Laat niemand ooit beweren dat de jaren twintig van de eenentwintigste eeuw saai waren. We leven in een tijd waarin niet alleen een regering de wetenschap en het hoger onderwijs kan kortwieken, maar waarin ook demonstraties in de hoofdstad van Nederland een week lang verboden kunnen worden. En een grote vreedzame demonstratie tegen die bezuinigingen in Utrecht is zelfs op het laatste moment door de zogeheten ‘driehoek’ afgeblazen vanwege een veiligheidsrisico. Wat dat risico precies inhoudt, heeft die driehoek daarbij niet erg duidelijk gemaakt.

Er was tot gisteren enorme belangstelling voor de demonstratie: duizenden mensen zaten in allerlei appgroepen, op elke universiteit hingen posters, en overal droegen onderzoekers het rode vilten vierkantje als teken van solidariteit. Dit zou de grootste demonstratie ooit worden. Tienduizend mensen, zo werd gezegd. Het had mij niet verbaasd als de binnenstad van Utrecht vandaag onder de menigte was bezweken.

Ik ben actief in WO in Actie, en het is een groot genoegen om dat te zijn en met zoveel interessante mensen samen te werken aan een gemeenschappelijk doel, waarvan steeds duidelijker wordt hoe hoog dat doel is: dit gaat niet alleen maar over werkdruk of banen, maar over het recht van een samenleving op een plaats waar nog rustig kan worden nagedacht over die samenleving. De afgelopen weken heb ik gesproken en gecorrespondeerd met talloze mensen die zich hadden voorgenomen om voor het eerst in hun leven te demonstreren. Sommigen maakten zich daar wat zorgen over — hoe pak je zoiets eigenlijk aan? Wat trek je aan, en hoe gedraag je je in een mensenmenigte? Maar ze vonden de zaak zo belangrijk dat ze hun verlegenheid, schroom en angst voor grote menigten overwonnen. Want hier stond iets fundamenteels op het spel, iets dat al eeuwenlang een kern van onze samenleving vormt: de universiteit.

Overlap

En toen kwam ineens het bericht dat de burgemeester van Utrecht de demonstratie wilde verbieden. De reden? Een groep van buiten de universiteit zou van plan zijn de demonstratie te ‘kapen’ en daarbij geweld te gebruiken.

Het recht op demonstratie is een grondrecht, verankerd in de Grondwet en in mensenrechtenverdragen. Waarom werd dit recht, dat eerder deze week in Amsterdam al werd ingeperkt, nu opnieuw niet gerespecteerd? Waarom konden de demonstranten niet worden beschermd door de politie, terwijl het gevaar – zoals de gemeente zelf erkende – van buiten kwam? Kan dreiging met geweld voortaan elke demonstratie lamleggen? Of speelde hier – heel misschien – het idee dat deze demonstranten, volgens de gemeente, doorgaans zo redelijk zijn dat ze vanzelf wel thuisblijven als de demonstratie wordt afgeblazen? En zo hoefde er misschien niet lang te worden nagedacht over de hogere kosten van een intensieve politie-inzet?

Meteen dook iedereen in de digitale wereld. Het leek alsof de coronatijd was herleefd, met eindeloze online vergaderingen door WO in Actie, de vakbonden, gemeentelijke bestuurders en alle overlap daartussen.

Beuken

Er is een statement opgesteld, en het vaste plan is om de komende weken een nog veel grotere demonstratie in Den Haag te organiseren. Kamerleden hebben de sprekers die vanmiddag zouden optreden uitgenodigd om hun verhaal in de Tweede Kamer te delen. Intussen vinden er lokaal op talloze universiteiten – misschien zelfs allemaal, het is op dit vroege uur lastig te overzien – acties plaats. Mensen willen hun protestborden toch laten zien, hun stem laten horen.

Ik hoop dat de burgemeester van Utrecht meer duidelijkheid geeft over wat er precies aan de hand is: wat die dreiging inhield, en waarom er niet alles is gedaan om ons recht op vreedzame demonstratie te beschermen in plaats van het zomaar te ontzeggen. Ze staat nota bene aan het hoofd van een stad met een van de grootste universiteiten van Nederland, een stad die sterk wordt gevormd door die universiteit – en velen van ons zijn ook haar burgers. Hoe beschermt zij hen? Hoe beschermt de overheid ons, doorgaans beschaafde en rustige burgers, in een van onze meest fundamentele rechten? Of moeten we werkelijk eerst brandschattend door de straten trekken voordat er aandacht voor ons is?

Het lijkt me overigens écht onverstandig om vandaag naar Utrecht te reizen. Ik weet dat er groepen studenten zijn die zo boos zijn dat ze dat toch van plan zijn. Maar juist het verbod trekt waarschijnlijk ook onruststokers naar de stad. Zo vrolijk en gezellig als wij ons protest tegen de afbraak en het duistere anti-intellectualisme hadden willen maken, zal het nu niet meer worden – integendeel. Je kunt proberen je grondrecht op demonstratie op te eisen, maar de kans dat de situatie onaangenaam uit de hand loopt, is allesbehalve ondenkbaar.

Je hoort weleens vergelijkingen tussen het heden en een eerdere turbulente periode in de geschiedenis: de jaren dertig. De onrust, de pogingen om een oud instituut als de universiteit te ontmantelen, het onvermogen om op straat met een grote groep geleerden je stem te laten horen – het lijkt allemaal weer terug van weggeweest.

Maar we laten dat allemaal niet zomaar gebeuren! We beuken terug!

Eén recht is ons nog niet ontnomen: het recht op petitie. Teken deze, die volgende week wordt aangeboden aan de Tweede Kamer