Een woensdagochtendexperimentje. Gisteren was er een congres Multatuli Internationaal aan de VU, waar (onder andere) veel presentaties waren van en over vertalers van Max Havelaar in allerlei talen. Daar wilde ik meer van weten! Ik voerde het begin van Max Havelaar aan ChatGPT met de opdracht ‘verbeter deze tekst’. Die nieuwe tekst voerde ik aan de volgende chatbot (Gemini 2.5Pro) met dezelfde opdracht. ChatGPT kreeg dus Multatuli’s origineel en maakte daar het volgende van:

ChatGPT4.5

Ik ben makelaar in koffie en woon op de Lauriergracht nummer 37. Het is mijn gewoonte niet om romans te schrijven of zulke dingen, en het heeft dan ook lang geduurd voordat ik ertoe overging een paar riem papier extra te bestellen en het werk aan te vangen dat u, lieve lezer, zo-even in de hand hebt genomen, en dat u lezen moet, of u nu makelaar in koffie bent of iets anders. Niet alleen heb ik nooit eerder iets geschreven wat op een roman leek, maar ik houd er zelfs niet van zulke dingen te lezen, omdat ik een man van zaken ben. Al jarenlang vraag ik mij af waartoe dergelijke zaken dienen, en ik verbaas mij steeds opnieuw over de onbeschaamdheid waarmee een dichter of romanschrijver u iets op de mouw durft te spelden dat nooit gebeurd is, en meestal ook nooit gebeuren kan.

Als ik in mijn vak – ik ben makelaar in koffie en woon op de Lauriergracht nummer 37 – aan een principaal (een principaal is iemand die koffie verkoopt) een opgave zou doen waarin slechts een klein deel voorkwam van de onwaarheden die in gedichten en romans de hoofdzaak uitmaken, zou hij onmiddellijk Busselinck & Waterman nemen. Dat zijn ook makelaars in koffie, maar hun adres hoeft u niet te weten. Ik pas er dus goed voor op geen romans te schrijven of andere valse opgaven te doen. Ik heb altijd gemerkt dat mensen die zich daarmee inlaten, gewoonlijk slecht aflopen.

Ik ben drieënveertig jaar oud, bezoek al twintig jaar de beurs, en kan mij dus gerust presenteren als iemand met ervaring. Ik heb heel wat huizen zien instorten! En telkens wanneer ik de oorzaken daarvan onderzocht, kwam ik tot de conclusie dat die meestal gezocht moesten worden in de verkeerde richting die men in de jeugd aan deze mensen had gegeven.

ChatGPT laat zien dat hertalers voor hun baan moeten vrezen. De negentiende-eeuwse tekst is redelijk goed omgezet in 21e-eeuws proza. Het is niet helemaal correct (‘dat mensen …. slecht aflopen’), en ik weet niet helemaal zeker of de menselijke vertaler huizen hier zou laten staan (dat is misschien verwarrend voor de jongere lezer: het gaat hier niet over stenen huizen maar over koffiebedrijven). Sommige zinnen, zoals ook wel wat stijf: ‘dat u zo-even in de hand hebt genomen’, ‘in de verkeerde richting die men in de jeugd aan de mens had gegeven’.

Nu voeren we dit aan de volgende Chatbot, opnieuw met de opdracht om het te verbeteren.

Gemini 2.5 Pro

Ik ben makelaar in koffie en woon op Lauriergracht nummer 37. Romans schrijven, of iets dergelijks, is niet mijn gewoonte. Daarom heeft het lang geduurd voordat ik besloot een paar riem papier extra te bestellen en te beginnen aan het werk dat u, lieve lezer, zojuist in handen hebt – en dat u lezen móét, of u nu makelaar in koffie bent of iets heel anders.

Niet alleen heb ik nooit eerder iets geschreven wat op een roman lijkt, ik houd er zelfs niet van dergelijke boeken te lezen. Ik ben per slot van rekening een zakenman. Al jaren vraag ik me af wat het nut is van zulke verzinsels. Keer op keer verbaas ik me over de schaamteloosheid waarmee een dichter of romanschrijver u dingen op de mouw speldt die nooit zijn gebeurd en doorgaans ook nooit kúnnen gebeuren.

