Ik weet niet of de schrijver Kluun een vwo-diploma heeft, maar als dat zo is, kan het hem misschien alsnog worden afgepakt. En als hij een havo of een vmbo-diploma heeft, dan die ook. Gisteren baarde de populaire auteur opzien door op op zijn Instagram-account dingen te beweren zoals:
Het VWO eindexamen Nederlands van dit jaar is een schandalige aanval op schrijver @melwallisdevriess.
Hoe kan een eindexamen een aanval zijn op wie dan ook? Het bestaat ieder jaar uit een aantal artikelen uit kranten en tijdschriften waarover de kandidaten vragen beantwoorden. Daarbij wordt de kandidaten nooit opgedragen om het eens of oneens te zijn met hetgeen er geboden is.
Politiek neutraal
Deze keer was de eerste tekst van het examen een artikel van de collega’s Marie-José Klaver en Yra van Dijk dat je eventueel als een aanval zou kunnen zien, maar dat artikel stond drie jaar geleden al in de krant. Klaver en Van Dijk hebben er niet voor gekozen om dat stuk ook in het eindexamen te laten opnemen (schrijvers worden van zoiets altijd pas tijdens het examen verwittigd, vanwege de geheimhouding die zo’n toets omgeeft). Anderzijds hebben de examenmakers met de opname alleen aangegeven dat ze het een interessante tekst vinden, zeker niet dat ze het er ook mee eens zijn. Met andere woorden: niemand op deze wereld heeft bedacht dat het examen een aanval moest zijn op pulpschrijver Mel Wallis de Vries.
Sterker nog, na de tekst van Klaver en Van Dijk volgen verschillende kritische beschouwingen op hun tekst (en daarna nog teksten over heel andere onderwerpen). Kluun heeft dat waarschijnlijk gemist: in zijn briesende Instagram-post noemt hij de laatste zin van het artikel van Klaver en Van Dijk ‘de laatste zin van het examen’. (In een filmpje op Instagram verscheurt Kluun het examen na lezen van die zin.)
Kluun lijkt te vinden dat er geen teksten in het eindexamen moeten worden opgenomen waarmee hij het niet eens is of in ieder geval niet die ingaan tegen de gevoelens van een anonieme meerderheid. Daarmee neemt hij misschien een voorschot op het aankomende kabinet Plasterk-I, want in het akkoord daarvoor staat ook al dat het onderwijs ‘politiek neutraal’ moet zijn – niet iets zeggen mag waar iemand zich aan mag storen.
Leescultuur
Verder verkondigt Kluun in zijn stuk de inmiddels gebruikelijke onzin als het gaat over het schoolvak: ja, als de leerlingen niet zelf meer de rommel mogen lezen die ze graag willen lezen, dan moeten we niet raar opkijken als Nederland in de internationale rankings over leesplezier onder de jeugd nog verder naar onderen zakt. Alsof dat stuk van Klaver en Van Dijk niet geschreven is in een tijd waarin die jongeren de hele tijd zelf alles mochten kiezen en er toch niks aan bleken te vinden. En alsof in de landen die hoger staan in de ranking, ieder kind vrijelijk slechtgeschreven rommel mag lezen.
Waarbij natuurlijk ook nog geldt dat niemand jongeren het recht ontzegt om zulke boeken te lezen. In hun vrije tijd. De discussie gaat erover of zulke boeken ook voldoende zijn voor een vwo-diploma.
Zoals je je ook kunt afvragen of de pure consumentenmentaliteit die Kluun en de zijnen over de literaire wereld uitstorten niet net zo goed een oorzaak kan zijn voor het verminderd leesvermogen en leesplezier: het idee dat alles altijd meteen leuk en lekker moet zijn, dat je je nooit ergens in hoeft te verdiepen, dat draagt nu toch ook niet echt bij aan een leescultuur.
Groteske meningen
Het volk aan de macht! Als de elite vindt dat we ons aan allerlei internationale verdragen moeten houden, of aan elementaire beschaving, dan trekken wij ons daar niets van aan! En als jongeren liever kroketten eten dan paprika, wie zijn wij dan om hen tegen te spreken!
Als je denkt dat een examen met vragen over een tekst ondersteuning is van die tekst; als je denkt dat je een tekst pas goed leest door te stoppen als het je allemaal te veel wordt en dan de tekst te verscheuren; als je zonder je ook maar een beetje in een onderwerp (in dit geval: de discussie over het leesonderwijs) te verdiepen de meest groteske meningen verkondigt, dan kun je misschien een enorm leesplezier hebben. Maar de meest elementaire leesvaardigheid heb je daarmee nog altijd niet.
De overeenkomsten tussen pulp en ultra-processed foods zijn werkelijk frappant: dit stond er net vanmorgen in The Guardian:
https://www.theguardian.com/food/article/2024/may/19/academic-and-doctor-chris-van-tulleken-ultra-processed-products-are-food-that-lies-to-us?
