Het Midden-Oosten kreunt onder kanongebulder en kruitdampen. Ik denk niet dat we er erg mee opschieten als we van de Palestijnen onschuldige slachtoffers maken en van de Israëli’s afschuwelijke houwdegens en ijzervreters, of omgekeerd. Die neiging komt voor: linkse studenten die met Palestijnse vlaggen zwaaien en rechtse aanhangers van Netanyahu die vinden dat de ‘Gaza strip’ wat meer mag lijken op de strip in Las Vegas. 

De schermutselingen tussen de kampen zijn voelbaar tot in de taalkunde. Er is een branche van onze discipline die teksten tegen het licht houdt om aan te tonen welke machtsstructuren erin schuilgaan: patriarchale oprispingen, neokoloniaal gedachtengoed, heteronormativiteit. Die discipline heet ‘kritische discoursanalyse’, en wordt vooral bedreven door collega’s met een uitgesproken progressieve overtuiging. Er hoort ook jargon bij: hondenfluitjes, subaltern, disenfranchised …  

Af en toe verschijnt er een overtuigend stuk, maar lang niet altijd. De morele verontwaardiging neemt nogal eens de overhand op de technische kwaliteit. 

Melocakes

Een tijdje geleden is in het tijdschrift Media, War & Conflict een artikel verschenen van de Amerikaanse onderzoeker Holly Jackson. Die heeft duizenden artikelen in The New York Times bekeken en stelt vast dat er onevenwichtig over het Israël-Palestijnse conflict geschreven wordt. Aan Palestijnse zijde ‘vallen er doden’. Aan Israëlische zijde ‘hebben Palestijnse terroristen burgers vermoord’. Dat is een subtiel verschil. De Palestijnen ‘komen om’, maar wie dat gedaan heeft blijft wat op de achtergrond. Dat had in principe interessant onderzoek kunnen opleveren, maar zo is het niet gegaan.

Jackson heeft zich verslikt in de taalkundige onderbouwing van haar analyse. Ze heeft ‘actieve’ en ‘passieve’ zinnen geteld. De redenering was: de passieve zinnen laten de daders impliciet. Je zou kunnen denken dat passieve zinnen een slinkse manier zijn om handelende instanties weg te moffelen. Een zin als Chantal heeft alle melocakes opgegeten kun je omvormen tot Alle melocakes zijn opgegeten door Chantal. In die passieve variant is Chantal gedegradeerd van spilfiguur tot een bijrol. De zin blijft grammaticaal overeind zonder het stukje door Chantal.

Schandaal

Je hoort wel eens taaladvies als: ‘Vermijd passieve zinnen’. Dat is onzin. Passieven kun je niet alleen gebruiken om de handelende instantie te verdoezelen, maar ook om informatie op een natuurlijke manier door de zin te laten vloeien. In de meeste talen staan korte woordjes graag voorop, en houden de langere stukken zich graag achteraan in de zin op. Als de handelende instantie een langer zinsdeel is, dan kun je passieve zinnen gebruiken, want door-bepalingen gaan makkelijker achterop dan onderwerpen. Vandaar dat Ze heeft alle melocakes opgegeten natuurlijker klinkt dan Alle melocakes zijn opgegeten door haar, en Ze zijn allemaal opgegeten door Chantal natuurlijker klinkt dan De melocakes zijn opgegeten door haar. Als je ergens een passieve zin leest, hoeft dat helemaal niet te betekenen dat er doelbewust een stilistische kunstgreep is gebruikt om de verantwoordelijkheid af te schuiven. 

Jackson maakte er een boeltje van. Haar artikel is enkele weken geleden gefileerd door de gereputeerde taalkundige Geoff Pullum, die zijn bezwaren in een brief aan de redactie overmaakte. Het onderzoek was zo slordig dat hij vond dat het teruggetrokken moest worden. Het tijdschrift reageerde zuur. Pullum heeft zijn bezwaren dan maar publiek beschikbaar gesteld, in de vorm van een artikel, geschreven samen met Brett Reynolds. Het schandaal is breed uitgemeten in het conservatieve tijdschrift Quillette. 

Activisme

Jackson bleek een wat beperkt begrip te hebben van taalkundige noties. Als voorbeeld van een passieve zin noemde ze: “More than 67 Palestinians, including 16 children, have died since the start of the conflict on Monday”, waarin de verantwoordelijkheid van de Israëli’s impliciet bleef. Maar taalkundig is het juist een actieve zin. En zo liep er wel meer mis. Omdat de analyse met de computer uitgevoerd moest worden en computers heel precieze zoekinstructies moeten krijgen, heeft Jackson gezocht op zinnen waarin sprake is van “Israel”, “Israeli”, “Israelis”, “IDF” en “I.D.F.” (aan de kant van de Israeli’s) en van “Palestine”, “Palestinian”, “Palestinians”, “PLO”, “P.L.O.” en “Fatah”. Dat is een uiterst beperkt lijstje. In computerlinguïstische termen: de recall kan nooit erg hoog zijn op die manier.  

Het is niet de eerste keer dat een artikel met een morele ondertoon een enorme populariteit kent, maar bij nader inzien vrij beroerd is uitgevoerd. Daar bewijs je niemand een dienst mee. Ook de Palestijnen niet. Wetenschap is geen activisme. 

Ik dank collega Matthias Storme voor het signaleren van het artikel in Quillette