Als ik in mijn vak – ik ben makelaar in koffie, Lauriergracht 37 – een principaal (dat is iemand die koffie verkoopt) een opgave zou doen met ook maar een fractie van de onwaarheden die in gedichten en romans schering en inslag zijn, dan nam hij onmiddellijk Busselinck & Waterman in de arm. Dat zijn ook makelaars in koffie, maar hun adres hoeft u niet te weten. Ik pas er dus wel voor op romans te schrijven of andere onwaarheden te verkondigen. Ik heb namelijk altijd gemerkt dat het met mensen die zich met zulke zaken inlaten, doorgaans slecht afloopt.

Ik ben drieënveertig, bezoek al twintig jaar de beurs en mag mezelf dus gerust ervaren noemen. Ik heb al heel wat firma’s zien instorten! En telkens als ik de oorzaken naging, kwam ik tot de slotsom dat die doorgaans lagen in de verkeerde richting die men deze mensen in hun jeugd had meegegeven.

Deze tekst is al veel vlotter leesbaar. Er zitten nog een paar kleine gekke dingetjes in, zoals de verdubbeling in ‘ik heb altijd gemerkt dat het met mensen (…) doorgaans slecht afloopt’, en ‘zojuist in handen hebt’ klinkt ook nog gek, maar mij lijkt deze tekst prima te lezen. Huizen is firma’s geworden.

Grok3

Nooit eerder schreef ik iets dat ook maar in de verste verte op een roman lijkt, en eerlijk gezegd lees ik zulke boeken zelden. Ik ben immers een zakenman. Al jaren vraag ik me af wat het nut is van dergelijke verzinsels. Telkens weer verbaas ik me over de schaamteloosheid waarmee dichters en romanschrijvers u verhalen voorschotelen die niet alleen nooit gebeurd zijn, maar vaak ook volstrekt onmogelijk zijn.

In mijn vak – ik ben makelaar in koffie, Lauriergracht 37 – zou ik mijn principaal (de koffieverkopende partij) nooit een opgave durven voorleggen met zelfs maar een fractie van de onwaarheden die in romans en gedichten gemeengoed zijn. Deed ik dat wel, dan zou hij subiet overstappen naar Busselinck & Waterman, concurrerende makelaars wier adres u niet hoeft te weten. Romans schrijven of andere onwaarheden verkondigen? Dat laat ik graag aan anderen over. Ik heb vaak genoeg gezien dat mensen die zich met zulke fratsen bezighouden, doorgaans slecht eindigen.

Met mijn drieënveertig jaar en twintig jaar beurservaring mag ik mezelf gerust door de wol geverfd noemen. Ik heb talloze firma’s zien sneuvelen. Steeds als ik de oorzaken onderzocht, bleek de kern van het probleem te liggen in de verkeerde koers die deze lieden in hun jeugd hadden meegekregen.

Grok heeft de meest drastische veranderingen aangebracht. De beroemde eerste zin is verwijderd, waardoor het grapje over het adres van Busselinck en Waterman een beetje minder grappig wordt. De tekst is sowieso wat korter geworden. Doordat altijd veranderd is in vaak genoeg is de verdubbeling verdwenen. Ik vind ‘subiet overstappen’ heel mooi, net als fratsen en deze lieden het feit dat de zin over romans schrijven of andere onwaarheden is opgehakt in een vraag-antwoordpaar.

Claude 3,7 Sonnet

Nooit eerder schreef ik iets dat ook maar in de verste verte op een roman lijkt, en eerlijk gezegd lees ik zulke boeken zelden. Ik ben immers een zakenman. Al jaren vraag ik me af wat het nut is van dergelijke verzinsels. Telkens weer verbaas ik me over de schaamteloosheid waarmee dichters en romanschrijvers u verhalen voorschotelen die niet alleen nooit gebeurd zijn, maar vaak ook volstrekt onmogelijk zijn.

In mijn vak – ik ben makelaar in koffie, gevestigd aan de Lauriergracht 37 – zou ik mijn principaal (de koffieverkopende partij) nooit een opgave durven voorleggen die ook maar een fractie bevat van de onwaarheden die in romans en gedichten gemeengoed zijn. Deed ik dat wel, dan zou hij onmiddellijk overstappen naar Busselinck & Waterman, concurrerende makelaars wier adres u niet hoeft te kennen. Romans schrijven of andere onwaarheden verkondigen? Dat laat ik graag aan anderen over. Ik heb vaak genoeg gezien dat mensen die zich met zulke fratsen bezighouden, doorgaans slecht eindigen.

