Door Henk Wolf Ruim een jaar geleden schreef Marc van Oostendorp een stukje over het -s'je achter veel in woordgroepen als 'veels te interessant'. Hij ging in op twee vragen waar taalkundigen al een hele tijd over nadenken: waar komt het -s'je vandaan en hoe zit een constructie als 'veels te interessant' in het hoofd van moderne sprekers? Misschien kan ik met wat … [Lees meer...] overVeels te interessant om erover op te houden
‘De man’ als voornaamwoord
Door Henk Wolf Voor sommige sprekers van het Nederlands heeft de woordgroep 'de man' een functie die hij voor anderen niet heeft. Dat zie je aan het volgende fragment: Mijn vader kon op geen enkele manier een gesprek voeren. De man sprak geen woord Engels. In dat fragment kan 'de man' worden geïnterpreteerd als een willekeurige mannelijke gesprekspartner van de vader. … [Lees meer...] over‘De man’ als voornaamwoord
Doorsneden met dammen
Door Henk Wolf Een tijdje terug kwam ik in een boek de volgende zin tegen: Het voormalige kanaal werd doorsneden met dammen. Die zin fascineerde me - niet alleen omdat ie tegen m'n taalgevoel inging, maar ook omdat ik hem eerst niet kon ontleden. Ondertussen denk ik dat me dat wel gelukt is, maar m'n benoeming is wat onorthodox. Wie het beter weet, moet het zeggen. Bij de … [Lees meer...] overDoorsneden met dammen
Hulke
Door Henk Wolf Gisteren had ik het erover dat het Nederlands geen voornaamwoord heeft om generieke onbepaalde zelfstandige naamwoorden te vervangen. Vandaag wil ik wijzen op een ander gaatje in het Nederlands. De meeste aanwijzende voornaamwoorden hebben in het Nederlands een vragende tegenhanger. Een paar voorbeeldjes: Die man is boos - Welke man is boos? Dat huis … [Lees meer...] overHulke
Wat is de onbepaalde tegenhanger van ‘die’?
Door Henk Wolf Als ik Nederlands schrijf, mis ik vaak een categorie voornaamwoorden. Die zouden dan moeten staan op de plaats van de woorden tussen vierkante haken in de onderstaande zinnen: Taalveranderingen van het eerste type zijn minder makkelijk te herkennen dan [taalveranderingen] van het tweede type. Volgens mij zijn vliegende vogels typischer dan [vogels] die … [Lees meer...] overWat is de onbepaalde tegenhanger van ‘die’?
Sint en Piet als kunst (3)
Door Henk Wolf [Dit is deel 3 van dit essay. Klik hier voor deel 1 en deel 2.] Kunst kan emotie oproepen, maar kunst is vrij - autonoom, ambigu en vrij. Die vrijheid wordt beschermd tegen de druk van de negatieve emoties bij de waarnemers. Kunst kan spelen met een canon. Bijbelse kunst speelt altijd met een canon, de talloze sinterklaastoneelstukjes die jaarlijks worden … [Lees meer...] overSint en Piet als kunst (3)
Sint en Piet als kunst (2)
Door Henk Wolf [Dit is een vervolg op 'Sint en Piet als kunst (1)'.] De ambiguïteit van kunst vinden we uiteraard ook in de traditionele theaterstukjes die horen bij de jaarlijkse sinterklaasviering. Hoe de figuur van Zwarte Piet daarin gewaardeerd moet worden, is onderwerp van veel discussie. Er bestaan allerlei opvattingen over die figuur en dat is een normaal … [Lees meer...] overSint en Piet als kunst (2)
Sint en Piet als kunst (1)
Door Henk Wolf Een beeldhouwer ziet op Schiphol hoe een klein jongetje struikelt. Huilend krabbelt het jongetje overeind, terwijl zijn moeder aangesneld komt om hem te troosten. Het jongetje lacht al lang weer als de beeldhouwer in zijn vliegtuig stapt. Het is het laatste wat hij ziet van zijn vaderland, want hij emigreert vandaag. De emotie van het moment blijft hem bij en in … [Lees meer...] overSint en Piet als kunst (1)
Een voorhene interesse
Door Henk Wolf Recent omschreef een uiterst fatsoenlijke Friese wetenschapper op Facebook het woord neuken als 'in foarhinne taboewurd'. Dat is in het Fries net zo gek als in het Nederlands, waar voorheen ook normaal niet als bijvoeglijk naamwoord wordt gebruikt. Normaal niet, maar ook niet helemaal niet. Toen ik ging googelen, vond ik negen vindplaatsen met 'een voorhene'. … [Lees meer...] overEen voorhene interesse
