• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

De Randstad versus de regio

27 juni 2025 door Lotte Hogeweg en Elsa Opheij Reageer

Geografische namen en stereotypen in satirische nieuwsshows 

Watermeloenen, tomaten en zonnebloemen zijn het symbool van het verzet in Cherson omdat het lokaal geteeld wordt. Hopen dat er in Brabant nooit een oorlog uitbreekt, dan bestaan de symbolen van het verzet uit worstenbroodjes, XTC en racisme. (Harm Edens, Dit Was Het Nieuws) 

Vaak wordt gesproken over een kloof tussen de Randstad en ‘de regio’. Dit past in een breder nationaal en internationaal debat over verschillen tussen stedelijke en landelijke gebieden. Die verschillen betreffen niet alleen socio-economische factoren, maar ook bijvoorbeeld standpunten met betrekking tot socio-culturele onderwerpen zoals immigratie. Het verschil tussen stad en platteland is in Nederland minder groot dan bijvoorbeeld in de VS en ook minder groot dan verschillen die samenhangen met opleidingsniveau. Een recent rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau laat zien dat als het gaat om gelijkheid en maatschappelijke overtuigingen, geografische tegenstellingen in Nederland minder groot zijn dan klassenverschillen. Tegelijk laat het zien dat er in bepaalde regio’s sprake is van plaatsgebonden ressentiment, dat wil zeggen, het idee dat de politiek onvoldoende oog heeft voor de regio waar men woont. Dit plaatsgebonden ressentiment past bij de in het Nederlandse maatschappelijke debat vaak terugkerende klacht dat inwoners van de Randstad neerkijken op ‘de regio’, en met dedain over de inwoners daarvan spreken. Dit idee werd ook uitgesproken door Johan Remkes in zijn analyse van het stikstofprobleem. Remkes sprak over dat hoe er door “politiek, media en de culturele voorhoede” over het landelijk gebied “en de daar levende opvattingen” wordt gesproken voor veel mensen “een steen des aanstoots” is.

Uit onderzoek weten we dat taal een grote rol speelt in het delen en in stand houden van stereotypen van sociale categorieën. Deze stereotypen worden gecommuniceerd door zowel de inhoud van de informatie die wordt gedeeld, als door de vormen die worden gekozen om deze inhoud uit te drukken. Aan bepaalde groepen in de samenleving dichten we meer en fundamentelere kenmerken toe dan bijvoorbeeld aan de groep waar we zelf toe behoren. Deze groepen zien we als een sterkere eenheid waarvan de leden veel dezelfde en stabiele eigenschappen hebben. Het toekennen van een label of een naam aan een groep mensen verhoogt de eenheid die we toekennen aan die groep.

Wordt er door de “politiek, media en de culturele voorhoede” dan inderdaad op een negatieve en stereotyperende manier gesproken over ‘het platteland’? Om een deel van het antwoord op deze vraag te geven hebben wij gekeken naar hoe er gesproken wordt over de Randstad en de gebieden buiten de Randstad in satirische nieuwsshows. Satirische nieuwsshows zijn televisieprogramma’s waarin nieuws en fictie met elkaar verweven zijn. Ze vormen een populair genre in de Verenigde Staten, waar veel van zulke, vaak langlopende shows uitgezonden zijn en worden, zoals The Daily Show en The Late Show with Stephen Colbert. Er is in de Amerikaanse context ook redelijk veel onderzoek gedaan naar de eigenschappen en effecten van satirische nieuwsshows. Satirische programma’s zijn interessant in de context van stereotyperend taalgebruik omdat zij een zekere vorm van ambiguïteit uitdragen. Fiske (2010: 85) spreekt over de ‘polysemie van televisieteksten’ en bespreekt enkele middelen waarmee die polysemie tot stand wordt gebracht, waaronder ironie en overdrijving of overdaad (excess). Satirische programma’s kunnen zodoende stereotypen uitdragen en tegelijkertijd kritiek leveren op het bestaan van die stereotypen. Onderzoek laat zien dat die positieve intentie (de intentie om vooroordelen te bespotten en tegen te gaan) achter bijvoorbeeld raciale humor niet altijd als zodanig herkend door het (hele) publiek. Dit bleek ook uit de reacties op het beroemde personage Archie Bunker uit de jaren 70-sitcom All in the family. Archie Bunker was een karikaturaal conservatief en xenofoob personage, door de makers van het programma bedoeld om de spot met deze eigenschappen te drijven. Een perceptiestudie van toonde echter aan dat veel mensen deze spot niet herkenden en zich juist identificeerden met het personage.