Met mijn drieënveertig jaar en twintig jaar ervaring op de beurs mag ik mezelf gerust door de wol geverfd noemen. Ik heb talloze firma’s zien sneuvelen. Steeds wanneer ik de oorzaken naging, bleek de kern van het probleem te liggen in de verkeerde koers die deze lieden in hun jeugd hadden meegekregen.

Claude beweert dat het ‘de structuur, vloeiendheid en expressie’ van de tekst heeft verbeterd, maar het heeft vooral subiet (helaas) veranderd in onmiddellijk, ‘niet hoeft te weten’ naar ‘niet hoeft te kennen’ (ook niet echt een verbetering). Beurservaring werd ‘ervaring op de beurs’. Dat vind ik geloof ik wel iets beter, al lijkt me ‘beurservaring’ juist ook wel krachtig. En ‘steeds als’ werd ‘steeds wanneer’. Claude is een taaldroogstoppel. Nu mag de Chinese chatbot DeepSeek het proberen:

DeepSeek

Nooit eerder heb ik iets geschreven dat ook maar in de verste verte op een roman lijkt – en eerlijk gezegd lees ik zulke boeken zelden. Ik ben immers een zakenman. Al jaren vraag ik me af wat het nut is van al die verzinsels. Telkens weer verbaas ik me over de onbeschaamdheid waarmee dichters en romanschrijvers lezers verhalen voorschotelen die niet alleen nooit gebeurd zijn, maar vaak ronduit onmogelijk zijn.

In mijn vak – ik ben makelaar in koffie, gevestigd aan de Lauriergracht 37 – zou ik mijn principaal (de verkopende partij) nooit een opgave durven voorleggen die ook maar een greintje onwaarheid bevat. Deed ik dat wel, dan zou hij onmiddellijk overstappen naar een concurrent – Busselinck & Waterman, bijvoorbeeld, wiens adres u verder niet hoeft te kennen. Romans schrijven of andere verzinsels de wereld in slingeren? Nee, dat laat ik graag aan anderen over. Ik heb vaak genoeg gezien hoe mensen die zich met zulke frivoliteiten bezighouden, slecht eindigen.

Met mijn drieënveertig jaar en twintig jaar ervaring op de beurs mag ik mezelf gerust een door de wol geverfd vakman noemen. Ik heb talloze firma’s zien ten onder gaan. En telkens wanneer ik de oorzaak onderzocht, bleek hetzelfde patroon: het begon allemaal met een verkeerde keuze in hun jeugd – een dwaaltocht in plaats van degelijk ondernemen.

DeepSeek brengt wel weer wat detailverbeteringen aan. ‘Nooit eerder schreef ik iets’ is een beetje raar Nederlands, ‘Nooit eerder heb ik iets geschreven’ is veel moderner. Ook ‘dergelijke verzinsels’ naar ‘al die verzinsels’ en onbeschaamdheid in plaats van schaamteloosheid vind ik beter. Ik ben ook blij met wiens in plaats van wier, en het gedachtestreepje in de laatste zin.

Microsoft CoPilot

Nooit eerder heb ik iets geschreven dat ook maar in de verste verte op een roman lijkt – en eerlijk gezegd lees ik zulke boeken zelden. Ik ben immers een zakenman. Al jaren vraag ik me af wat het nut is van al die verzinsels. Steeds opnieuw verbaas ik me over de onbeschaamdheid waarmee dichters en romanschrijvers hun lezers verhalen voorschotelen die niet alleen nooit hebben plaatsgevonden, maar vaak ook volstrekt onmogelijk zijn.

In mijn vak – ik ben koffiehandelaar, gevestigd aan de Lauriergracht 37 – zou ik mijn principaal (de verkopende partij) nooit een opgave durven voorleggen die ook maar een greintje onwaarheid bevat. Zou ik dat wél doen, dan stapte hij onmiddellijk over naar een concurrent – Busselinck & Waterman bijvoorbeeld, wiens adres u verder niet hoeft te kennen. Romans schrijven of andere verzinsels de wereld in slingeren? Nee, dat laat ik graag aan anderen over. Ik heb vaak genoeg gezien hoe mensen die zich met zulke frivoliteiten bezighouden uiteindelijk slecht eindigen.

