Sommige boeken nodigen uit eerst de uitgave goed te bekijken alvorens te gaan lezen. Zo valt bij het uitvouwen van de flap aan de voorzijde van Ondertussen ben ik waar ik wezen wilde: nergens, over Hans Verhagen (1939-2020) en zijn werk, van Arjan Peters (Fragment), het oog op een bloedrood schilderij met oranje zon. Aan de binnenkant zien we de boulevard van Vlissingen en het geboortehuis van Verhagen. Bij het openvouwen van de flap aan de achterzijde betreden we de woonkamer van Verhagen op zijn laatste adres: Prins Hendrikkade 86-D, tegenover het Centraal Station van Amsterdam. In de tekst, tussen Vlissingen en Amsterdam, komt de dichter op verrassende wijze tot leven in beschouwingen van Peters en gedichten en proza van Verhagen.

De naam Hans Verhagen roept een wereld op die voorbij is, niet meer bestaat. De jaren ’60 en ’70 , ’80, de dichtbundels Rozen & Motoren (1963), Sterren Cirkels Bellen (1968), de tijdschriften Gard Sivik en De Nieuwe Stijl, de Haagse Post, het tv-programma Het Gat van Nederland. Programma’s, waarin Verhagen zich heel naturel liet zien als bescheiden, maar scherpe interviewer (Verhagen-Cadabra). Met zijn lange haar en brilletje met donkere glazen was hij de John Lennon van de Nederlandse literatuur. Iemand die door zijn originele, intelligente en vrijmoedige geest bewondering afdwong.

Geen tijd voor poëzie

Arjan Peters interviewde Verhagen in april 2003 naar aanleiding van het verschijnen van Eeuwige Vlam, de verzamelde gedichten 1958-2003. Hetzelfde jaar verscheen het schrijversprentenboek Tegen alle bloedvergieten en kanariepieten in. (Ik pak het er even bij en zie dat er een DVD in een hoesje achterin het boek is geplakt met het ‘tv-werk’. Kijken!). De titel, ontleend aan een regel uit de bundel Duizenden Zonsondergangen (1971), geeft de tegenstellingen in de poëzie van Verhagen goed weer. In de ontmoeting van Peters met Verhagen komt een heel andere persoonlijkheid van de dichter naar voren: een tomeloze spraakwaterval. Peters stuurde Verhagen de weergave van het interview, zoals het ingekort in de Volkskrant zou verschijnen. De tekst is in de uitgave van Fragment opgenomen. Evenals de uitvoerige reacties die Verhagen aan Peters mailde: ‘Twee e-mails die op hun beurt weer iets van die met briljante flitsen doorschoten oeverloosheid toonden.’

De titel van het interview luidde ‘Een dichter heeft geen tijd voor poëzie’, die verwijst naar het verwachtingspatroon van lezers in relatie tot zijn vroege gedichten:

bespaar me dus uw te persoonlijke aanhankelijkheid –
een dichter heeft geen tijd voor poëzie.
Bovendien, ik ben je moeder niet

Verhagen laat zich leiden door wat zich aandient. ‘Poëzie dient geen doel,’ schrijft hij in een van zijn e-mails, ‘is geen middel. Het is zélf iets. Gedichten gáán niet zozeer ergens over, ze zijn de gebeurtenis zelf.’ Regels, strofen, gedichten, waarin hij persoonlijke ervaringen verwerkt en zijn kijk op de wereld weergeeft, ‘dit is de wereld niet’. Verhagen leeft in een andere wereld. ‘Mensen met een zinvol leven – zou je ze geen rotschop geven?’ De dichter verdwijnt in zijn gedichten. Peters noemt het ‘verdwijnkunst’.

Ik weet niet beter dan te blijven leven. Toch mis ik
mezelf nog het meest. Ik weet wel beter
waar ik ben gebleven. Ik was thuis in dat tijdperk.

Mezelf was nu mijn werk.

Dat tijdperk is niet alleen de jaren ’60, het zijn ook de jeugdjaren in Vlissingen. Als Peters Verhagen voor de krant een tekst over Vlissingen vraagt, ‘misschien in dichtvorm’, reageert Verhagen in een mail die zo mooi is, dat die zo afgedrukt had kunnen worden als prozagedicht, (maar hij zou een andere tekst inleveren, na de deadline). Zijn hele leven, schrijft hij, ‘is van Vlissingen doordrenkt’. Dat is de tweede verrassing van deze uitgave: de stijl van het proza, het taalgevoel voor oude woorden als ‘fabrieksfluit’ en ‘waterput’, neologistische straattaal ‘dat je haastig de pleitvaart maakt’ en het eigentijdse ‘joints’. De jeugdjaren van ‘onbestemd verzet’. Vlissingen, als wereld van tegenstellingen:

Van snackbar naar snackbar,
kriskras door de gore nacht gesmeten
bulderde de storm.

Zoete reuk van roomijs;
walm van dierlijk vet.

Misschien geen verheven plek,
maar hier begon het.

Vlissingen hoort bij Verhagen: ‘Er klopte op heel wat plaatsen op een pijnlijke manier helemaal niets van, volgens de normen van hoe het hoort en zoals het moet.’ De aanblik van de huizen aan de kade is vanuit zee die van een ‘onregelmatig, gehavend en deels verdwenen gebit’. In die tegenstellingen van mooi en lelijk, authentiek en nieuw, schuilt de charme van Vlissingen, de spanning van de stad: ‘En mij, die schrijvenderwijze begon als verzoener van tegenstellingen (Rozen & Motoren), trok de Vlissingse paradox van enerzijds het vertrouwde, intieme, ’s winters vrolijk verlichte van de gesloten binnenstad en daartegenover het open front naar de zee.’

Als dichter viel hij twee lange periodes van twaalf en negen jaar stil. Dat had onder andere te maken met zijn moeizame relatie met Conny Tavenier, die in 1986 in Vlissingen, na een aantal eerdere pogingen, een eind aan haar leven maakte. In het Schrijversprentenboek is haar psychische neergang beschreven. Verhagen raakte aan de heroïne. In de jaren ’80 begon hij met schilderen. ‘Vloekende kleuren bestaan niet.’ (Het boek Tekenen van leven, over de schilderijen van Hans Verhagen, is nog te bestellen bij blaricum@studio2000.nl). Na 2010 heeft hij niets meer geschilderd. De P.C. Hooftprijs 2009 voor poëzie heeft hem ‘de das omgedaan’, aldus Joep Bremmer in genoemd boek. Het bedrag van € 60.000,- verleidde Verhagen tot overmatig drugsgebruik. Hij overleed op 10 april 2020. In Triomfantelijke wandeling (2000) dichtte hij, met een terugblik op Vlissingen, met een even prachtige als veelzeggende slotzin:

Om te weten hoeveel druppels in de Noordzee gaan
moet je alle korrels tellen van het strand,
vlak voor je raam – niet zonder nachtmerries
begint je bestaan. Leven leer je aan de hand
van de weerstand waar je tegenover komt te staan.

Arjan Peters. Ondertussen ben ik waar ik wezen wilde: nergens, Over Hans Verhagen en zijn werk, Fragment, 2025. Bestelinformatie bij de uitgever.