In Nederland bestaat er een minder sterke traditie op het gebied van satirische nieuwsprogramma’s naar Amerikaanse leest. Alleen De Avondshow met Arjen Lubach (sinds kort te zien op RTL4 onder de naam Lubach), waarin (o.a.) de bespreking van het nieuws gecombineerd werd met fictieve journalistieke bijdragen (zoals gesprekjes met ‘verslaggevers ter plaatse’), is duidelijk vergelijkbaar met bovengenoemde Amerikaanse shows. Daarnaast is er de op het Britse Have I got news for you gebaseerde show Dit was het nieuws, waarin aan de hand van quizvragen het nieuws van de afgelopen week besproken wordt door twee cabaretiers en wisselende gasten. Een derde show, Even tot hier, lijkt minder goed te duiden aan de hand van enig buitenlands voorbeeld. Dit programma wordt gepresenteerd door twee cabaretiers en combineert het bespreken en becommentariëren van nieuws met creatieve bijdragen zoals liedjes en een quiz. De relatie tussen satirische nieuwsshows en stereotypering, plus de vaak gesuggereerde linkse signatuur van de publieke omroep (waarop de drie shows werden uitgezonden) en de Nederlandse comedycultuur, maken de drie shows een interessante context om stereotyperende uitspraken over de stad en het platteland te onderzoeken.  

Geografische locaties in drie satirische nieuwsshows 

We hebben voor de drie bovengenoemde satirische nieuwsprogramma’s bekeken hoe er gesproken wordt over plaatsen, locaties of gebieden binnen en buiten de Randstad: De Avondshow met Arjen Lubach (DAMAL; seizoen 2, 36 afleveringen uitgezonden tussen 5 september en 3 november 2022), Dit was het nieuws (DWHN; seizoen 44, 7 afleveringen, uitgezonden tussen 1 september en 27 oktober 2022) en Even tot hier (ETH; seizoen 8, 7 afleveringen, uitgezonden tussen 12 november 2022 en 1 januari 2023). Eerst wat getallen. In totaal is in de geanalyseerde afleveringen voor de drie programma’s 557 keer verwezen naar een plaats (d.w.z. wijk, stad, dorp, provincie, regio of elke andere locatie die op een kaart aan te wijzen is) in Nederland. Een eenduidige definitie van de Randstad ontbreekt. In beleid wordt de term vaak gebruikt om naar een stedelijk netwerk te verwijzen, waar de steden Amersfoort, Amsterdam, Den Haag, Dordrecht, Haarlem, Hilversum, Leiden, Rotterdam en Utrecht onder vallen. Onderstaande tabel laat zien dat, gebaseerd op deze definitie, een kwart van alle genoemde locaties in Nederland de Randstad betreffen.  

Programma Randstad Niet-Randstad Totaal 
DAMAL 97 (31,8%) 208 (68,2%) 305 
DWHN 15 (17,0%) 73 (83,0%) 88 
ETH 26 (15,9%) 138 (84,1%) 164 
Totaal 138 (24,8%) 419 (75,2%) 557 

De Randstad wordt ook wel gedefinieerd aan de hand van provincies, waarbij Zuid-Holland, Utrecht, Noord-Holland en Flevoland tot de Randstad gerekend worden. Hieronder zijn de frequenties per provincie te vinden (Randstadprovincies blauw gemarkeerd). Verwijzingen naar plaatsen in Nederland die niet aan een specifieke provincie te koppelen waren, zoals in het geval van de Waddeneilanden, het platteland of de Biblebelt, zijn geannoteerd als anders. De tweede kolom geeft de frequenties aan van genoemde locaties per provincies, de derde kolom geeft aan hoe vaak de provincies zelf bij naam genoemd werden, en de vierde kolom, tenslotte geeft de verhouding weer tussen die twee. Wat opvalt is dat sommige provincies (zoals Noord-Holland, Zuid-Holland, Flevoland en Overijssel) zelf weinig benoemd worden in vergelijking tot andere provincies en in vergelijking met hoe vaak een locatie binnen die provincies genoemd wordt. Voor andere provincies geldt dat ze relatief vaak genoemd worden in verhouding tot de frequentie waarmee een locatie in de provincie benoemd wordt. Dit geldt voor de meeste provincies die niet tot de Randstad gerekend worden. 