Met drieënveertig jaar levenservaring en twintig jaar op de beurs mag ik mezelf gerust een door de wol geverfd vakman noemen. Ik heb talloze firma’s ten onder zien gaan. En telkens wanneer ik de oorzaak onderzocht, bleek hetzelfde patroon: alles begon met een verkeerde keuze in hun jeugd – een dwaaltocht, in plaats van degelijk ondernemerschap.

Microsoft CoPilot is het eens met de taxatie dat DeepSeeks tekst inmiddels redelijk goed is. Het maakt nog een paar kleine veranderingen: ’telkens weer’ wordt ‘steeds opnieuw’, wat inderdaad misschien iets beter is, maar dat wordt dan weer teniet gedaan door plaatsgevonden in plaats van gebeurd. Een chatbot zal ook nooit zeggen dat het wel goed is zo: als je vraagt om verbeteringen, dan blijft hij de tekst verbeteren.

De nieuwe tekst is vooral korter en redelijk vlot leesbaar. Weggeveild is wel vooral de ironie van het geheel. Daarom liet ik de uitvoer van Microsoft CoPilot nog een keer een ronde maken, met dezelfde chatbots in dezelfde volgorde. Deze keer was de opdracht: ‘Voeg verfijnde ironie toe aan deze tekst.’

ChatGPT4.5

Nooit eerder heb ik iets geschreven dat ook maar in de verste verte op een roman lijkt – en eerlijk gezegd lees ik zulke boeken zelden. Ik ben immers een zakenman, en zakenmannen kunnen zich nu eenmaal geen fictie veroorloven; daarvoor is de werkelijkheid veel te winstgevend. Al jaren vraag ik me af welk praktisch nut die verzinsels hebben. Steeds opnieuw verbaas ik me over de schitterende schaamteloosheid waarmee dichters en romanschrijvers hun lezers zaken voorspiegelen die niet alleen nooit gebeurd zijn, maar vaak zelfs in strijd met elementaire beursregels.

In mijn vak – ik ben koffiehandelaar, gevestigd aan de Lauriergracht 37, mocht u ooit belang hebben bij betrouwbare, fantasieloze transacties – zou ik mijn principaal nooit een opgave durven voorleggen die ook maar een greintje dichterlijke vrijheid bevat. Eén verkeerde metafoor en hij stapt onmiddellijk over naar een concurrent – Busselinck & Waterman bijvoorbeeld, wier exacte adres ik u uit hoffelijkheid bespaar. Romans schrijven of anderszins fictieve luchtkastelen optrekken laat ik daarom graag aan anderen over, vooral omdat ik vaak genoeg heb gezien hoe mensen die zich met zulke frivole bezigheden inlaten uiteindelijk hun laatste restje krediet verspelen.

Met drieënveertig jaar levenservaring en twintig jaar aan de beurs mag ik mezelf gerust een door de wol geverfd vakman noemen. Ik heb talloze firma’s ten onder zien gaan, en telkens als ik de oorzaak onderzocht, bleek er één fatale overeenkomst: in hun jonge jaren hadden ze zich aan literatuur gewaagd. Een dwaaltocht, die altijd beter ingeruild had kunnen worden voor de veilige haven van degelijk ondernemerschap.

ChatGPT denkt dat ironie toevoegen vooral is: allerlei ironie die al in de tekst staat tot in detail uitspellen: ‘Ik ben immers een zakenman, en zakenmannen kunnen zich nu eenmaal geen fictie veroorloven; daarvoor is de werkelijkheid veel te winstgevend’, ‘mocht u ooit belang hebben bij betrouwbare, fantasieloze transacties’.

