Vraaggesprek met Speenhoff

Ik moest vanmorgen denken dat ik me zo in de beroemde Speenhoff verdiept heb, dat ik een interview met hem kan schrijven zonder dat ik hem ooit gesproken heb. Kan ook niet want de man was al voor mijn geboorte overleden.

Hij werd in 1903 een zeer bekende Nederlander die met het klimmen der jaren steeds conservatiever werd. Zijn opvattingen kunnen nu echt niet meer, dat vind ik er juist zo leuk aan. Ik kan iemand die honderd jaar geleden leefde niet kwalijk nemen dat hij niet zo dacht als ik nu.

Gaan we:

Meneer Speenhoff u bent onze eerste singer-songwriter, of hoe zou u zichzelf aanduiden?

-Als ik voor een publiek sta met mijn tokkeldoos dan laat ik mij aankondigen als de Heer J.H.Speenhoff, dichter-zanger.

Ik kan u vertellen dat sommige van uw liedjes na meer dan 100 jaar nòg bekend zijn.

-Dat komt dan door de simpele wijsjes die zijn blijven hangen. Om nagezongen te worden lette men op de muziek, op een simpele woordkeus en op rijmen die onweerstreefbaar helder zijn. Ik hoop wel innig dat de ontaarding mijner dagen – ik doel op korte rokken, vuile boeken, geboortebeperking, Esperanto, vrouwenkiesrecht, autoploerten en zo meer – er niet voor gezorgd heeft dat er op mijne melodietjes gejast en gecharlestond wordt. Maar hopelijk is die dans die door zoeloekaffers voor hun apenhut werd uitgevonden allang weer uit de mode.

Zeker. En ook de jazz heeft het niet makkelijk momenteel.

-Ik heb dat zien aankomen en mijn schilderij “de rottende jasmuziek” draagt daar getuigenis van. Dat heet nu surrealisme of een ander vergisme. Ik verfde zulke dingen al twintig jaar eerder en noemde ze: laat ons mal doen. Een van mijn schilderijen heette: ‘Grootma eet haar naaidoos leeg.’

U begon als tekenaar en schilder maar ging satirische liedjes schrijven en ook bijzonder gevoelige over verlaten meisjes, opoes, moeders met zoons in de gevangenis. U moet een groot kenner van de vrouwenziel zijn geweest in uw tijd.

-Meisjes en vrouwen zien bij een man steeds het eerste de mogelijkheid van een liefelijk treffen. Ze wegen den man die in hun ogenschijn komt, op een zoen na , af. Ik maakte eens indruk op een reuzin die me ophees tot de bron aller kussen en de haven aller levensmiddelen en ze kuste me zo vretend en gulzig dat ik aan ontrouw ging denken. Ik woonde toen samen met een vriendin die mij haar liefde schonk. Ik was van haar. Ik was haar handtasje of fiets. Ze was wee-jaloers net als mijn andere vriendinnen. Ik zelf ben nooit jaloers geweest op mijne vrouwen. Ze konden me bedriegen zoveel ze wilden, maar ergernis voelde ik niet. Zegt de naam Mata Hari u nog iets?

Zeker , een legendarische spionne die geëxecuteerd is door…

-Een bedremmelend mooie vrouw. Om woordenloos en aandachtig verliefd op te worden. Ze zweefde als een haremschat over de gewreven vloer en het was of er een verfrissende regenbui voorbij was gegaan. Haar benen omarmden mijne verdorven ziel. Een bijna volmaakt lichaam had ze. Wat tenger voor een Venus misschien. Maar wàt een prachtig gesloten benen, van de vrouwelijkheid tot hare enkels. Geen straaltje licht kwam er door. Een gewelfde buik en kinderlijke borsten. Schouders die rondden en wat dropen. Een lieve hals en een hoofdje om mee te nemen en òp te zetten! Behoud dan maar eens je stalen reinheid!

U bent zo’n veertig jaar met dezelfde vrouw getrouwd geweest.