Provincie  Locatie in provincie genoemd Provincie genoemd Verhouding locatie:provincie 
Drenthe 10 5 2:1 
Flevoland 12 1 12:1 
Friesland 10 9 1.1:1 
Gelderland 40 9 4.4:1 
Groningen 61 47 1.3:1 
Limburg 15 8 1.9:1 
Noord-Brabant 20 3 6.7:1 
Noord-Holland 73 3 24.3:1 
Overijssel 65 1 65:1 
Utrecht 18 4 4.5:1 
Zeeland 4 8 0.5:1 
Zuid-Holland 111 4 27.8:1 
anders 16 – – 
Totaal 455 102 4.5:1 

In onderstaande kaartjes is ten slotte weergegeven met welke frequentie verschillende locaties in Nederland genoemd zijn in de bekeken afleveringen. Hierbij kan het om bijvoorbeeld de stad als geheel gaan, maar ook om specifiekere wijken of locaties binnen de stad. Het linker kaartje reflecteert de ruwe frequenties waarbij niet is gecorrigeerd voor de herhaalde voorkomens van benoemingen van een plaats die centraal staat in een bepaald nieuwsitem binnen de aflevering. Het rechter kaartje reflecteert de frequenties waarbij dat wel gedaan is.  

Frequenties van genoemde plaatsnamen inclusief (links) en exclusief (rechts) herhalingen binnen bespreking van hetzelfde onderwerp 

Als we naar de frequenties zonder herhalingen kijken zijn het vooral (locaties binnen) de drie grote steden (Amsterdam, Den Haag en Rotterdam) die vaak genoemd worden. Wanneer we naar de frequenties inclusief herhalingen kijken valt op dat er ook veel voorkomens zijn van Staphorst, Ter Apel en Groningen. Voor deze plaatsen geldt dat zij sterk verbonden zijn met een bepaald nieuwsfeit of probleem. De plaatsnaam wordt soms zelfs als label voor het probleem gebruikt zoals in onderstaande voorbeelden.  

Dus het hele systeem loopt vast en tot we meer huizen hebben moeten we dus op zijn minst méér goede opvangplekken regelen voor asielzoekers. En er moet nóg een aanmeldcentrum komen, een tweede Ter Apel. Maar dat willen gemeenten niet, want die zijn bang om een tweede Ter Apel te worden. (DAMAL 1) 

Voor Peter en Fresia: “Hang een hangmat op of zet een tent in de tuin.” #1Eh, ja. Dit is… Niet de   oplossing voor Ter Apel, hoop ik. (DWHN 2) 

Ook uit de volgende (selectie uit de) bespreking in Even tot hier van een uit de hand gelopen demonstratie lijkt het nieuwsfeit sterk te worden verbonden met de locatie. 

Voor de mensen die net het WK hebben zitten kijken, we sluiten naadloos aan, want het is maar een kleine stap van Qatar naar Staphorst. #Ja, vrouwen hebben er niks te zoeken, LHBTI’ers zijn niet welkom en minderheden worden gediscrimineerd. Ze hadden het WK net zo goed daar kunnen organiseren. 

Staphorst: het dorp waar de Pieten nog zwarter zijn dan de kousen. #Het is een van de laatste gemeentes die vast blijft houden aan die Zwarte Pieten.  

[na uitleg dat andere gemeenten het sinterklaasfeest aangepast hebben] Maar Staphorst niet, dus wilde Kick Out Zwarte Piet daar demonstreren. 

Ze werden opgewacht door Staphorsters in klassieke racistische klederdracht. 

Olie op de ruiten zodat je niks meer kan zien. Ook een traditie. #Dat is echt dat Staphorstse, traditionele. 

Ja, als je dit ziet, dan denk je toch: Waarom gaan ze voor De Gevaarlijkste Wegen altijd helemaal  naar Panama? Ga lekker naar Staphorst! Levensgevaarlijk! (ETH 3) 

Ook in daaropvolgende afleveringen werd er op dit onderwerp en de plaats Staphorst teruggekomen. 