Gemini 2.5 Pro

Het vergt, u begrijpt het wel, een zekere zelfoverwinning om überhaupt iets te produceren dat zelfs maar de vage contouren van een roman vertoont – een genre dat ik, toegegeven, zelden tot mijn doorgaans zo zakelijk ingerichte geest laat doordringen. Als toegewijd dienaar van de concrete feiten – pardon, als zakenman – kan ik me dergelijke escapades simpelweg niet permitteren; de werkelijkheid, ziet u, biedt een zo overdadig rendement dat fictieve dwaalwegen slechts kostbare tijd en, belangrijker nog, kapitaal zouden verspillen. Het blijft een mysterie, zelfs voor een man van mijn pragmatische inslag, welk meetbaar rendement die verzinsels nu eigenlijk opleveren. En toch, ik moet het bekennen, blijf ik me met een zekere, bijna wetenschappelijke fascinatie verbazen over de grandioze onbeschaamdheid waarmee dichters en romanschrijvers hun lezers een universum voorspiegelen dat niet alleen feitelijk onjuist is, maar – en dit is het toppunt – vaak lijnrecht ingaat tegen de meest fundamentele wetten van de vrije markt.

In mijn metier – ik ben koffiehandelaar, en u vindt mijn etablissement van onkreukbare soliditeit aan de Lauriergracht 37, mocht u ooit de behoefte voelen aan transacties ontdaan van elke poëtische franje – zou ik het niet wagen mijn principaal een rapportage voor te leggen die ook maar het flauwste aroma van dichterlijke vrijheid bevat. Een enkele, onfortuinlijke metafoor, een vleugje allegorie te veel, en mijn principaal zou, als door een wesp gestoken, zijn heil zoeken bij een concurrent – Busselinck & Waterman, bijvoorbeeld, wier precieze locatie ik u uiteraard, uit een soort professionele discretie die grenst aan naastenliefde, zal besparen. Nee, het bouwen van dergelijke literaire luchtkastelen, hoe verleidelijk het fundament ook moge lijken, laat ik met de grootst mogelijke edelmoedigheid aan anderen over. Mijn observaties – en die zijn, kan ik u verzekeren, even talrijk als accuraat – hebben mij immers geleerd dat degenen die zich overgeven aan zulke etherische bespiegelingen niet zelden hun laatste restje, en dan spreek ik over keiharde, liquide kredietwaardigheid, zien verdampen.

Met mijn drieënveertig jaren, waarvan twintig gewijd aan de nobele kunst van het handeldrijven aan de beurs, durf ik mijzelf, zonder valse bescheidenheid, een vakman te noemen die alle stormen heeft doorstaan. Ik heb het trieste schouwspel van menig falende firma met eigen ogen aanschouwd, en telkens, na diepgravend forensisch onderzoek van de boekhouding en de bedrijfsfilosofie, kwam ik tot een even onthutsende als onontkoombare conclusie: ergens in hun prille beginjaren had het literaire virus toegeslagen. Een fatale flirt met het fictieve, die men beter had kunnen verruilen voor de solide, risicoloze omarming van het degelijke, onvervalste ondernemerschap.

Gemini denkt dat het getuigt van verfijnde ironie om enorm breedprakig te worden. Waar ChatGPT van 214 woorden 251 woorden had gemaakt, hebben we nu ineens een tekst van 411 woorden. Neem de laatste zin en gruw van alle overbodige woorden (fatale, solide, risicoloze, onvervalste) die geen van allen ooit bij willekeurig welke lezer een extra glimlach zullen doen opgaan.

Grok3

Het vergt, u zult het met een discreet knikje beamen, een bijna heroïsche zelfoverwinning om iets te fabriceren dat zelfs maar de schimmige silhouetten van een roman benadert – een genre dat ik, met een lichte huivering van mijn zakelijk gekalibreerde ziel, doorgaans verre van mijn geest houd. Als toegewijd dienaar van de onverbiddelijke feiten – excuseer, als koffiehandelaar van onbesproken reputatie – kan ik mij dergelijke frivoliteiten simpelweg niet veroorloven. De werkelijkheid, ziet u, levert een dermate riant dividend op dat fictieve dwaalsporen niet alleen kostbare tijd, maar – o gruwel – kapitaal zouden verkwisten. Het blijft een raadsel, zelfs voor een man van mijn nuchtere inborst, welk meetbaar rendement die literaire spinsels nu eigenlijk genereren. En toch, ik beken het met een zweem van ironische verwondering, blijf ik mij verkneukelen over de ongeëvenaarde bravoure waarmee dichters en romanschrijvers hun lezers een universum voorschotelen dat niet alleen feitelijk onjuist is, maar – en hier permitteer ik mij een glimlach – schaamteloos indruist tegen de heilige wetten van vraag en aanbod.

