Er hangt iets van lente in de klas… Nederlandse onderwijsgedichten vanaf de dertiende eeuw tot nu
Natuurlijk, er zijn heus wel eens bloemlezingen verschenen met gedichten over het onderwijs, maar nooit zo volledig als Er hangt iets van lente in de klas, dat gisteren verscheen. Ruim vijftien jaar hebben Theo Magito en Henk Sissing gezocht naar de mooiste parels en ze resulteerden in een schatkamer waarin de lezer oneindig kan verdwalen. Wat wil je ook met ruim 800 pagina’s aan gedichten die vele eeuwen aan onderwijs beslaan.
Magito en Sissing, die bij de samenstelling van het boek zijn geholpen door kenners van allerlei pluimage, kozen ervoor om te werken met vier secties: onderwijsgedichten in de middeleeuwen, gedichten tot de onderwijswet van 1806, onderwijspoëzie in de 19e eeuw en gedichten over de 20e en 21e eeuw. Iedere sectie is met hulp van Willem Kuiper (UvA), Sarah Van Ruyskensvelde (KU Leuven) en Jacques Dane (Nationaal Onderwijsmuseum) in een historische context geplaatst. Ook Gert Biesta heeft met een voorwoord een duit in het zakje gedaan. Volgens hem werkt een blik op historische gedichten over het onderwijs relativerend, omdat ze laten zien dat veel hedendaagse ideeën en spanningen van alle tijden zijn.
Naar adem happen
En dat blijkt. De gedichten gaan over ideeën en verlangens, over schoolvakken, over mensen. Ze zijn dikwijls liefdevol, vaak ironisch en soms kritisch. De teksten zeggen daarbij niet alleen iets over hoe het onderwijs zich in de loop der eeuwen heeft ontwikkeld, maar ook over hoe de poëzie zelf is veranderd. Het lijvige boekwerk bevat allerlei soorten gedichten waarin zich een voorzichtig patroon aftekent van strakke en vormvaste poëzie met een serieuze toon, naar speelse en vrije gedichten.
Er hangt iets van lente in de klas is dan ook een bonte verzameling van allerlei soorten poëzie: vormvaste gedichten en vrije verzen, liedteksten, prozaïsche gedichten en soms visuele poëzie. Sommige gaan over het leven op de basisschool, andere over het voortgezet onderwijs. Er zijn gedichten over leraren of bezien juist de leerlingen vanuit hun perspectief. Soms zijn kinderen aan het woord, dan weer hun ouders. Diverse gedichten zijn schrijnend en zielig (bijvoorbeeld ‘Meester’ van Joost Zwagerman of ‘Kindertelefoon’ van Lucas Rijneveld), terwijl er ook genoeg lichtvoetige en grappige teksten zijn (zoals die van Theo Danes, Hans Dorrestijn en Annie M.G. Schmidt). Nostalgische poëzie is er in overvloed, maar er is hier en daar ook wel een kritische noot. Of wat te denken van een ronduit absurdistisch gedicht als ‘Literatuurles op de basisschool’ van Rodaan Al Galidi? Met het allerlaatste gedicht in het boek is er ook plaats voor een ‘niet-professionele’ dichter: het is een zeer aangrijpend en persoonlijke gedicht van Fleur Bloemen over haar pestverleden. Het laat de lezer, mede door het commentaar, even naar adem happen.
Smaken
Daarmee blijkt dat Magito en Sissing geen onderwerp uit de weg gaan. Zo mogelijk alle onderwijsthema’s en onderwerpen passeren de revue, allemaal zijn ze terug te vinden in een zeer uitgebreid trefwoordenregister. Aan volledigheid is trouwens sowieso geen gebrek: de redactie heeft zich uitgeput in verantwoordingen en trefzekere bio’s om de dichters en hun werken recht te doen.
Deze bundel is een lofdicht op iedereen die in het onderwijs werkt, voor iedereen die de mooie en de pijnlijke momenten herkent, voor iedereen die een steentje wil bijdragen aan de vorming van jonge mensen. ‘Er hangt iets van lente in de klas’, een versregel van Han Hoekstra (1906-1988) over een bijzonder onderwijsmoment, is een passende titel voor een boek dat iets van de magie van het onderwijs wil laten proeven. Al die gedichten, of ze nu belegen of kakelvers zijn, laten zich goed smaken, of de lezer nu wel of niet in het onderwijs werkt.
Theo Magito en Henk Sissing. Er hangt iets van lente in de klas. Nederlandstalige onderwijsgedichten vanaf de dertiende eeuw tot nu. Noordboek, 2025. Bestelinformatie bij de uitgever.