Een tijdmachine hoeft Elon niet uit te vinden want die bestaat al. Met dit apparaat ga je honderden jaren terug in de tijd. Dit is hem, de bus naar Staphorst. (ETH 4) 

De vraag is of zo’n nauwe relatie tussen de plaatsnaam en een gebeurtenis of probleem bij alle locaties optreedt. In het volgende voorbeeld uit Even tot hier wordt besproken dat er regenbooguitingen vernield zijn in verschillende kleinere steden buiten de Randstad (in de stedelijke definitie) en in Amsterdam. Vervolgens wordt er een lied over gezongen waarin al die plaatsnamen in het refrein opgenomen zijn, behalve Amsterdam. 

Waar zijn inwoners doodsbang voor een regenboogtrap? Is dat in Doha, in Ash Shamal of in Winterswijk? Het is inderdaad blauw: Winterswijk. We kunnen naar Qatar kijken, maar dit gebeurt gewoon in Winterswijk. #En niet alleen in Winterswijk. Nee, deze week ook in Ede. Een regenboogbankje werd daar zwart geschilderd. #En er is meer: Alphen aan de Rijn. Werd een regenboogbankje vernield. #In Oosterhout ruzie over een regenboogzebrapad. #In Tholen in Zeeland werd zo’n zebrapad zelfs helemaal vernield. #In Amsterdam werden er regenboogvlaggen in de fik gestoken. 

[Uit het daaropvolgende lied] 

Verf lekker mee met de regenboogactie. Verven van Qatar tot aan Winterswijk. Op vele plekken bleek er haat tegen de regenboog te zijn. Ede, Tholen, Oosterhout, en zelfs Alphen aan de Rijn. Verf lekker mee met de regenboogactie. Verven van Qatar tot aan Winterswijk. Regenboogactie, verf een bank, van Qatar tot Winterswijk. 

Uiteraard kan het weglaten van Amsterdam uit het lied ook een andere reden hebben, zoals het metrum of het rijm, maar de indruk ontstaat dat een sterke koppeling tussen de naam van een locatie en een bepaalde gebeurtenis minder snel plaatsvindt bij een stad zoals Amsterdam of een provincie als Noord-Holland. Dit zou te maken kunnen hebben met bovengenoemde processen waarbij we de ‘dominante’ gebieden als de standaard ervaren worden en gebeurtenissen daardoor minder snel als kenmerkend voor die plaatsen gezien worden. Dit zou ook deels kunnen verklaren waarom de namen van bepaalde provincies (die tot de Randstad gerekend worden) inderdaad minder genoemd lijken te worden in de uitzendingen, en waarom er over die provincies geen grappen gemaakt worden, zoals de grap over Brabant waarmee dit artikel begon. Ook met Limburg, Zeeland en Gelderland werd de spot gedreven.  

Johan Remkes wordt eigenlijk vooral ingezet voor onze allergrootste problemen, zoals stikstof en Limburg. (DAMAL 7) 

Het spoor is zo beschadigd dat er nu drie dagen geen treinen van en naar Zeeland rijden. Dus ja, hoe moet dat nou, als je bijvoorbeeld heel graag… nou ja, hoe moet dat nou? (DAMAL 25) 

Dus naast al dat grasland waar ons vee op staat te grazen hebben we in Nederland ook nog 200.000 hectare maïs, alleen maar om dieren te voeren. En als we dat optellen bij al dat grasoppervlak dan komt ook nog het grappig pratende deel van Gelderland bij het land dat we gebruiken voor melkvee. (DAMAL 26) 

Als het gaat om expliciete grappen die betrekking hadden op een stereotype eigenschap of imago, is het over het algemeen inderdaad zo dat die vaker gemaakt werden over plaatsen buiten de Randstad dan over plaatsen binnen de Randstad (in de stedelijke definitie). Zulke grappen over steden binnen de Randstad kwamen wel voor. Het volgende voorbeeld is een grap die duidelijk inspeelt op de vooroordelen die er bestaan m.b.t. inwoners van Amsterdam. 

Ja, dat weten niet veel mensen, maar als Amsterdammers buiten de ring moeten zijn gaan ze met het vliegtuig. (DAMAL 6) 

Onderstaande twee voorbeelden gaan in op de manier waarop inwoners van respectievelijk Amsterdam en Rotterdam spreken/communiceren. 