In mijn metier – ik drijf, voor wie het nog niet wist, een koffiehandel van onwankelbare soliditeit aan de Lauriergracht 37, waar u welkom bent voor transacties zonder de geringste zweem van dichterlijke opsmuk – zou ik het niet in mijn hoofd halen mijn principaal te verblijden met een rapportage die ook maar een zweem van poëtische vrijheid verraadt. Eén misplaatste metafoor, één onvoorzichtige flirt met een allegorie, en mijn principaal zou, als door een adder gebeten, zijn klandizie verplaatsen naar – laat ik zeggen, minder scrupuleuze partijen, wier adres ik uit pure collegiale barmhartigheid niet zal prijsgeven. Nee, het optrekken van literaire luchtkastelen, hoe verleidelijk hun fundament ook oogt, laat ik met een air van grootmoedige zelfbeheersing aan anderen over. Mijn observaties – en die zijn, mag ik met gepaste trots stellen, even talrijk als haarscherp – hebben mij immers geleerd dat zij die zich verliezen in zulke etherische spielereien niet zelden hun laatste, tastbare restje kredietwaardigheid zien vervliegen als rook in een storm.

Met mijn drieënveertig lentes, waarvan twintig gewijd aan de edele kunst van het handeldrijven aan de beurs, durf ik mijzelf, met een knipoog naar mijn eigen onverstoorbare vakmanschap, een man te noemen die elke economische storm heeft getrotseerd. Ik heb het treurige spektakel van menig wankelende firma aanschouwd, en steeds, na een grondige dissectie van hun boekhouding en – laten we zeggen – bedrijfsfilosofie, kwam ik tot een conclusie zo helder als een vers gezette kop koffie: ergens in hun prille jaren had het literaire virus toegeslagen. Een roekeloze liaison met het fictieve, die men beter had ingeruild voor de degelijke, risicoloze omhelzing van het pure, onvervalste ondernemerschap. Ach, wat een tragiek, dat men zich zo laat verleiden door de sirenenzang van het onpraktische – terwijl de beurs, met haar nuchtere ritme, altijd gelijk heeft.

Waar Grok in de vorige ronde verkorting bracht, voegt hij nu nog 45 woorden toe: 456 woorden. Toch is ook nu de stijl wel wat opgeknapt. Het blijft een worsteling, maar zo’n laatste zin ‘Ach, wat een tragiek, dat men zich zo laat verleiden door de sirenenzang van het onpraktische – terwijl de beurs, met haar nuchtere ritme, altijd gelijk heeft’, die is wel opgeknapt, en geniaal is de ‘conclusie zo helder als een vers gezette kop koffie’. Er wordt zowaar een verwijzing naar Droogstoppels beroep geïntroduceerd. En een vers gezette kop koffie ‘helder’ noemen, dat vind ik wel verfijnde ironie.

Claude 3.7 Sonnet

Het vergt, u zult het ongetwijfeld met een bijna onmerkbaar knikje beamen, een heroïsche zelfoverwinning van haast Olympische proporties om iets te fabriceren dat zelfs maar de schimmige silhouetten van een roman benadert – een genre dat ik, met een nauwelijks verhulde rilling van mijn zakelijk gekalibreerde ziel, doorgaans verre van mijn geest houd. Als toegewijd dienaar van de onverbiddelijke feiten – vergeef mij de bescheidenheid – als koffiehandelaar van onbesproken reputatie met een bescheiden omzet van slechts enkele miljoenen, kan ik mij dergelijke frivoliteiten simpelweg niet veroorloven. De werkelijkheid, ziet u, levert een dermate spectaculair riant dividend op dat fictieve dwaalsporen niet alleen kostbare tijd, maar – ik huiver bij de gedachte – kapitaal zouden verkwisten, dat anders ongetwijfeld met mathematische zekerheid zou zijn verdubbeld.

