Dries van Agt is dus overleden – het is ons9 februari 2024 via de media zeer vaak vermeld, op 5 februari is het al gebeurd maar eerst moest de teraardebestelling achter de rug zijn voor het wereldkundig gemaakt werd.

De oud-premier was in januari 2019 zo vriendelijk Dat gezegd hebbend… van me in ontvangst te nemen in Nijmegen. Wanneer precies? Ik vertelde hem dat het precies (althans vrijwel) agt dagen voor zijn agtentagtigste verjaardag was – toeval. Hij lachte er zo smakelijk om dat ik aanneem dat hij dat tot dat moment niet wist.

Een vriendelijk verhaal hield hij voor een qua omvang tegenvallend publiek: het was een witte wereld die dag, velen bleven thuis. Niet Van Agt. Toen hij bij het gebouw van de Radboud-universiteit uit de taxi stapte, riep een chauffeur van de plaatselijke busdienst hem vriendelijk toe dat hij hem ook wel had willen brengen. Van Agt was op z’n 87ste nog populair.

In Dat gezegd hebbend… (taal in politiek Den Haag na 1950, uitgegeven eind 2018 bij In Boekvorm in Assen) komt hij vele malen voor. Waar zoal?
Wie het boek heeft, kijke onder de lemmata Amice, Biechtstoel procedure, Gestie, Grondhouding –, positieve, Hoegrootheid, Miezemauzen, Ootmoed, Rebus sic stantibus, Regeringsbescheid, Rijpelijk, Semantiek en semantisch, Verordineren. Ik citeer enkele voorbeeldjes:

• Gestie
  Als minister van Justitie kreeg Van Agt op 23 oktober 1974 vragen van “boer” Koekoek over omkoping bij de aanschaf van vliegtuigen. Koekoek had juist voorspeld dat zijn bijdrage die avond vast weer niet op de televisie zou verschijnen en stelt dan bijna streng-verhorend een reeks van vragen aan de minister: “Als de justitie zo goed werkt, weet de Minister dan nu ook al, welke invloed kamerleden op aankoop van vliegtuigen hebben? Dit is een heel belangrijk punt bij deze interpellatie. De Minister weet het. Mogen wij het dan niet weten? De deskundigen spreken elkaar tegen. De heer Kikkert heeft gezegd: er is geen enkele invloed. De fabriek denkt: een geweldige invloed, ik beloof anderhalf miljoen. Mogen wij het weten of niet? Laat de Minister hierop antwoorden.”
  De minister antwoordt kort en bondig volgens de Handelingen: “In de eerste plaats is de invloed van de Kamer op de gestie van de Regering in het algemeen niet te onderschatten. In de tweede plaats zal de Kamer straks nauwkeurig kunnen vaststellen, welke deze invloed in concreto is geweest.”
  En Harm Koekoek? Hij zwijgt.
  Gestie is een zeer weinig gebruikt juridisch-technisch begrip dat te omschrijven is met “beheer, de bevoegdheid tot het behartigen van de dagelijkse zaken”.
• Rebus sic stantibus
  Minister Brinkhorst (Economische Zaken) was de laatste die dit juristen-Latijn aan het Binnenhof gebruikte, 8 juni 2004: “Alles geldt rebus sic stantibus, dus mits er geen materiële veranderingen hebben plaatsgevonden.” Op de dag af vier jaar eerder had staatssecretaris Cohen (Justitie) het ook gezegd over het aantal asielzoekers: “de instroom – nogmaals: rebus sic stantibus, met de daarbij behorende aannames”. Gedurende de hele parlementaire geschiedenis kwam de clausule geregeld langs, ook in de jaren ’60 nog bij wijze van spreken eens per twee jaar. Maar toen minister-president Van Agt op 29 juni 1978 naar de Kamer werd geroepen om duidelijkheid te verschaffen over het zogeheten Ultracentrifuge-project, kernstofsplijtmateriaal ja of nee naar Brazilië, was het al zeven jaren niet meer gevallen in de plenaire zaal dus wie wist er nog van. De premier: “Volkenrechtelijk zijn wij gehouden eraan mee te werken dat het al geruime tijd geleden gefiatteerde contract tussen URENCO en Nuclebras kan worden uitgevoerd. Zoals alle volkenrechtelijke verplichtingen echter staat ook deze onder de clausule, die wij noemen: de clausula rebus sic stantibus. Wat betekent dat? Ik kan verzekeren dat het geen kerklatijn is. Deze volkenrechtelijke regel, die met deze Latijnse term – of men er reden in vindt tot hilariteit of niet – wordt geduid en geen andere naam draagt, wordt in het bekende handboek van François aldus beschreven: ‘Het gaat hier om de vraag, in hoeverre veranderde omstandigheden het recht kunnen geven de verdragsband definitief eenzijdig te verbreken, met andere woorden: In welke mate een beroep op het rebus sic stantibus-beginsel geoorloofd is.’”. Het Binnenhof was zó verrast over het Latijn, dat het in hetzelfde jaar nog vijf maal in de debatten viel, in 1979 een enkele keer en de rest van de jaren ’80 frequent. Vanaf 1990 nam het snel in tempo af en in dat opzicht is het niet verbazingwekkend dat het na 2004 niet meer is gehoord.
• Rijpelijk
  Sinds 1976 uit het Binnenhofs verdwenen bijwoordsvorm van het woord rijp. Durk van der Mei (CHU) toonde zich op 31 augustus van dat jaar kritisch over Justitieminister Van Agt die te maken had met de abortuskliniek Bloemenhove waar de coalitie ernstig over verdeeld was. Van der Mei merkt op dat het “een merkwaardige indruk” maakt dat Van Agt de Kamer twee verschillende brieven schrijft, eentje met de mededeling “dat de bewindsman bezig is zijn aftreden rijpelijk te overwegen, in de andere brief deelt hij de Kamer mede toch maar te blijven.” Als de Engelse invloed eerder zo sterk was als nu, zou ripely “with ripe or mature consideration, reflection, or judgement” (OED) aan rijpelijk een grotere overlevingskans hebben kunnen bieden.

Dit stuk verscheen eerder op het blog van Siemon Reker