Ik heb net Sander Bax’ interessante literatuurgeschiedenis Schrijversmythen gelezen waarin hij onder andere uiteenzet hoe het beeld van de Grote Schrijver die geheel en al autonome literatuur bedrijft – literatuur die op zichzelf staat, een ding is, en waarbij de Grote Schrijver alleen verantwoordelijk is voor de kwaliteit van het gebodene, niet voor de inhoud ervan.
Zodat ik me nu afvraag of Johan Derksen een Groot Schrijver is.
Eerder deze week verscheen de voormalig hoofdredacteur van Voetbal International op de tv om zijn mening te geven over het feit dat de overheid ettelijke miljoenen gaat besteden aan het onderwijs in het Fries. Derksen was het hier niet mee eens, en het Friese Kamerlid Habtamu de Hoop (geboren in Ethiopië, maar na adoptie opgegroeid in Friesland) geen ‘echte Fries’ is. “Hij is toch geen Fries, kom op zeg. Ik ben toch ook geen Surinamer?”
Waarom Surinamers erbij gehaald, waarmee De Hoop niets te maken heeft? Waarom een Kamerlid het recht van spreken ontzeggen over Nederlandse politiek vanwege het blote feit dat hij hier niet geboren is? Mensen op een hoop gooien vanwege huidskleur is racisme. Mensen het recht ontzeggen zich met de politiek te bemoeien omdat ze ergens anders geboren zijn is racisme.
Verantwoording
Habtamu de Hoop zei in commentaar dat die uitspraak van Derksen racistisch was, en daar lijkt me geen speld tussen te krijgen. Iemand heeft geen recht van spreken omdat hij de verkeerde huidskleur heeft om iets te mogen zeggen over, in dit geval, het Fries. Maar Derksen weigerde de avond erna zijn excuses aan te bieden:
Ik zou een hypocriete lul zijn als ik hier excuses aan ga bieden. Want het was niet racistisch bedoeld. Het was gewoon een opmerking.
Het was weliswaar een racistische opmerking, maar deze was volgens Derksen niet ‘racistisch bedoeld’. Het was als het ware een autonoom kunstwerk, ‘gewoon een opmerking’, waarvoor Derksen, met zijn roomblanke ziel bepaald geen Surinamer (haha), geen verantwoording hoefde te nemen.
Dat andere
Tegelijkertijd kun je in Derksens uitspraak iets terughoren wat letterkundigen ‘intentional fallacy’ noemen, het misverstand dat je voor de betekenis van een uiting (een roman, een gedicht, gewoon een opmerking tijdens een talkshow) moet weten wat de schrijver bedoeld heeft. Dat is een vergissing, een fallacy, omdat we dat natuurlijk nooit kunnen weten. Het betekent bovendien dat het verweer tegen iedere vorm van taalgebruik altijd heel gemakkelijk is: zo heb ik het niet bedoeld.
“Ik sla je voor je bek!” Maar dat heb ik natuurlijk niet zo bedoeld.
Tegelijkertijd zegt Derksen dus ook dat hij ‘een hypocriete lul’ zou zijn als hij iets zou zeggen dat hij niet meent. Dat het omgekeerde dan ook zou moeten gelden voor de racistische opmerking die hij kennelijk ook niet meent, komt niet in hem op. Kennelijk vindt hij dat hij wel racistische dingen mag zeggen als hij die niet zo bedoeld heeft, maar geen excuses mag aanbieden die hij niet zo bedoelt. Hij is een Groot Schrijver van het racisme en niet van de beleefdheid.
Laat ik dan ook eens iets zeggen waarvoor ik mijn excuses niet kan aanbieden: dat Derksen dan misschien niet hypocriet is, maar, in zijn eigen taalgebruik, wel een lul.
Waarvan akte !
Ik geloof dat dit soort dingen mij ook zou overkomen, maar ik zou dan dus wel mijn excuses aanbieden. Liever hypocriet dan een eikel, laat staan door een foute grap of opmerking aan discriminatie bijdragen.
Er is een behoorlijke speld tussen te krijgen. Ik ben het inhoudelijk absoluut niet met Derksen eens, maar racistisch is zijn uitspraak niet. Hij zegt alleen dat Habtamu De Hoop geen “echte Fries” is. Hij ontneemt De Hoop het recht van spreken noch het recht van politiek bedrijven, maar neemt hem alleen de maat, zoals hij dat met politici vrijwel dagelijks doet. Het is aanmatigend, maar niet racistisch. “Surinamer” is dan een spontaan ingegeven verzamelnaam voor mensen van kleur, want het n-woord mag je niet meer gebruiken. Ongelukkig uitgedrukt, dat wel. Maar dat doet Derksen met de regelmaat van de klok.
Hij had beter inhoudelijk kunnen reageren, want de claim van De Hoop dat Friestaligen ook beter Nederlands spreken hoor ik vaker, maar is volkomen uit de lucht gegrepen. “Dat weet ik beter als hem.”
