Het Nedersaksisch symposium van 4 oktober jongstleden in Deventer zindert nog na. Dat kan ook niet anders. Het bood een dag vol boeiende lezingen, het vijfjarig bestaan van het symposium en van het Jaorboek Nedersaksisch werd gevierd, en dat alles werd ‘bekroond’ met de bekendmaking van een pas ontdekt tekstdeel uit een middeleeuwse in het Nedersaksisch gestelde ridderroman. Dat fragment komt uit een vertaling van het Hoogduitse origineel Willehalm von Orlens, zo werd uitgelegd door ontdekker dr. Hedzer Uulders uit Oosterbeek. Hij vond het in het archief van Collectie Overijssel in Zwolle en denkt dat de vertaling ontstond in de eerste helft van de 14^de eeuw. Een ridderroman in het Nedersaksisch is in Nederland tot nu toe een unicum. In Noord-Duitsland is dat anders, maar daar zijn  ook nog geen tien soortgelijke teksten bekend, in Middelnedersaksisch / Middelnederduits dus. De nieuwe vondst in Zwolle mag beslist spectaculair worden genoemd.

Op de twee strookjes in het midden zijn stukjes Nedersaksische vertaling van de ridderroman te zien. © Collectie Overijssel. Mevrouw Hedwig Gertner-Braam, verbonden aan Collectie Overijssel, gaf een institutionele inleiding naar aanleiding van de vondst

Voorafgaand was er al een heel aantrekkelijk programma, met in de morgenuren als eerste spreker prof. dr. Arend Quak (Universiteit Leiden), die over bijzonderheden van de voornaamste teksten in het Oudsaksisch sprak, taal- en regioverschillen plaatste en het publiek bijzondere taalverschijnselen liet zien, zoals het lang bewaard blijven in het Oudsaksisch van de dualis, oftewel de ‘tweevoudsvorm’, naast de enkel- en meervoudsvormen. Prof. dr. Anne Breitbart werkt aan de universiteit van Gent. Zij werd indertijd geïnspireerd door een oproep van de Duitse onderzoeker Robert Peters. Hij vond dat er meer onderzoek naar de syntaxis van het Middelnederduits moest komen. Haar bijdrage in Deventer bracht onderzoeksresultaten naar voren betreffende de niet c.q. gedeeltelijke integratie van adverbiale bijzinnen. Opmerkelijke uitkomst was o.m. dat de variatie die werd aangetroffen meer blijkt samen te hangen met verschillen tussen tekstsoorten dan met diachrone ontwikkelingen. Mevrouw Breitbarth is bezig met verschillende publicaties over dit onderwerp. Prof. dr. Ute Boonen (Universiteit Duisburg-Essen) schetste vast, typerend taalgebruik in Middeleeuwse oorkonden uit Groningen, Zwolle, Deventer en Zutphen. Dit gebied laat opmerkelijke verschillen zien ten opzichte van het westen en zuiden van ons land, terwijl aangrenzend Nederduitsland in het onderzochte tijdvak nog veelal teksten in het Latijn produceert. Bijzonder was zeker ook de voordracht van prof. dr. Doreen Brandt, van de Carl von Ossietzky-universiteit in Oldenburg (Nedersaksen). Zij gaf een helder beeld van de inrichting van haar bacheloropleiding Nederduits, met daarbij een master in opbouw. Ook liet zij zien op welk terrein onderzoek wordt verricht in de Middelnederduitse literatuur.  Meer over de bacheloropleiding Nederduits is te vinden op https://uol.de/studiengang/niederdeutsch-2s-bachelor-629

In het middagdeel van het symposium bepleitte prof. dr. Roeland van Hout (Radboud Universiteit Nijmegen) een dergelijke opleiding ook voor het Limburgs en het Nedersaksisch in Nederland. Verrassend voor het publiek waren ook de presentaties van een hele rij studies die in aantocht zijn of pas  zijn verschenen. Henk Bloemhoff  bracht een voorbeschouwing over een boekpublicatie met de Stellingwerfse brieven van koloniaal vrijwillig soldaat ‘Jannes de Oostganger’  aan zijn vriendin ‘Sibbeltien’. ‘Jannes’  schreef zijn brieven vanuit het Bataljon Friesland. Dat trad op in voormalig Nederlands-Indië, in de periode 1946-1948, evenals andere bataljons met regionale achtergrond.

Door een medische omstandigheid verving Bloemhoff zijn collega Jan Nijen Twilhaar. Hij bracht een kleine impressie van diens op stapel staande publicatie De Taal van Hellendoorn. Dit boek is mede bedoeld om uit te putten voor het vervolgonderwijs. Het zal naar verwachting verschijnen aan het begin van 2025.

De Drentse Reynaert-vertaling door Jan Naarding was het onderwerp van Henk Nijkeuter, eerder verbonden aan het Drents Archief. Onlangs verscheen zijn studie over Naarding, inclusief diens gedichten, waaronder een aantal in het Drents vertaalde fragmenten van Reynaert de Vos, die bij Naarding als Reiner Robaard te boek staat.

De recente boekuitgave met een studie over en gedichten van Jan Naarding

Klaas Hanzen Heeroma was de eerste hoogleraar Nedersaksisch. De verschijning van zijn indertijd nog niet uitgegeven deel 4 van de Taalatlas van Oost-Nederland en aangrenzende gebieden (TONAG) werd nu aangekondigd en kort toegelicht door Philomène Bloemhoff, voorheen werkzaam bij de bekende Overijsselacademie. Wie geïnteresseerd is in het voorwerk kan deze site raadplegen: https://www.sasland.nl/onderzuukstee-nedersaksische-taelkunde/. De eerdere hoogleraar Nedersaksisch Hermann Niebaum gaf zijn beeld van de samenhang van Nederlands / Nedersaksisch / Nederduuts / Hoogduuts. Dit ook als voorbeschouwing op een uitvoeriger artikel. Dat artikel zal verschijnen in Jaorboek Nedersaksisch 5 (2024), net als de teksten van de meeste bijdragen aan het symposium. Waar het Overijssels Nedersaksisch ‘weg komt’  was het onderwerp met boekaankondiging van Harrie Scholtmeijer, werkzaam aan de Overijsselacademie. De pas afgestudeerde taalkundige Susanne Braamburg MA ging in op mogelijkheden om met name het Veluws Nedersaksisch nieuw leven in te blazen, oftewel te ‘revitaliseren’.

Rond 17.00 uur tenslotte kon voorzitter drs. Jurr van Dalen een geslaagde symposiumdag afsluiten. Het Jaorboek Nedersaksisch 5 (2024) zal in opdracht van Stichting Sasland als pod-boek en als e-boek verschijnen bij pumbo.nl (‘boekenbestellen’). Daar zijn ook de vorige afleveringen van het Jaorboek te bestellen. Zo ook de Canon van et Nedersaksisch. Een veurstel door Philomène Bloemhoff-de Bruijn. Het Jaorboek Nedersaksisch 5 wordt verwacht in de eerste maanden van 2025.

Het Nedersaksisch symposium 5 (2024) werd mede mogelijk gemaakt door Stichting Het Plantenfonds.

Zie over de vondst van de ridderroman in het Nedersaksisch verder:

• https://www.oost.nl/nieuws/2671791/euforie-na-vondst-fragmenten-ridderroman-in-nedersaksische-taal-alsof-je-goud-vindt,
• https://www.salland1.nl/bijzondere-nedersaksische-vertaling-van-ridderroman-ontdekt/, en
• https://collectieoverijssel.nl/nieuws/bijzondere-nedersaksische-vertaling-ridderroman-ontdekt/