Hoe spreek je precies het woord ensemble uit? Daarover staat een interessante melding op het Meldpunt Taal:
De presentatoren van npo klassiek doen in het algemeen erg hun best om de namen van componisten en muziekstukken op de juiste manier uit te spreken. En meestal lukt dat ze heel aardig. Daarom wekt het des te meer verbazing dat ze vrijwel zonder uitzondering ‘ensemble’ als ‘ansambel’ uitspreken. In het Engels wordt bijv. ‘tremble’ uitgesproken als ‘trembel’, maar daar komt het woord ensemble niet vandaan. Kan iemand dit wellicht verklaren?
Ik vond dit opmerkelijk want ik spreek de laatste lettergreep van het woord zelf ook altijd uit als ‘bel’ (of, in fonetisch schrift, als [bəl]). Ik vind de uitspraak ‘Schönberg Ensem[blə]’ ook echt een beetje gek, en in samenstellingen geldt dat al helemaal: ‘ensem[bəl]cultuur’ is voor mij de enige mogelijkheid, niet ‘ensem[blə]cultuur’ kan ik echt niet zeggen.
Wel zou ik die uitspraak geloof ik wel gebruiken als modeterm: ‘zij draagt een smaakvol ensem[blə]’. Maar daar moet ik dan wel bij zeggen dat ik die term eigenlijk nooit gebruik. Ik praat geloof ik vaker over muziek dan over mode.
De naslagwerken gaan overigens over het algemeen dezelfde richting op als de vragensteller. Van Dale geeft de uitspraak [ɑ̃sɑ̃blə], en de sprekers op Forvo spreken de laatste lettergreep ook allemaal uit als [blə]. Aan de andere kant levert wat rondvragen op verschillende sociale media op dat er ook wel andere mensen zijn die [bəl] zeggen, ook wel voor de modeterm. Één informant deed het juist alleen voor de modeterm en niet voor de muziek; misschien heeft het in die zin te maken met de vertrouwdheid die je hebt met het woord. Muziekliefhebbers zoals de presentatoren van npo klassiek zijn eerder geneigd de [bəl]-vorm te gebruiken voor muziek, modekenners zeggen het eerder voor kleding.
Want dat er veel mensen wel degelijk [bəl] zeggen, wordt bevestigd door kunstmatige intelligentie. Op internet zijn stemmen te vinden die een willekeurige (Nederlandse) zin kunnen uitspreken. Dit soort kunstmatige intelligentie is altijd gebaseerd op grote databases met heel veel voorbeelden, en de uitspreeksoftware die ik heb getest, zegt altijd [bəl]:
Een intrigerende vraag hoe je de klinkers eerder in het woord precies uitspreekt. Ik spreek geloof ik ook daar niet zoals Van Dale wil, want ik geloof dat ik de medeklinkers n en m wel degelijk zeg (ook in de modebetekenis). Maar ik maak de kliners geloof ik wel licht nasaal.
Hoe dan ook is de uitspraak [bəl] goed te verklaren. Het Nederlands heeft een afkeer van lettergrepen waarin twee medeklinkers voor een toonloze e. Een woord als papavre is ook officieel en in de spelling papaver geworden. Ensemble is misschien ook voorzichtig op weg in die richting.
“Ensemble is misschien ook voorzichtig op weg in die richting.” Ook in Vlaanderen? Dat zou ik betwijfelen.
Als het regent in Nederland, druppelt het in Vlaanderen, op dit vlak. En ik ben er hier niet voor om te signaleren dat het regent in Nederland, maar wel dat de eerste druppels hier vallen.
Sambal bij?
Volgens de Etymologiebank en daar gelinkte woordenboeken: papaver < Middelnederlands papaver < Latijn papaver. Is het wel ooit "papavre" geweest? Ook in het Frans is het niet "papavre". Die vorm heeft wel bestaan, maar was zo te zien een schrijftaalwoord (kunstmatige verfransing van het Latijnse woord).
Ik ken hier in Vlaanderen niemand die de “-bel” versie zegt, ook niet de presentatoren van de klassieke radiozender Klara. Voor zover ik kan nagaan, spreekt iedereen het woord hier op z’n Frans uit.