Hoe de redenering dat iemand ‘geen echte Fries’ is vanwege zijn huidskleur anders gezien kan worden dan als racistisch, ontgaat mij. Dat geldt ook voor de gedachte dat je iemand mag aanvallen op zijn standpunt over het Fries omdat hij geen ‘echte Fries’ is. Dat de spreker zich kennelijk ‘met de regelmaat van de klok’ vergaloppeert, doet daar niets aan af.
Zoals Gerard Kapervelde hierboven zegt: iedereen kan zich verspreken of ongelukkige uitspraken doen. Maar dan achteraf niet eens willen erkennen dat je iets hebt gezegd dat niet door de beugel kan, en weigeren om zelfs een klein gebaar te maken, zoals je excuses aanbieden, dat maakt het allemaal heel bedenkelijk. Daarmee neem je de implicaties van wat je hebt gezegd willens en wetens op je.
Overigens wordt wat De Hoop zegt wel degelijk door de wetenschap gesteund, minstens deels: we weten dat kinderen die de kans krijgen om zich te ontwikkelen in de eigen taal, uiteindelijk een grotere kans hebben om ook sterk te worden in een vreemde taal, zoals in dit geval het Nederlands. Ik weet niet meteen of alle maatregelen die door het vrijgekomen geld worden gesteund ook inderdaad tot dit doel leiden, maar het is in ieder geval niet ‘uit de lucht gegrepen’.
Ik bestrijd niet dat het goed is voor kinderen om zich meertalig te ontwikkelen. Maar ik zie wel in de dagelijkse praktijk dat mensen (kinderen én volwassenen) die ook het Fries beheersen niet beter zijn in Nederlands dan zij die alleen Nederlands spreken. Andersom ook trouwens.
Nogmaals: inhoudelijk ben ik het absoluut niet met Derksen eens. Als je opgegroeid bent op het Friese platteland én Fries spreekt, ben je wat mij betreft “in oprjochte Fries”. En heb je recht van spreken, maar dat heeft m.i. iedereen met een mening over dit onderwerp.
Nee, ik denk dat het inderdaad niet zo is dat Friestaligen per definitie beter zijn in het Nederlands, of dat op latere leeftijd Fries leren per definitie goed is voor het Nederlands. Wel is het zo dat mensen die zelf vooral Friestalig zijn, er beter aan doen hun kinderen ook in het Fries op te voeden en deze dan ook in het Fries te scholen. Dat is in veel gevallen dan die kinderen een minder perfecte basis te geven in het Nederlands. Zelfs voor het Nederlands van die kinderen is dat laatste vaak minder goed.
Top!
Ja, ach die Johan Derksen. En wat moeten sommige mensen toch om hem lachen. Voor wie het betreffende stuk in de Volkskrant nog niet gelezen heeft: hier de link:
https://www.volkskrant.nl/a-bd507340. Of anders in de papieren versie natuurlijk.
Dank voor het interessant artikel over het schrijverschap van Derksen! Wat een eer weer voor de mani die niet racistisch is, maar naar mijn idee wel racistische uitspraken doet. Hij denkt te weinig na. Een ongeleid projectiel.
“De uitspraak” van Derksen is de uitspraak van iemand die lijdt aan het syndroom van Herastratos (zie de column van Jarl van de Ploeg in de Volkskrant van gisteren).
Ik vind Derksen een gek. De betreffende uitspraak wordt gedaan in een programma dat zonder het grote aandeel daarin van deze gek, de andere is R. van der Gijp, minder bekeken, minder gewaardeerd, (mediamarketing -technisch bezien) zou worden waarschijnlijk.
Het motto is toch alles voor de kijkcijfers, i.c. het geld? Derksen wil/moet zijn dochters namelijk financieel steunen. Dat zijn zijn woorden. Je zal maar zo’n vader hebben.
Beste Jessica, er ziet iets vergoelijkends in de opmerking dat Derksen niet genoeg nadenkt. Het is een akelige glijbaan, dat spontaan racisme wel oké is. Dat is de akelige nawee van zulke commentaren op tv, het normaliseert. Want hoe noem jij iemand die racistische uitspraken doet, en die uitspraken niet wil corrigeren? Jij noemt hem een gek, en dat is een term die betekent dat we Derksen niet voor zijn uitspraken verantwoordelijk kunnen stellen. Ik denk dat we dat wel mogen, hem verantwoordelijk houden voor zijn uitspraken, zeker nu hij ze niet corrigeert. De stelling van Marc van Oostendorp klopt: Derksen is een groot schrijver van het racisme.
Het is echt niet de bedoeling om te vergoeilijken. Ik vind hem een geestelijk patiënt. Een dergelijke zieke kan ook foute uitspraken doen. Hij moet aansprakelijk gesteld worden voor zijn racistische uitspraak.