Hans Das is leraar Nederlands aan het Greijdanus in Zwolle en lerarenopleider aan de UvA.
Hans, Wat ik me afvroeg: weet jij hoe deze nieuwe verzameling onderwijsgedichten zich verhoudt tot de eerdere bundel die beide heren in 2011 uitgaven? Toen ik het boek in handen had in de boekhandel werd ik daar niet meteen veel wijzer over. Het gaat onmiskenbaar om een uitbreiding ten opzichte van >’Soms moet het werkelijk stil zijn…’ Onderwijsgedichten 1591-2010< (Uitgeverij Douane, eerste druk 2011) want er zit nu ook een deel Middeleeuwen in en er zijn ook gedichten van na 2010 (je noemt zelf Lukas Rijneveld), bovendien worden de periodes door specialisten ingeleid. Maar is de keuze van de oude kern ongewijzigd?
Eerlijk gezegd weet ik dat niet precies, Erwin. Het gaat hier in ieder geval om een flinke uitbreiding en de samenstellers zijn (extra) grondig te werk gegaan met inleidingen en verantwoordingen. Hopelijk kijken ze hier zelf ook rond en kunnen ze de vraag zelf beantwoorden.
Hallo Hans, Ik werd gewezen op je prachtige recensie. Je hebt zeer goed weergegeven wat Theo Magito en ik met deze ‘baksteen’ beogen: “een lofdicht op iedereen die in het onderwijs werkt, voor iedereen die de mooie en de pijnlijke momenten herkent, voor iedereen die een steentje wil bijdragen aan de vorming van jonge mensen.” Het moest een cadeau worden van twee pensionado’s voor het onderwijs met aandacht voor het vele dat in het onderwijs plaatsvindt en het vak van leraar boeiend, uitdagend en somtijds ook frustrerend maakt. Het is, zo blijkt ook uit jouw recensie ook een uitgave, geworden over de geschiedenis van het onderwijs zelf. Er is veel gebeurd en veranderd in 800 jaar, maar onder andere het contact tussen leraren en leerlingen en het belang van leren blijven herkenbaar. Ik heb de uitgever gewezen op je recensie en hij gaat er zeker uit citeren. Heel veel dank, Hans! Hartelijke groet, Henk
Hallo Erwin, Bedankt voor reactie! Ik stel het zeer op prijs. De bundel uit 2011 is al vele jaren out of print. “Er hangt iets van lente in de klas …” is from scratch opgebouwd. Om enkele zaken te noemen: “Er zijn honderden personen bij dit project betrokken. Iedere dichter heeft een mini-CV. De gedichten uit de middeleeuwen zijn voor ons taalgebied uniek en voor de eerste keer hertaald door experts. Er zijn gedichten en liedteksten uit Nederland, Vlaanderen, Suriname en de Nederlandse Antillen. Vier inleidingen van onderwijshistorici bij cruciale overgangsmomenten in de onderwijsgeschiedenis van Nederland en België. Hertalingen van gedichten uit het Papiaments, Fries en gedichten van meerdere eeuwen. Gedichten van onze beroemde schrijvers, zoals Achterberg en Vestdijk. Onbekende gedichten van onze beroemdste schoolmeester: Jan Ligthart. Dichters des Vaderlands uit België en Nederland die meewerken. Prachtige jeugdpoëzie van onder andere Jacques Vriens, Rian Visser en Linda Vogelesang.” Fijne dag! Hartelijke groet, Henk Sissing
Dank voor je toelichting, Henk. Goed te weten dat jullie weer helemaal van de grond af zijn gaan bouwen aan deze bundel. Dan weet ik wat mij te doen staat: een gang naar de boekhandel voor de eerste druk is uitverkocht!
Hoop dat je net zo enthousiast zult zijn als deze onderwijscollega’s, Erwin. “Wat een schitterend boek. Het heeft alles in zich een klassieker te worden in onderwijsland, maar ook daarbuiten.” Hans Puper (Tzum)
“Onuitputtelijke schatkist vol schitterende vondsten.” Maarten Dessing
“Een prachtboek! Een aanrader als spiegel en inspiratiebron voor ons gesprek over onderwijs en de ontplooiing van onze kinderen.” Jelle Jolles
“Wat mij betreft ‘onze onderwijsbijbel.” Annet Kil
“Wat is dit een prachtbundel geworden. Heel knap werk.” Ingrid de Bonth
“Deze bundel van onschatbare waarde voor het gesprek over onderwijs en opvoeding, nu en in de toekomst.” Gert Biesta
“Wat een prachtige gedichtenbundel.” – Peter Vrancken
etc
Fijne dag! Hartelijke groet, Henk