Nedersaksisch: naast het Fries, onder het Nederlands
Door Henk Wolf 'Nedersaksisch is nog steeds geen Fries' stond er donderdag in Trouw. Ook andere media meldden dat de vage beleidsvoornemens voor het Nedersaksisch niet in de buurt komen van de Friese taalpolitiek. Dat is natuurlijk waar, maar waarom de vergelijking tussen die twee talen getrokken? Toen ik wat googelde op ontwikkelingen rond het Nedersaksisch, kwam ik in het … [Lees meer...] overNedersaksisch: naast het Fries, onder het Nederlands
It tsjerke
Door Henk Wolf Wanneer er in het Fries iets verandert, dan is het resultaat meestal dat die taal ietsjes meer op het Nederlands is gaan lijken, óf dat de verschillen tussen de twee talen wat regelmatiger zijn geworden. Een opvallende uitzondering daarop is de geslachtsverandering van het woord tsjerke ('kerk'). Dat is vanouds net als in het Nederlands een de-woord, maar een … [Lees meer...] overIt tsjerke
Die meneer
Door Henk Wolf Een collega van mij gebruikt de woorden meneer en mevrouw op een opvallende manier. Zet ze er een naam achter, dan is er niets ongewoons aan. De persoon over wie ze het heeft, wordt dan op een neutrale of positieve manier aangehaald. Meestal zijn die meneren en mevrouwen met een naam mensen uit eerdere levensfasen. Zo zou 'meneer Hilbertsen' een leraar kunnen … [Lees meer...] overDie meneer
Nog wat over de z’n-constructie d’r benoeming als genitief
Door Henk Wolf Een paar dagen geleden stond hier een stukje van mij waarin ik beargumenteerde dat we in woordgroepen als 'Jan z'n fiets' het stukje 'Jan z'n' als één woord moeten beschouwen en dat dat woord in de tweede naamval staat, de genitief. (Het stukje is hier te lezen.) Niet iedereen was overtuigd. Ik kreeg een aantal reacties en daarin zaten in elk geval twee … [Lees meer...] overNog wat over de z’n-constructie d’r benoeming als genitief
Je distantiëren van degene die je citeert
Door Henk Wolf Op Facebook plaatste van de week iemand een link naar een filmpje over de kosten van een omschakeling naar andere vormen van energievoorziening. Het filmpje stond op de website van de partij Forum voor Democratie. De Facebookvriend schreef als begeleidend zinnetje bij de link: 'Niet dat ik een fan ben van FvD, maar ze hebben wel een behoorlijk punt'. Ik … [Lees meer...] overJe distantiëren van degene die je citeert
Verengelsing is eerder instrument voor onderwijstoerisme dan voor cultuuruitwisseling
Door Henk Wolf In de studiegidsen en later in de online-onderwijscatalogus van de instelling waar ik werk, staat zolang ik me kan herinneren bij elke cursus in welke taal of talen die wordt aangeboden. Nou heb ik me daar nooit veel van aangetrokken. Tenzij de vaardigheid in een specifieke taal de kern van de cursus vormt, pas ik de taal eigenlijk altijd bij de groep aan. Zo … [Lees meer...] overVerengelsing is eerder instrument voor onderwijstoerisme dan voor cultuuruitwisseling
Nedersaksisch is niet opeens officieel ‘deel van het Nederlands’
Door Henk Wolf In het oosten van Nederland en het noorden van Duitsland worden Germaanse dialecten gesproken die in de taalwetenschap traditioneel als Nedersaksisch worden benoemd. Die term is een paar decennia geleden wat algemener bekend geraakt, vooral door de streektaalbeweging in het Nederlandse deel van het verspreidingsgebied. In 1996 kreeg de naam zelfs een … [Lees meer...] overNedersaksisch is niet opeens officieel ‘deel van het Nederlands’
Ga lekker genieten!
Door Henk Wolf Recent plaatste iemand in de Facebookgroep 'Leraar Nederlands' een foto van een reclamebord met het opschrift 'geniet van onz Strandbok Bier'. Ik denk dat de plaatser vooral op de gekke spelling van onz of de onconventionele omgang met spaties en hoofdletters wilde wijzen, maar ik vond de gebiedende wijs geniet het opvallendst. Waarom? Omdat die op een bord bij … [Lees meer...] overGa lekker genieten!