Ik weet niet of je dat [een staande ovatie van 12 minuten] in Amsterdam kan verwachten. ‘Goeie film, pik.’ Dat is het meer. #Dat is ook wel goed. #Dat is ook leuk. (DAMAL 17) 

Gernot Trauner, knappe man altijd. En hij droeg die band dus wel. #Gernot Trauner? #Gernot. Ja, ’t is Rotterdam, dus dan heet-ie waarschijnlijk Gernand, maar dan noemen ze ‘m Gernot. (DAMAL 25) 

De plaatsnaam Hilversum representeert daarnaast in het volgende voorbeeld ‘de wereld van de televisie’. 

Maar fijn, door die psycholoog is haar relatie ook weer gered. Want ja, dat is een goed bewaard Hilversums geheim: Alle tv-presentatoren hebben ALTIJD een eigen psycholoog klaarstaan in de studio. (DAMAL 34)  

Dit waren tegelijk de enige duidelijke voorbeelden in die categorie. Grappen die betrekking hadden op vooroordelen m.b.t. steden of gebieden buiten de Randstad (wederom in de stedelijke definitie) kwamen vaker voor, zoals hierboven ook al enkele malen geïllustreerd. Opvallend was dat de grappen soms geen betrekking hadden op een specifiek vooroordeel, maar een meer algemeen negatief perspectief reflecteerden, zoals onderstaande voorbeelden laten zien. 

Het is nu zelfs onzeker of ze alle geplande nieuwbouwwoningen van goed drinkwater kunnen voorzien. Moet je je voorstellen: Dan woon je dus in Lelystad en heb je ook nog dorst. (DAMAL 14) 

We zitten op de snelweg naar de hel, zeg maar de A76 naar Heerlen. Daar zitten we met z’n allen op. (ETH 1) 

Je zal daar maar wonen. #In Schiedam… ja, verschrikkelijk. #Nee, dat bedoel ik niet. Ho, ho. Nee, ik was nog niet klaar. #Sorry. (ETH 1) 

We zijn op weg naar een wereldwijde ramp! Wat wel grappig is: Dat roept de conducteur altijd om in de trein naar Delfzijl. (DAMAL 36) 

Wat hierbij bovendien op te merken is, is dat er verschil is in de mate waarin het noemen van de plaats te verwachten was binnen de context van het nieuwsitem. Soms werd een plaatsnaam genoemd waarbij het item al over de desbetreffende plaats ging, zoals het geval was bij het bovenstaand voorbeeld over Schiedam. Deze opmerking werd gemaakt in een bespreking van de toekenning van de energietoeslag die afhankelijk was van de gemeente waar je woont, waarbij een vergelijking tussen Rotterdam en Schiedam gemaakt werd. In andere gevallen werd de plaats ‘uit het niets’ genoemd, waarbij er geen directe of logische aanleiding was voor het noemen van de plaats in de voorafgaande context. Dit was het geval voor bovenstaande voorbeelden over Lelystad, Heerlen en Delfzijl. 

Ook werd een paar keer een plaats buiten de Randstad genoemd om iets als een bescheiden afkomst te suggereren. Onderstaande voorbeelden komen uit het interviewgedeelte van De Avondshow met Arjen Lubach (waarbij bij het tweede voorbeeld de gast een andere presentator/interviewer (Gijs Groenteman) imiteert). 

Denk je wel eens: what the fuck gebeurt hier? Ik ben maar die normale guy uit Coevorden, wat is er aan de hand? […] #Ik denk nog steeds niet dat ik succesvol ben als ik het er met mijn moeder over heb. Ik ben nog steeds die prutser uit Coevorden. […] #Luister mensen, ik heb beroemde vrienden. #Ja, ik hoor het. #Jongen uit Coevorden. (DAMAL 25) 

Arjen, wat is dat toch met jou, gewoon een jongen uit Noord Groningen of all places. (DAMAL 31) 

Er werden ook enkele grappen gemaakt waarin er expliciet ingegaan werd op het verschil tussen het Randstedelijke gebied en de rest van het land en die steeds betrekking hebben op het idee dat de Randstad op een bepaalde manier beter is. Merk op dat Amersfoort, in het eerste voorbeeld, zelf al tot de Randstad behoort, maar kennelijk nog niet ‘Randstad genoeg’ is.  