Het blijft een raadsel, zelfs voor een man van mijn spreekwoordelijk nuchtere inborst, welk meetbaar rendement die literaire spinsels nu eigenlijk genereren. Vermoedelijk dezelfde opbrengst als een fontein in de woestijn. En toch, ik beken het met een zweem van ironische verwondering die zich toevallig manifesteert in exact dezelfde gelaatsuitdrukking als mijn kwartaalcijfers, blijf ik mij verkneukelen over de ongeëvenaarde bravoure waarmee dichters en romanschrijvers hun lezers een universum voorschotelen dat niet alleen feitelijk onjuist is, maar – en hier permitteer ik mij een glimlach van welhaast Mona Lisa-achtige subtiliteit – schaamteloos indruist tegen de heilige wetten van vraag en aanbod, wetten waaraan zelfs de sterren aan het firmament gehoorzamen, al hebben zij dit zelf nog niet doorgehad.

In mijn metier – ik drijf, voor wie het nog niet wist, een koffiehandel van zodanig onwankelbare soliditeit aan de Lauriergracht 37, dat zelfs aardbevingen eerbiedig een omweg maken – zou ik het niet in mijn hoofd halen mijn principaal te verblijden met een rapportage die ook maar een zweem van poëtische vrijheid verraadt. Eén misplaatste metafoor, één onvoorzichtige flirt met een allegorie, en mijn principaal zou, als door een adder gebeten, zijn klandizie verplaatsen naar – laat ik zeggen, minder scrupuleuze partijen, wier adres ik uit pure collegiale barmhartigheid niet zal prijsgeven, al bevindt het zich toevallig op nummer 39, waar men koffie verkoopt van een kwaliteit die alleen door dichters als ‘subliem’ kan worden beschouwd.

Nee, het optrekken van literaire luchtkastelen, hoe verleidelijk hun fundament ook oogt, laat ik met een air van haast heilige grootmoedige zelfbeheersing aan anderen over. Mijn observaties – en die zijn, mag ik met een bescheiden hoeveelheid gepaste trots stellen, even talrijk als haarscherp – hebben mij immers geleerd dat zij die zich verliezen in zulke etherische spielereien niet zelden hun laatste, tastbare restje kredietwaardigheid zien vervliegen als rook in een storm, terwijl ik, onverstoord aan mijn bureau gezeten, met een precisie die Zwitserse horlogemakers tot wanhoop drijft, hun financiële ondergang tot op de cent nauwkeurig voorspel.

Met mijn drieënveertig lentes, waarvan twintig gewijd aan de edele kunst van het handeldrijven aan de beurs – een tijdsspanne waarin anderen nauwelijks de tijd hebben gevonden een gedichtenbundel te publiceren die zelfs vogels zouden weigeren als nestmateriaal – durf ik mijzelf, met een knipoog naar mijn eigen onverstoorbare vakmanschap, een man te noemen die elke economische storm heeft getrotseerd, al was het maar omdat stormen, uit respect voor mijn boekhoudkundige nauwkeurigheid, doorgaans een andere route kiezen.

Ik heb het treurige spektakel van menig wankelende firma aanschouwd, en steeds, na een grondige dissectie van hun boekhouding en – laten we zeggen – bedrijfsfilosofie, kwam ik tot een conclusie zo helder als een vers gezette kop koffie van mijn concurrent: ergens in hun prille jaren had het literaire virus toegeslagen. Een roekeloze liaison met het fictieve, die men beter had ingeruild voor de degelijke, risicoloze omhelzing van het pure, onvervalste ondernemerschap, waarvan ik, in alle nederigheid, wellicht als het toonbeeld mag worden beschouwd.

Ach, wat een tragiek, dat men zich zo laat verleiden door de sirenenzang van het onpraktische – terwijl de beurs, met haar nuchtere ritme, altijd gelijk heeft. En mocht zij ooit ongelijk hebben, dan ligt dat ongetwijfeld aan een tijdelijke poëtische vervoering van de beurskoersen, die weldra weer tot de economische orde zullen worden geroepen door lieden zoals ik, die de wereld behoeden voor de chaos van de verbeelding.

638 woorden! De vers gezette kop koffie wordt nu ineens die van de concurrent, zodat de grap een sneer wordt, en naar mijn smaak minder leuk.

Op dit punt in mijn experiment aangekomen kon ik het niet langer aanzien. Verfijnde ironie is voor chatbots kennelijk vooral een hoop gezwets. Ik besluit de ronde te vervolgen met een andere prompt: ‘Haal overbodigheden weg uit deze tekst’:

DeepSeek

Het vergt een grote zelfoverwinning om iets te schrijven dat op een roman lijkt – een genre dat ik, als zakelijk mens, doorgaans vermijd. Als koffiehandelaar kan ik mij zulke frivoliteiten niet veroorloven. De werkelijkheid levert immers genoeg op, terwijl fictie alleen maar tijd en geld kost.