Jou schelm!
Door Henk Wolf Wie een ander wil uitschelden, die kan dat doen met alleen een scheldwoord, zoals lummel of rotzak. Hij kan daarvoor ook het voornaamwoord jij zetten. Dan krijg je uitspraken als 'jij lummel!' en 'jij rotzak!'. In wat ouder Nederlands vind je in plaats van dat jij ook vaak de vorm jou. Zo laat Bredero bijvoorbeeld in De klucht van de koe een boef schelden met … [Lees meer...] overJou schelm!
Stilgeboren
Door Henk Wolf Begin 2016 kwam ik voor het eerst het woord stilgeboren tegen. Het betekent ‘doodgeboren’. Toen ik er in die tijd op googelde, vond ik een handjevol vindplaatsen. In juli 2016 schreef ik er een artikeltje over. Toen waren het er al honderddertig. Nu, in oktober 2018, geeft Google zo'n vierhonderdvijftig pagina's waarop het woord voorkomt. Nieuw woord Voor … [Lees meer...] overStilgeboren
De ‘Friese zachte g’
Door Henk Wolf Al een jaar of twintig geleden zei een Duitse kennis tegen me dat naar zijn idee jonge Friezen Nederlandser klonken dan oudere. Hij kwam vaak in Friesland en had een scherp oor voor taal, dus ik nam zijn opmerking serieus en vroeg hem wat er volgens hem veranderde. Vooral de uitspraak van de g, zei hij. Bij jonge Friezen klonk die net als in het Nederlands … [Lees meer...] overDe ‘Friese zachte g’
Fiat Croma en Smart: ongelukkig gekozen namen en opschriften
Door Henk Wolf Namen zijn overal. Mensen hebben namen, bedrijven hebben namen, producten in de supermarkt hebben namen. Veel van die namen zijn in de publieke ruimte te horen of te lezen. Dat geldt ook voor opschriften, bijvoorbeeld op gevels, reclameposters en motorkappen. Wie zo'n naam of opschrift in de publieke ruimte brengt, heeft daarbij waarschijnlijk een bepaalde … [Lees meer...] overFiat Croma en Smart: ongelukkig gekozen namen en opschriften
Het as
Door Henk Wolf Een paar dagen geleden bekeek ik op nu.nl een video over cremeren. In die video had de voice-over het een paar keer over 'het as'. Dat vond ik opvallend, want voor mij is as uitsluitend een de-woord. Ik heb eerst op de online-woordenboeken WNT en Van Dale nagekeken of die as als het-woord kennen. Dat bleek niet zo te zijn. Toen heb ik op meldpunttaal.nl een … [Lees meer...] overHet as
De nieuwe genitief is de oude genitief z’n concurrent
Door Henk Wolf In plaats van 'de buurmans auto' en 'Afkes hond' kun je ook 'de buurman z'n auto' en 'Afke d'r hond' zeggen. Dat is best een gekke constructie, vooral omdat je niet zo snel ziet in welke naamval 'de buurman' en 'Afke' staan'. ''In de datief, natuurlijk!' roepen nu een paar lezers die verstand van naamvallen hebben. En ze houden op met lezen, want ze denken … [Lees meer...] overDe nieuwe genitief is de oude genitief z’n concurrent
De eerste ouderdomsrimpels van ‘kúnst’ en ‘pluk de dag’
Door Henk Wolf Het proberen te betrappen van nieuwe taalveranderingen (en daar dan wat over schrijven) is een hobby van me. Nou heb je taalveranderingen ruwweg gezegd in twee soorten: er kan in een taal iets bij komen en er kan iets uit de taal verdwijnen. Taalveranderingen van het eerste type zijn een stuk makkelijker te vangen dan zulke van het tweede type. Deze week heb … [Lees meer...] overDe eerste ouderdomsrimpels van ‘kúnst’ en ‘pluk de dag’
De twaalf Friese vertalingen van ‘je’, ‘jij’ en ‘u’
Door Henk Wolf In het Engels is iedereen die je aanspreekt you. Dat is makkelijk. In het Frans moet je kiezen tussen tu en vous. Dat is al wat lastiger. Het Nederlands is nog een stapje complexer: daarin moet je kiezen tussen je, combinaties van je/jij/jou en u. Kies je verkeerd, dan oogst je hilariteit of bega je zelfs een faux pas. De complexiteit ontstaat doordat er … [Lees meer...] overDe twaalf Friese vertalingen van ‘je’, ‘jij’ en ‘u’