Cool? Het [de wolf] is gewoon een moordenaar op pootjes. En hij is nu al in Amersfoort, dus hij is al bijna bij de leuke steden! #Amersfoort is toch een hartstikke leuke sta… #Ach hou toch op. (DAMAL 24) 

En Nederland komt misschien wel half onder water te staan en dan vooral het wat meer, eh, wat   meer trendy gedeelte zeg maar. Dus je zou zeggen: genoeg redenen om er iets aan te doen. (DAMAL 36) 

De helikopters mogen in twee gebieden heel laag vliegen. Dat zie je hier. Het ene gebied is het dorpje Valkenburg in Zuid-Holland. En het andere gebiedje is Oost-Nederland. Dus Friesland, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Brabant en Limburg. En van Oost-Nederland dacht ik: ja, boeie. Daar kun je lekker laag over huizen en koeien vliegen. Maar waarom ook in Zuid-Holland? Want dat is de Randstad. Dat is niet leuk voor de mensen die daar wonen. En waarom moet dat opeens hier? Dat is echt niet oké. (DAMAL 33) 

Eén van de grappen gaat expliciet in op de opmerking van Remkes. Het onderstaande tekstfragment uit Dit was het nieuws beschrijft een fictief campagnefilmpje voor ‘het platteland’ en sluit af met een grap van presentator Harm Edens.  

De kritiek van Johan Remkes dat de stedelijke culturele elite neerkijkt op de plattelandscultuur is in  de Randstad hard aangekomen. Andermans cultuur niet respecteren is helemaal niet meer van   deze tijd. Dus komt de Randstad met de volgende campagne.  [filmpje met voiceover] Dit is het platteland. Het platteland ligt naast Nederland [foto waarop de Randstad gehighlight is als ‘Nederland’]. Met een heel eigen cultuur. Die wij natuurlijk respecteren. En de mensen daar, die spreken allemaal hun eigen bedachte taal. [Boer:] “Welkom bij mij op de boerderij. Ik ga nu de koeien melken.” [voiceover:] Niet te verstaan, maar wel heel aandoenlijk. In de eeuwenoude plattelandscultuur is het heel normaal om uitgehuwelijkt te worden door een blonde vrouw van 50 met hele kinderachtige kleren aan [beelden van Boer Zoekt Vrouw]. Dat is hun cultuur. En daar kijken wij in de stad dus helemaal niet op neer. En als je nu denkt: wat ontzettend intrigerend die cultuur, ik ga ook een tatoeage laten zetten waar ik niet lang over heb nagedacht. Dat mag dus niet, want dat is cultural appropriation. Het platteland, dichter bij ons dan je denkt. [einde voiceover] 

Ik wil als stedelijke elite aangeven dat ik absoluut niet neerkijk op de plattelandscultuur. Van mij mag iedereen zelf weten of hij na drie kratjes bier op een zaterdagavond zijn nicht in slaap neukt. (DWHN 5) 

Conclusie  

Kunnen we uit alle voorbeelden nu concluderen dat er dus inderdaad op een neerbuigende manier over Nederland buiten de Randstad gesproken wordt in de drie satirische nieuwsshows? We zien in elk geval dat er meer grappen gemaakt worden over plaatsen buiten de Randstad dan over plaatsen binnen de Randstad en dat die grappen inderdaad lijken in te spelen op een negatief beeld van en vooroordelen over ‘de regio’. Maar we hebben uiteraard te maken met satire. In elk geval een deel van de grappen levert juist kritiek op het bestaan van die vooroordelen of reflecteert op de beschuldiging van het hebben ervan (en neemt zodoende de vooringenomen Randstedelingen zelf op de hak), al lijkt die kritiek bij sommige van de grappen wel makkelijker herkenbaar dan bij anderen (en is het is zoals vermeld sowieso niet vanzelfsprekend dat die als zodanig herkend wordt door het publiek). Tegelijkertijd is het wel zo dat de vooroordelen bij de kijkers bekend moeten zijn om de grap te doen slagen en laten de grappen zodoende wel zien dat die vooroordelen blijkbaar bestaan (of aangenomen worden te bestaan). We kunnen ons voorstellen dat bewoners van de plaatsen waar het om gaat zich niet altijd herkennen in de vooroordelen of überhaupt van het bestaan ervan op de hoogte waren, zoals dat racisme een kenmerkend ‘product’ van Brabant zou zijn. Grappen hebben bovendien niet altijd betrekking op een specifieke eigenschap van de plaatsen maar hebben soms een algemene negatieve evaluatie als uitgangspunt. Zonder of misschien juist doordat de gemiddelde kijker waarschijnlijk niet veel weet van de plaats in kwestie (zoals Delfzijl of Heerlen), is het noemen van die plaatsnaam blijkbaar voldoende om het negatieve oordeel herkenbaar te laten zijn.  