Zou het ermee te maken kunnen hebben dat Vlamingen gewoon vertrouwder zijn met de uitspraak van Franse woorden?
In de eerste twee (nasaal uitgesproken) lettergrepen hoor ik Vlamingen de -n- nooit, en de -m- nagenoeg nooit uitspreken. De laatste lettergreep spreken ze eveneens op z’n Frans uit, en niet op z’n Engels (zoals in ‘treble’ of ‘scrabble’).
Voor wie het leuk vindt, dit is uit mijn verzameling bandopnames van de radio uit de jaren ’60. Ik zal nog eens zoeken of ik “ensemble” tegenkom. In ieder geval is het grappig te horen hoe, pre Hilversum 4 nog, klassieke stukken werden aan en afgekondigd:
http://docent.cmd.hro.nl/otter/presentatorschieten/
In Nederland had ik nog ‘ensembel’ gezegd, ik zou dat nu – alweer 12 jaar in Vlaanderen – nooit meer zo uitspreken.
Hoort voor mij onder nr. 12 in deze lijst: https://neerlandistiek.nl/2023/03/waarom-nederlanders-voor-vlamingen-vaak-als-kleuters-klinken/
Ik zeg het op z’n Frans. Mijn vader zal het in de jaren veertig als omroeper ook wel zo uitgesproken hebben, maar dat valt niet te controleren.
Ook ik kies met gesloten ogen voor de Franse uitspraak. Het woord betekend daar tenslotte ,samen’, ,met elkaar’, ,gelijklijktijdig’. en het is zondermeer heel fijn wanneer een ensemble met elkaar en gelijktijdig de compositie harmonieus ten gehore weet te brengen :–]
Daarbij merk ik op dat ik eraan hecht om in leenwoorden sowieso de herkomst te behouden. Par exemple: Bordeaux/Bordo (kleur).
Ikverbaas mij toch echt over alle geuite overwegingen inzake de uitspraak van “ensemble”!
Dit is gewoon een sinds tijden geleden in Nederland gebruikt woord, ontleend aan de Franse taal.
Met name in de mode, maar vooral ook in de muziek.
Tot ca. in de 70-80’er jaren van de vorige eeuw het Frans nog een in Nederland bekende taal was. een taal waarvan men in Nederland zeer veel woorden had overgenomen of had ontleend werd het gewoon als zodanig uitgesproken en zeker niet op z’n Engels. Toen werd op de
Nederlandse scholen nog Frans onderwezen en werd er op de radio en TV nog veel naar Franse muziek geluisterd.
“Ensemble”, dus toen vooral bekend vanuit de mode, kledingwereld (echt Frans!) maar ook sinds de 40/50er jaren vanuit de in Nederland intensief beluisterde Franse muziek en niet te vergeten de Franse keuken. Dus ensemble werd in Nederland nog steeds uitgesproken als “ensemble”.
Toen vanaf grofweg de 70/80’er jaren het Engels het overwicht begon te ktijgen in o.a. Nederland t.o.v. het Frans, heeft in de loop der decennia het “…bel” aan het eind van het betreffende woord het overwicht gekregen.
Engeland behoorde inmiddels ook in de EU (toen nog de EEG) en de Franse taal ging voor de Nederlanders verloren. Dit, terwijl het land ons sinds eeuwen zoveel cultuur heeft gebracht. Ken uw geschiedenis!
Het onderwijs heeft uiteindelijk daarvan niets meer kunnen behouden, met als gevolg gevolg dat (de meeste) Nederlanders zich in Parijs zich met de Engels taal behelpen?!?!!.
Opvallend hierbij is dat het Oud-Engels sinds Willem de Veroveraar (1066 en later) de huidige Britten zéér veel Franse woorden en begrippen heeft gebracht. Het Engels wemelt ervan en het betreft altijd de nettere, meer deftige woorden!
Dus recht doende aan de geschiedenis: een muziekgezelschap noemen wij Nederlanders al sinds tijden dus een ensemble, op z’n Frans uitgesprokenvenals de vanuit het Frans overgenomen mode-combinatie, genaamd: “ensemble” en niet als in een zot ver-Engelst Frans, “ansambol”!