Taal: brug of barrière? Een pleidooi voor gelijke onderwijskansen in het Koninkrijk (13)

‘Taal: Brug of barrière‘ is de titel van een boek van Juana Kibbelaar. Wij hebben toestemming van de auteur deze prikkelende tekst over onderwijstaal in de Benedenwindse eilanden als serie op Neerlandistiek te plaatsen. Het boek kan ook hier worden gedownload.

Gevolgen voor emancipatie en autonomie

De maatschappelijke reikwijdte van de taalkwestie in het onderwijs is groot. Met ontoereikende onderwijsresultaten zal de bevolking van de ABC-eilanden steeds minder in staat zijn de eigen problemen op te lossen en zullen de eilanden steeds minder autonoom kunnen functioneren. Dat heeft eveneens zijn weerslag op de verhoudingen tussen de verschillende landen in het Koninkrijk. Want voor gelijkwaardige verhoudingen is van belang dat partners aan beide zijden van de oceaan een gelijkwaardig werk- en denkniveau ontwikkelen. Immers, zowel op ambtelijk als politiek niveau moeten complexe maatschappelijke vraagstukken besproken worden. Hoe moet dat als bij één of meer van de partners generaties jongeren door het onderwijs onvoldoende leesvaardig worden afgeleverd om kennisbronnen te begrijpen? Wat gebeurt er als hele generaties steeds minder met het Nederlands overweg kunnen en daardoor de Nederlandstalige wetgeving en bestuurlijke beleidsstukken niet goed kunnen interpreteren? Hoe kunnen alle partners dan een gelijkwaardige inbreng hebben? En kunnen eenmaal gemaakte afspraken ook uitgevoerd worden als niet iedereen daartoe goed uitgerust is?

Eigenlijk moeten de alarmbellen bij iedereen afgaan, maar dat gebeurt niet of onvoldoende. Weliswaar worden al decennia aan beide kanten van de oceaan zorgen geuit over de onvoldoende onderwijsresultaten. Maar de huidige staatkundige inrichting, met autonomie op onderwijsgebied, weerhoudt de verschillende partners in het Koninkrijk ervan zich in elkaars zaken te verdiepen, laat staan zich ermee te bemoeien. De ABC-eilanden hebben een heel specifiek onderwijsvraagstuk dat niet overal in het Koninkrijk speelt, maar vanwege de impact op koninkrijksniveau moet men zich er juist wel in verdiepen. Want een effectieve oplossing van de taalkwestie is vereist om te bewerkstelligen dat de verschillende landen daadwerkelijk zo autonoom mogelijk en steunend op eigen kracht kunnen functioneren. In de geest van het Statuut moeten alle partners zich inspannen en er gezamenlijk naar streven dat de autonomie ook daadwerkelijk gedragen kan worden.

Hoe kunnen partners in het Koninkrijk de ABC-eilanden hierin bijstaan? In ieder geval door het onderwerp niet uit de weg te gaan, maar op tafel te leggen. Indien men de talenkwestie benadert als erfgoed uit de koloniale tijd ziet men vooral een gevoelig vraagstuk met een beladen verleden. Dan is men geneigd zich voorzichtig en terughoudend op te stellen. Indien men niet deze koloniale bril, maar de emancipatiebril opzet, wordt zichtbaar dat de huidige onderwijsvisie zorgt voor structurele uitsluiting en achterstelling van Papiamentstalige rijksgenoten. Het is wrang te constateren dat juist diezelfde groep leerlingen die in dat beladen verleden ook al werd benadeeld, in het heden opnieuw de bittere vruchten plukt. Dit onderwijsbeleid draagt niet bij aan emancipatie van de Papiamentstalige bevolking, maakt Papiamentstalige jongeren kansloos en houdt (koloniale) machtsverhoudingen in stand. En zij die dagelijks met deze werkelijkheid worden geconfronteerd – ouders, leraren en leerlingen – zitten met de handen in het haar.

Paradigmashift

Tot nog toe heeft men altijd gedacht dat het onderwijs in het Nederlands de oorzaak is van jarenlange slechte onderwijsresultaten. De denkstappen in deze serie artikelen geven aan dat onderwijs in het Nederlands niet de oorzaak is van de problemen, maar juist broodnodig is om deze op te lossen. Juist onvoldoende en verkeerd inzetten op de (noodzakelijke) nieuw te leren taal zorgt voor onvoldoende resultaten over de hele linie en in de hele onderwijsketen. Dit is een paradigmashift in het denken over deze specifieke onderwijssituatie. De volgende vraag is tot nu toe niet gesteld, maar moet de centrale vraag worden: Hoe kan het onderwijs ervoor zorgen dat Papiamentstalige leerlingen de benodigde vaardigheden ontwikkelen in een taal die niet hun thuistaal is, zodanig dat zij net als iedereen, vanaf het begin van hun schoolcarrière toegang krijgen tot onbeperkte kennisbronnen, wetende dat deze bronnen in hun moedertaal nauwelijks beschikbaar zijn?

