De langverwachte (2002) van Abdelkader Benali is een heel jong boek. Dat komt in de eerste plaats door de jeugd van de schrijver. Een deel van de titelverklaring is weliswaar dat de schrijver het gevoel had dat iedereen al lang op deze tweede roman had gewacht, maar dat kwam ook omdat Benali al op zijn 20e debuteerde, met het indrukwekkende Bruiloft aan zee. Toen De langverwachte verscheen was de schrijver pas 26, een leeftijd waarop menig schrijver nog niet gedebuteerd is. Het is een razendknap boek voor zo een jonge schrijver. Dat dit indertijd kennelijk niet zo opviel, heeft waarschijnlijk te maken met feit dat de lezers na Bruilof aan zee een paar jaar hadden moeten wachten. Hoe kon de schrijver toen nog steeds jong zijn?

Maar wie De langverwachte in 2024 leest, merkt vooral ook hoe jong de 21e eeuw nog was toen het verscheen – in februari 2002. De aanslagen van 11 september waren net geweest, Pim Fortuyn was in Rotterdam – de stad waar De langverwachte voor een belangrijk deel zich afspeelt – in opkomst, maar nog wel in leven. Het boek was voor een belangrijk deel al geschreven vóór die zaken die alles zouden veranderen – en dat merk je aan alles.

Fris

Het is een boek dat zich afspeelt in de multiculturele samenleving van Rotterdam. De mensen die erin voorkomen zijn allemaal – witte Nederlanders, Marokkanen, Surinamers, Kaapverdianen – mensen die niet erg hoog op de maatschappelijke ladder geklommen zijn, allemaal sappelaars, maar van grote onderlinge spanningen is geen sprake. Marokkanen kijken een beetje neer op Nederlanders, hun eetcultuur, hun taal, maar in de verste verte is geen PVV-stemmer te vinden. “Ik ben gezegend met het vermogen om van bepaalde dingen het probleem niet te zien,” zei Benali bij het verschijnen van De langverwachte. Je krijgt de indruk dat niemand die toen iets over het boek schreef een probleem zag.

Maar dat voelt juist ook als een verademing – een boek waarin de multiculturele samenleving nu eens niet een probleem is. Want je kunt natuurlijk net zo goed zeggen dat het beeld in de afgelopen 22 jaar wel erg is omgeslagen de andere kant op, en volkomen voorbijgaat aan het dagelijks leven waarin mensen vooral met andere mensen moeten samenleven. Dat het voorbijgaat aan de kans die we hebben om naar die samenleving niet alleen maar te kijken met de vermoeide ogen waarin het allemaal zoveel slechter is dan het ooit was, maar ook met de frisse, jeugdige.

Bloemenkrans

De langverwachte is een rijk boek, dat ook gaat over de rijkdom van allerlei culturen en allerlei identiteiten bij elkaar. Het is, ook door de schrijver, vergeleken met Midnight’s Children van Rushdie en Die Blechtrommel van Günter Grass, maar het heeft minstens evenveel gemeen met White Teeth van Zadie Smith uit 2000: een wervelende verzameling verhalen die samen ook een verhaal vormen. Een verhaal dat verteld wordt door het nog niet geboren kind van Mehdi en Diana, de eerste van Marokkaanse achtergrond, de tweede van witte. Dat kind vertelt het verhaal van vooral haar vader, en diens familie, maar zo dat er ook allerlei andere mensen in aan de orde komen.

Een verhaal van identiteiten is, zo laat De langverwachte zien, vooral een verhaal van verhalen. Veel personages, vooral de mannen, zijn fantasten , die zich lichtelijk hysterisch uitdrukken. Je herkent daarin af en toe de toon van Arnon Grunberg (wiens toon sowieso de letteren in die jaren beheerste, vooral die van de jonge schrijvers). Een rijleraar die op zijn laatste dag wordt geconfronteerd met een hopeloze rijschoolleerling:

U zult moeten slagen. Ik wil het schip niet met een gezakte verlaten. Ik wil niet verder het leven door met de gedachte dat ik moest ingrijpen, dat ik een kruisje moest zetten waar een felicitatie op zijn plaats is. Als ik u niet kan laten slagen, meneer Ajoeb, dan is mijn hele leven voor niks geweest. Als u niet slaagt, meneer Ajoeb, dan zie ik mezelf genoodzaakt alle bloemen van deze bloemenkrans op te eten.

(p. 93-94)

Harverwarmend

Grunbergs stem is niet de enige die klinkt in De langverwachte. Benali heeft er duidelijk ook stilistisch een polyfoon boek van willen maken, met satirisch, lyrisch, en beschrijvend proza. En nog veel meer. Net als nu bij Lale Gül werd er ook bij hem regelmatig over gemopperd dat er allerlei oneffenheden in het proza zouden zitten en dat de schrijver boven zijn macht zou grijpen. (Welke conclusie je daaruit moet trekken, laat ik aan jullie over. Overigens behoorde bij Lale Gül Benali zelf tot de critici.)

De langverwachte was, kortom, een boek met durf en bravoure, van een schrijver die naar het hoogste probeert te reiken en daarbij het verhaal van een Marokkaanse familie in Rotterdam optilt naar het niveau van de internationale literatuur van het moment. Een hartverwarmend boek dat je, zoals alle jeugdige boeken na verloop van tijd, vervult van weemoed.

In 2024 lees ik 25 romans uit het eerste kwart van de eenentwintigste eeuw.
De volledige lijst staat hier. Volgende week: Kristien Hemmerechts, Donderdagmiddag. Half vier (2002)