“Jij stinkt en je moeder ook”, typt in lulk jongfaam op har laptop. De adressant is in blier jongfaam (itselde jongfaam), dat as influencer ‘bjoetie’-tips jout. Dit komt út in licht-pedagogysk tv-programma fan de VPRO. It hat wis en wrychtjes humor, mar wol in komplekse humor, sa’t it liket.

“Do stjonkst” is net aardich. De muffe mof stonk yn de santjinde iuw al op ‘e planken fan it toaniel, lykas de poep yn ‘e skearwinkel by de Halbertsma’s yn de njogentjinde iuw. Benammen fan frjemden en bûtensteanders waard froeger sein dat se stonken. Yn bepaalde fermiddens hellen grutte manlju har knyft foar it ljocht as ien har mem misledige. Maar hjir is in grappige aktrise fan hjoeddedei oan it wurd (of oan it toetseboerd) dy’t sels in licht kleurke hat, dy’t net witte kin hoe’t in digitale influencer rûkt en dy’t hielendal net witte kin fan wa’t de influencer in dochter is. Boppedat mislediget se harsels.

Opmerklik yn dit sitaat is it wurdsje “en”. In bulte misledigingen en ferwinskingen ha deselde struktuer, nammentlik:  “(mislediging / ferwinsking) en (noch wat)”. Bygelyks (alwer yn it Nederlânsk): loop naar de pomp en haal de klap naar je toe, of: en haal water, of: en laat je wassen.

Fral de lêste fariant heart eins wol freonlik. De oar hoecht net hielendal nei de duvel of de hel ta te rinnen en in bytsje waskjen kin gjin minske kwea dwaan.

It leit yn ‘e reden dat sokke aardige en-misledigingen ûntstien binne nei it foarbyd fan minder aardige  en-misledigingen. Sokken binne maklik te finen yn de Nederlânske samlingen fan Tuinman, Stoett, Harrebomée en oaren. Loop naar de hemel en verkoop je aan de hel soe sa’n foarbyld wêze kinne. Miskien bestiet der literatuer oer dy ûntjouwing, mar dat is my net bekend. (Ewoud Sanders en Rob Tempelaars, Krijg de vinkentering, út 1998 en op ynternet te finen, jouwe oars wol in ûnbidich soad foarbylden fan ‘verdwijnverwensingen’ mei de tekst by de glos.)

Oan no ta in soad Nederlânsk en in behyplik bytsje Frysk. Mar de oanlieding foar dit stikje is nûmer 859 fan de Burmania-sprekwurden út 1641: Rin voor den droes en lit dy wæge. De betsjutting fan it gehiel is dúdlik: ‘donderje op’. Sa stiet it ek yn de dissertaasje fan Frits van der Kuip (De Burmania-sprekwurden. Santjinde-ieuske Fryske sprekwurden ferklearre en yn har tiid besjoen, Ljouwert, 2003).   Ik fermoedzje – oars as Van der Kuip – dat it en-part hjir net oer in metafoarysk en moreel ‘wagen’ giet mar om in letterlik en fysyk wagen: rin nei de hel, wêr’t de duvel wennet, en lit dy op ‘e hekseweach wage, want do bist nei alle gedachten troch de omgong mei dy ‘droes’ gewichtleas wurden. “Laat je wegen” komt yn dy betsjutting foar yn – bygelyks – de Nieuwe Tilburgsche Courant fan 13 novimber 1907  (jiergang 29, nûmer 4015, wikisource). It makket foar de ynterpretaasje fan de útdrukking gjin ferskil fansels, mar de toan is oars. Myn ynterpretaasje ûnderstelt in rûge, ûnmeilydsume ferwinsking sûnder humor of relativearring.

It kin fansels oars, en sa is it letter ek kommen. By Waling Dykstra fine wy oan ‘e ein fan ‘e njoggentjinde iuw bygelyks: rin nei de Ryp op sleeptoffels. Hoenear hat de humor syn plak fûn yn sokke ferwinskingen? Waarden de ‘lju’ sa njonkenlytsen “boargers” en stiene harren fuotten no “ûnder allemans tafel” (Burmania-sprekwurden nr. 754)?