenties verder: Mark Rutte (2010-2023)
Jan Hen
“Als je iemand tegenkomt die non-binair is en diegene wil dat je naar diegene verwijst met ‘hen’, dan moet je dat gewoon doen.” “Je doet het zelf niet eens”, zeg ik. “Wat?” “Je doet het zelf niet eens”, herhaal ik. “Hoe bedoel je?” “Je had moeten zeggen: ‘Als je iemand tegenkomt die non-binair is en hen wil dat je naar hen verwijst met ‘hen’, dan moet je dat … [Lees meer...] overJan Hen
De historicus Rutte, soms sprekend een jurist
Die samenstelling van het OMT ten tijde van Covid-19, wat zou de minister-president daarover kunnen zeggen? Premier Rutte op 1 februari 2023 in de Tweede Kamer: “De leden in het OMT zijn natuurlijk mensen van naam en faam, dus die hebben ook kennis van die griepepidemieën. Maar ik begeef me nu als historicus op een ander terrein, dus wellicht kan de heer Kuipers daar nader op … [Lees meer...] overDe historicus Rutte, soms sprekend een jurist
Dennis Wiersma en de betekenis van schrijven in blokletters
Een Kamerdebat zit ik vaak te volgen met een notitieboekje binnen handbereik. Het is een handzaam dingetje, alleen vraagt het papier om gebruik met een potlood of balpen, want een vulpen blijft vrij gemakkelijk haken met vlekken als gevolg. Schrijf ik op dit vezelige papier toch met vulpen, dan gebruik ik in dat geval minder vaak verbonden letters. In de wereld van de … [Lees meer...] overDennis Wiersma en de betekenis van schrijven in blokletters
Gestand doen
Vreemd Nederlands van vroeger en hoe we ermee omgaan (ii) De uitdrukking (aan) iets gestand doen betekende eeuwenlang ‘iets beloven, je aan je gegeven woord beloven te houden’. Na de theorie van de vorige aflevering nu de praktijk van het dialect van het Binnenhof (en B67). De mening blijft gestand, ik doe de … [Lees meer...] overGestand doen
De route van “hel en verdoemenis” door de Plenaire Zaal
Klein stukje over een literaire stijlfiguur en dan snel naar de taal in de Tweede Kamer? In zijn Sachwörterbuch der Literatur schrijft Gero von Wilpert (Stuttgart 1969:322) dat een Hendiadyoin – bij ons vaker hendiadys genoemd – een retorische figuur is die in de Oudheid en in de Barok erg geliefd was. Twee woorden met dezelfde betekenis konden … [Lees meer...] overDe route van “hel en verdoemenis” door de Plenaire Zaal
Kan een tekst te simpel zijn?
Natuurlijk praat je anders met een docent dan met je moeder. Jouw docent praat evenzo op een andere manier met haar man dan met de caissière in de supermarkt (laten we daar in ieder geval maar van uitgaan). Iedereen past zijn of haar communicatie aan op de gesprekspartner en context. Dat kan soms lastig zijn om in te schatten, bijvoorbeeld als je iets uitlegt; je wilt dat … [Lees meer...] overKan een tekst te simpel zijn?
‘Niet op grammatica geredacteerd’
Ook bij taalvaardigheid lijken de politieke posities verruild. Rechts hanteert nu het oude socialistische emancipatieargument, links het oude liberale keuzevrijheidsargument. Het zal door die verwarring zijn dat een debat over taalvaardigheid nagenoeg onmogelijk is. Gevoed door aantijgingen als ‘woke waanzin’ en ‘calimerogedrag’ bespeuren de partijen bij elkaar verloedering en … [Lees meer...] over‘Niet op grammatica geredacteerd’
Aankondiging Colloquium NVT-net 2023
Taal, communicatie en cognitie: van onderzoek naar onderwijs Als we de recente geschiedenis van de taalwetenschap overzien, valt op dat taalgebruiksgebaseerde benaderingen (‘usage-based approaches’) de voorbije decennia een centrale plaats hebben verworven. Dit gaat gepaard met een sterke focus op de functionele aspecten van de taal, naast de werking van het taalsysteem, … [Lees meer...] overAankondiging Colloquium NVT-net 2023