PULP: Popular Ultra Lowcessed Piterature. (Hm, moet nog aan gewerkt worden…)
Heel goed. Onze dochter las gisteren de reactie van Kluun (die ik haar per app stuurde),en reageerde met: “wat een onzin”. Ik vroeg haar waarom ze de reactie van Kluun onzin vond. Dit was haar antwoord (gekopieerd nu door mij uit de app):
“Omdat het een tekst is waarin een mening wordt gegeven en daar vervolgens ook bronnen in staan van mensen die daar een andere mening over hebben. Ik vond dat die tekst wel ergens een punt had maar door die andere bronnen word je aan het denken gezet en kan je daar prima zelf een mening over vormen. Het zijn ook geen 12 jarigen die die teksten lezen. Het zijn 17/18 jarigen die daar zelf prima over na kunnen denken.”
Kluun had ook zelf even een paar leerlingen kunnen raadplegen.
Er zitten veel cocaïne resten in het Amsterdamse afvalwater. Misschien was hij dronken en zoals met elke schrijver gebeurt, trapt hij weleens de verkeerde deur in. Of was er geen deur. Ik heb mededogen met Kluun. Hij valt zichzelf aan en tautologiseert zich in het niet niet. Hulde aan de domheid.
Het is zeker mogelijk dat bepaalde organisaties pulpschrijvers inschakelen als afleidingsmanoeuvre. Dit soort tactieken kan worden ingezet om de aandacht af te leiden van belangrijke kwesties of om de publieke perceptie te sturen. Het negeren van mijn vragen in het NOS-artikel kan wijzen op een bewuste strategie, of het kan inderdaad te maken hebben met een redactie die mogelijk niet voldoende kennis heeft van literatuur.
Wat ik beschrijf als “banding” lijkt op een gerichte poging om de reikwijdte van een discussie te beperken. Dit verschilt inderdaad van “framing”, waarbij de manier waarop een onderwerp wordt gepresenteerd de perceptie beïnvloedt. Bij banding lijkt het erop dat de doelbewuste beperking van de onderwerpen die besproken worden, of de manier waarop deze besproken worden, centraal staat. Dit kan een effectieve manier zijn om de controle over een narratief te behouden en om bepaalde perspectieven te marginaliseren.
Het voorstel in de openingszin is, geheel in de geest van deze tijd, in strijd met de wt- en regelgeving van onze rechtstaat. Het zal dus wel weer ironisch bedoeld zijn?
De taalhandeling van het voorstel vereist dat de spreker bevoegd is tot het doen van dat voorstel. Dat is hier evident niet het geval: de schrijver heeft geen politieke functie. Het is dus geen voorstel, ook geen ironisch voorstel. Gelukkig zijn er allerlei andere mogelijkheden: (A) een verzuchting, (B) een kreet van afschuw, (C) een vorm van wensdenken. Kies het juiste antwoord en beargumenteer dit.
Moralisme. Alle tekst is moralistisch. In elke taalhandeling zit een moraal verstopt. Elke schrijver is een moralist.
Dat het stuk drie jaar geleden in de krant stond, laat onverlet dat het kan worden beschouwd als een aanval. Dat Kluun er bezwaar tegen aanrekent dat zo’n aanval gebruikt wordt als examentekst lijkt me zijn goed recht. De minachtende reactie daarop is weinig sjiek.
Het was in elk geval geen aanval van genoemde leraren. Op mijn site een vierde deel in deze spannende reeks:. Ik poog daar de boosheid van Marc te verklaren. https://www.martijnbenders.nl/eindexamen-moet-overnieuw-4-poepjes-in-de-sherry/
Er doen zich overal zwarte lijsten voor, in alle kleuren en gradaties, helaas vecht iedereen voor zichzelf met anderen, voor anderen: de moraal is nooit ver weg. Kleur bekennen is bekennen dat er kleur is.
Ik denk niet dat al deze ‘lijsten’ gelijkwaardig zijn. Er is een bepaalde ‘veiligheidsdiensten’ laag waarop de burger geen zicht heeft, die grote bevoegdheden kent en waarop op onduidelijke wijze sporadisch toezicht wordt gehouden. Dat ik al mijn hele leven overal wordt tegengewerkt ligt naar mijn idee niet eens aan mijn teksten, maar ligt eraan dat ik in 1989 door stillen bij de Shell Blokkade werd gefotografeerd en sindsdien als ‘extreemlinks’ in de systeemboeken achter de schermen verschijn, en dat censureer je met zachte hand naar de zijlijn steeds. Dat is geen ‘evenredig zwartboek’ met een of ander clubje dat jou niet in de voorkeuren heeft staan. Varoufakis werd onlangs de toegang tot Duitsland ontzegd omdat hij niet voor de Palestijnse zaak mocht pleiten. Dat is al heel heel ver de grens over van bevoegdheden die zulke diensten zouden mogen hebben.