Dit andere perspectief leidt tot nieuwe en andere onderzoeksvragen. Het is vanzelfsprekend dat er nieuwe en andere expertise vereist is om deze nieuwe vragen te beantwoorden. Kennis van relevante knowhow uit het multidisciplinaire vakgebied van de Onderwijswetenschappen en goed inzicht in de samenhang ervan is onmisbaar om voor de specifieke situatie van de ABC-eilanden een maatwerkmodel te ontwikkelen. Aangezien bovengenoemd vraagstuk nooit als zodanig is geformuleerd, is de in Nederland aanwezige relevante kennis voor dit vraagstuk ook niet eerder ingezet. Daarin kunnen Nederlandse universiteiten, hogescholen en andere relevante organisaties actief een bijdrage leveren.

Voortschrijdend wetenschappelijk inzicht

Hoe maken kinderen die een andere thuistaal hebben zo snel mogelijk de overstap naar de taal die ze nodig hebben voor schoolse ontwikkeling? In de westerse wereld is daar veel onderzoek naar gedaan. Want daar heeft het onderwijs zich de afgelopen decennia moeten buigen over de taalproblematiek van migrantenkinderen. Deze kinderen hebben soms grote talen, bijvoorbeeld het Turks, als moedertaal, dus kleinschaligheid is niet aan de orde. Maar ook migrantenkinderen moeten noodgedwongen en al op zeer jonge leeftijd de overstap maken naar een taal die niet hun thuistaal is. Net als Papiamentstalige kinderen moeten zij een voor hen onbekende onderwijstaal zo snel mogelijk op hoog niveau beheersen om dezelfde onderwijsdoelen te kunnen behalen als hun leeftijdgenoten.

Vanuit de optiek van de stand van de wetenschap is te begrijpen dat het koloniale onderwijsmodel, met Nederlands vanuit een moedertaalaanpak, niet succesvol was voor Papiamentstalige kinderen. Destijds was onderwijs aan anderstaligen voor de wetenschap nog onbekend terrein. Nu is wel bekend wat werkt en wat niet effectief is. In Europees Nederland vinden er diverse aanpassingen plaats om anderstalige kinderen dezelfde onderwijskansen te bieden. Het betekent in ieder geval zorgen dat leerlingen de lessen begrijpen, inzetten op extra aanbod en mogelijkheid bieden hun hiaten op te vullen. Op de eilanden blijven overeenkomstige eigentijdse interventies uit en wordt juist minder gelegenheid geboden het Nederlands te leren. Er zijn in Europees Nederland scholen die ook met overwegend anderstalige kinderen goede prestaties neerzetten en dat kan de eilanden inspireren bij de zoektocht naar onderwijsverbetering. De onderwijsproblematiek van migrantenkinderen in Europees Nederland is zeker niet op alle punten vergelijkbaar met die van Papiamentstalige kinderen op de ABC-eilanden, maar er zijn wel meer overeenkomsten dan verschillen.

Geen taalstrijd, maar onderwijsdebat

Voor ontwikkeling van de samenleving is het hebben van een goed opgeleide bevolking onmisbaar. De ernstige en structurele gevolgen van ontoereikende taalvaardigheden maken de taalkwestie tot het belangrijkste onderwijsvraagstuk van de ABC-eilanden. Ook op koninkrijksniveau dient dit vraagstuk centraal te staan, want het is cruciaal voor duurzame ontwikkeling van de eilanden en het beschermen van goede koninkrijksverhoudingen.

Voortdurend lopen er twee verschillende vraagstukken door elkaar heen. De identiteitsdiscussie gaat over de vraag: hoe behouden de eilanden hun eigen taal, cultuur en identiteit. De onderwijsdiscussie gaat echter over de vraag: hoe krijgt de bevolking toegang tot bronnen voor kennis en ontwikkeling. Er moet daarom geen taalstrijd plaatsvinden, maar een onderwijsdebat. Een onderwijsdebat gaat niet over identiteitskwesties, maar over waar onderwijs toe dient. Over wat schoolse ontwikkeling inhoudt, hoe kennis en vaardigheden verworven worden en welke cruciale rol taal (en lezen!) speelt in dit langjarige leerproces.