-Ja met mijn Césarine. We werden eerst pa en ma. Daarna man en vrouw en nu ben ik met haar al een leven lang minnaar en minnares. De mooie vrouw zoekt vaak de lelijke man. Haar leest was zó tenger dat ik die in één arm kon omvatten en dan voelde ik haar hartje kloppen. Ik was lava-achtig verliefd op haar. Of zij dat ook zo op mij was, kon me niet deren. Als man en vrouw beiden verliefd zijn, komt er ontrouw van.

Nu sta ik tegenover de huwelijkstrouw nogal luchthartig; ik kan de maan best in het prieel zien schijnen. Van verwatenheid heb ik wel eens een koon gekust die buiten mijn rantsoen lag en ik streelde wel eens een rug die bloot en zacht was maar onder het protectoraat stond van een anderling. Maar…als er echtscheidingen dreigen nee, dan geef ik niet thuis. Beter een lastige vrouw dan een tweede. Liefde is goed, maar dan thuis en kosteloos.

In uw eigen tijd vond men sommige van uw liedjes nogal gewaagd.

-Ik heb veel met dominees en pastoors te stellen gehad en met de Vereniging voor Eer en Deugd die een heksenjacht op mij begon. Maar ik durf tegen u een bekentenis af te leggen: Mijn hele leven is bijna beheerst geweest door het geslachtelijke. Steeds heb ik me ervoor geschaamd maar nu ik uw lezers op Neerlandistiek, een blad voor gevorderden, onder ogen kom, móet ik bij de vrouw en hare weldaden terecht komen. Steeds zal ik me weer herinneren die jaren van leven alleen voor de vrouw, hare lichamelijke bekwaamheden en haar perelende, koerende en popelende lach. Zoals ik ben, zijn bijna alle manlijke kunstenaars.

Maar kon u daar in uw tijd wel over schrijven?

-Dat was de discussie. Laat dat onzedelijke toch weg! Je hebt al een naam van: plat-zijn en schuin. Verpruts die naam nu nog niet meer met die nodeloze openbaringen. Echter . . . lieve Neerlandistiekelingen dat zou voor mij een deel van mijn genoegen van het schrijven wegnemen en dan bedoel ik geen pornografie te geven. Men gevoelt wel dat ik dat niet doe. Ik ben er te openhartig voor.

Waren er in uw tijd veel ongewenste intimiteiten in de cabaretwereld?

-Alleen gewenste! Intimiteit is altijd gewenst in het cabaret. Men noemde het Intieme Kunst. Maar nimmerlings heb ik bij vrouwen die ik niet de mijne mocht noemen zedeloze doch mannelijke genoegens opgeworpen. Ik heb ze niet beduimeld noch bedremmeld.

Zeker, naar mijn mening kan een tonelist geen vrouwen genoeg de zijne hebben genoemd. Hoe meer vrouwen, hoe inniger zijn kunst. “Ik hou van alle vrouwen” zong ik eens “mijn hart is veel te groot. Daarmee ben ik geboren. Daarmee ga ik ook dood”

Ik zie in elke vrouw en elk meisje de moederlijke Eva dus ik heb mijn vrouw veelvuldig bedrogen met mijne ogen en gedachten die vaak uitgingen naar verboden vleesbouwschatten en zitvlakken. Maar ik ben mijn Caesarine, mijn minnezuster, toch ook innig trouw gebleven want ik bemin slechts slechts één vrouw tegelijk. Hoe er mannen kunnen zijn die op twee of drie vrouwenbouten verliefd kunnen zijn, begrijp ik niet. Skeletten worden ze, want verliefdheid is een vermageringsblijspel.

Alleen Engelse vrouwen, daar heb ik een hekel aan. Vrouwen uit Albion doen mij nooit aan het bed denken. Als ik ze bezig zie dan denk ik wel eens: hoe komen jullie toch zwanger?

Ik bereid een uitgave voor van het alleszins merkwaardige autobiografisch proza van Speenhoff