Het blijft een raadsel welk nut literaire werken hebben. Toch bewonder ik de durf van schrijvers die een wereld scheppen die niet alleen onwaar is, maar ook nog eens tegen de wetten van vraag en aanbod ingaat.

In mijn vak – ik heb een koffiehandel aan de Lauriergracht 37 – zou ik nooit een klant misleiden met poëtische taal. Eén misplaatste metafoor, en mijn klanten zouden vertrekken naar een concurrent (die toevallig op nummer 39 zit).

Nee, ik laat literaire fantasie graag aan anderen over. Mijn ervaring leert dat wie zich daarin verliest, vaak zijn kredietwaardigheid ziet verdwijnen – terwijl ik rustig hun ondergang voorspel.

Met mijn drieënveertig jaar, waarvan twintig in de handel, durf ik mezelf een ervaren zakenman te noemen. Ik heb genoeg bedrijven zien falen, en vaak bleek de oorzaak een vroege flirt met literatuur. Wat een verspilling van energie – de beurs beloont nu eenmaal nuchterheid.

De tekst wordt nu inderdaad ineens een stuk zakelijker. Het is op zich opvallend dat alle bewerkingen de kern van de oorspronkelijke passage intact hebben gelaten. Het enige dat er echt anders is geworden – met ingang van deze versie – is dat Droogstoppel bewondering heeft gekregen voor de durf van schrijvers. CoPilot maakt het af:

Microsoft CoPilot

Het kost moeite om een roman te schrijven, iets wat ik als koffiehandelaar vermijd. De werkelijkheid biedt genoeg, terwijl fictie tijd en geld kost.

Literatuur blijft een raadsel, maar ik bewonder schrijvers die een onwaarachtige wereld creëren, tegen de wetten van vraag en aanbod in.

In mijn vak zou ik nooit klanten misleiden met poëtische taal—één misplaatste metafoor en ze gaan naar de concurrent.

Literaire fantasie laat ik aan anderen over. Wie zich daarin verliest, ziet vaak zijn kredietwaardigheid verdwijnen.

Met twintig jaar ervaring in de handel durf ik mezelf een ervaren zakenman te noemen. Veel bedrijven falen door een vroege flirt met literatuur—de beurs beloont nuchterheid.

Tot slot heb ik Grok (de beste stilist) gevraagd om deze laatste tekst om te zetten in de stijl van een negentiende-eeuwse roman:

Hoofdstuk I. De Nuchtere Handelaar

Het schrijven van een roman, zo heb ik vernomen, is een onderneming die zowel geest als beurs zwaar belast. Als koffiehandelaar te Amsterdam, waar de geur van versgebrande bonen de lucht vult en de grachten weerspiegelen in het schemerlicht, heb ik mij nimmer aan dergelijke ijdelheden gewaagd. De werkelijkheid, met haar strenge wetten van vraag en aanbod, biedt genoeg om een man bezig te houden, terwijl fictie slechts tijd en kapitaal verslindt.

Toch bevreemdt de kunst der letteren mij. Ik koester een stil ontzag voor hen die, tegen de natuur van handel en gewin in, een wereld scheppen uit louter verbeelding. Hun verhalen, hoe onwaarachtig ook, weven een betovering die menigeen in haar greep houdt. In mijn vak echter zou een poëtische beschrijving van mijn waren—een misplaatste metafoor over de ‘fluweelen diepte’ van een koffieboon—mijn klandizie spoorslags naar de concurrent drijven. Een handelaar spreekt in duidelijke taal, en zijn woorden wegen als goud op de weegschaal van vertrouwen.

Mijn voorkeur voor nuchterheid laat ik gaarne aan anderen over. Zij die zich verliezen in literaire dromerijen, zien vaak hun kredietwaardigheid als rook in de wind vervliegen. Met twintig jaren in de handel achter mij, durf ik mijzelf een man van ervaring te noemen. Menig bedrijf, zo heb ik aanschouwd, is ten onder gegaan door een vroege verliefdheid op de letteren. De beurs, een strenge meesteres, beloont slechts hen die met beide voeten op de grond staan.