De meerderheid aan grappen over de niet-Randstad en de koppeling die er soms lijkt te ontstaan tussen een plaatsnaam en een nieuwsfeit of probleem, suggereren volgens ons dat bepaalde plaatsnamen betekenisvoller lijken dan anderen, dat wil zeggen, dat eigenschappen of dingen die daar gebeuren sneller kenmerkend zijn voor die plaatsen dan voor de andere plaatsen. We weten dat bepaalde sociale categorieën meer als een betekenisvolle en coherente eenheid (in tegenstelling tot een verzameling individuen) gezien worden dan andere, en dat we gedragingen of eigenschappen van leden van zo’n categorie sneller generaliseren naar de hele groep. Iets vergelijkbars lijkt dus te gelden voor geografische locaties. Soms gaat het in de besproken voorbeelden ook om sociale categorieën, dat wil zeggen de inwoners van de genoemde plaatsen/provincies, etc. (zoals Brabant of Staphorst of ‘het platteland’ uit het laatste voorbeeld), soms lijkt het ook te gaan om wat er in een plaats te vinden is (zoals het aanmeldcentrum in Ter Apel), soms is het ook onduidelijk (zoals in de gevallen die een algemeen negatief oordeel uitdrukken).  

We hebben in deze tekst de Randstad afgezet tegen de rest van het land. Of het relevante onderscheid inderdaad het al dan niet behoren tot de Randstad is, is natuurlijk maar de vraag. Net als in het eerder genoemde SCP-rapport, laat een recent proefschrift van Huijsmans zien dat inwoners van bepaalde delen van Nederland plaatsgebonden ressentiment kunnen ervaren. De mate waarin mensen dit gevoel ervaren hangt onder andere af van of iemand in de Randstad woont of niet (in dit geval gedefinieerd als het gebied binnen 45 kilometer vanaf het middelpunt van één van de vier grote steden). Daarnaast hangt het af van hoe stedelijk de plek is (dus eventueel ook buiten de Randstad) en spelen aspecten een rol als de ervaren culturele afstand tot het ‘culturele centrum’ (door Huijsmans geoperationaliseerd aan de hand van de taalkundige afstand tussen het lokale dialect en de standaardtaal). Het plaatsgebonden ressentiment dat Huijsmans omschrijft, bestaat onder andere uit het idee dat iemands woonplaats of -gebied genegeerd wordt door beleidsmakers en het gevoel dat de eigen woongemeenschap er waardes en leefwijzen op nahoudt die niet begrepen en gerespecteerd worden door anderen. We concluderen dat veel van de grappen uit de drie onderzochte satirische nieuwsshows inderdaad inspelen op het idee dat een plaats of gebied er niet toe doet of als achterlijk of anderszins negatief beoordeeld moet worden, en dat ze daarmee dit gevoel van ressentiment lijken te reflecteren. Dit wil nog niet zeggen dat er door (veel) Nederlanders echt zo gedacht wordt over deze delen van het land, maar wel dat die vooroordelen blijkbaar herkenbaar genoeg zijn voor de kijkers om de grappen te doen slagen. 

We danken Iris Faber-van de Kraats voor haar hulp met vinden en annoteren van de plaatsnamen en Krijn Horstmanshoff voor zijn hulp met het maken van de kaartjes. 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: plaatsnamen, stereotypering, taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Vincent Van Meenen • onder het ijs door zwemmen

het ijs lost op
is dat werkelijk nieuw water
hoe het tevoorschijn gulpt
het lijkt zo grauw

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

VIS-VERBOD

Vissen mogen in dit water
zich niet voortbewegen lager
dan met voorgeschreven spoed
en zij mogen het niet wagen
van hun baan te wijken en te
aarzelen, hun aarzelvinnen
werken goed, te eten zonder
vragen en de wagen even
te verlaten weeklijks om te
wisselen van ondergoed.

Bron: Soma, januari-februari 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

4 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1898 Anton Reichling
1934 Pieter Seuren
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d