40 jaar tandeloos (43) In zijn stuk over Advocaat van de hanen in het Lexicon van literaire werken, (en in een eerder stuk in Ons Erfdeel) ontwikkelt Jaap Goedegebuure een opmerkelijk idee over het verschil tussen Albert Egberts (protagonist van de delen 1, 2 en 3 van De tandeloze tijd en bijfiguur in deel 4) en Ernst Quispel (protagonist van deel 4 en bijfiguur in deel … [Lees meer...] overWrakhoutkunstenaar
Niet in die poepigheid
Nene leert Nederlands "Blinderik!" Het is altijd leuk om uitgescholden te worden door een kind, vooral als het je eigen kind is, en vooral als ze ermee aangeeft nu in een van de laatste details van de grammatica bekend te geraken: die van de woordvorming met voor- en achtervoegsels. "New formations in -erik are rare. They often sound slightly artificial", … [Lees meer...] overNiet in die poepigheid
Je moet nodig eens naar de oogarts, want je loopt overal tegenop
40 jaar tandeloos (42) Met het verschijnen van Advocaat van de hanen is in 1990 De tandeloze tijd ontploft. Het was voor zover we weten altijd al Van der Heijdens bedoeling dat deel 3 verteld zou worden uit verschillende perspectieven. Maar Advocaten is deel 4, verscheen uiteindelijk jaren vóór dat 'polyfone' deel 3, en had een andere hoofdpersoon: niet langer Albert … [Lees meer...] overJe moet nodig eens naar de oogarts, want je loopt overal tegenop
Amsterdam als verhaal
Wat is een stad? Iedereen doet altijd maar alsof het volkomen vanzelf spreekt waar je het over hebt als je het over Amsterdam hebt ('ik ben vandaag in A. geweest', 'ik houd van A.!', 'naar A. wil ik nooit meer toe!'), maar zo duidelijk is het bij nadere beschouwing helemaal niet. Er zijn om te beginnen heel verschillende soorten betekenissen. In de eerste plaats kan … [Lees meer...] overAmsterdam als verhaal
‘Ja, ik weet het, ik moet me nog opmaken’
40 jaar tandeloos (42) Als iemand het verfillmen van boeken wil bekritiseren, zou die kunnen beginnen bij de film Advocaat van de hanen (1996) van Gerrit van Elst (tegen een kleine vergoeding te bekijken bij het Filmmuseum). Het is een film waarbij heel onduidelijk is, in ieder geval aan mij, wat de regisseur heeft willen doen, behalve bepaalde, vrij lukraak gekozen scenes … [Lees meer...] over‘Ja, ik weet het, ik moet me nog opmaken’
Waar komt de zachte g vandaan?
Een video van Bart Lijdsman … [Lees meer...] overWaar komt de zachte g vandaan?
God was ’m gepiept, en zijn nalatenschap… een en al nalatigheid
40 jaar tandeloos (41) Ik heb nu al een paar keer betoogd dat De tandeloze tijd – behalve natuurlijk op allerlei andere manieren – te lezen is als een postkatholiek werk, waarin wordt onderzocht wat er rond de millenniumwisseling over is van het christendom. Zoals het in Onder het plaveisel het moeras staat: God was ’m gepiept, en zijn nalatenschap… een en al … [Lees meer...] overGod was ’m gepiept, en zijn nalatenschap… een en al nalatigheid
‘al sprak je het volgens Albert uit als La Tatanèlla’
40 jaar tandeloos (40) Een boek lezen is in 2023 echt iets anders dan het pakweg in 1996 was. Deel 3 van De tandeloze tijd speelt zich voor een belangrijk deel af in Napels en er worden allerlei straatnamen in genoemd. Vrij belangrijk is bijvoorbeeld de kroeg La Tattamella in de Vico detto Fico, waar Albert naartoe wordt gebracht door zijn vriend Gesù Porporà, en waar hij … [Lees meer...] over‘al sprak je het volgens Albert uit als La Tatanèlla’
Comen en commen in de Reynaert
In een interessant artikel over het rijm in Vanden vos Reynaerde wijst Rik Van Daele in het voorbijgaan op een interessant verschijnsel: de naam Lamfroyt wordt altijd met een o geschreven, behalve als hij in rijmpositie voorkomt: dan is het Lamfreyde. Van Daele bespreekt niet echt waarom er deze variatie is, en waarom de vormen op deze manier verdeeld zijn over de rijmen. Nu … [Lees meer...] overComen en commen in de Reynaert
Zij bracht hem tot dit gedrag dat niet bij hem paste
40 jaar tandeloos (39) Het is om een aantal redenen belangrijk dat Ernst Quispel een protagonist is van enkele delen van De Tandeloze Tijd, te weten Advocaat van de hanen en Kwaadschiks, maar een belangrijke reden is dat hij zoveel lijkt op Albert Egberts, in ieder geval in zijn neiging tot zelfdestructie – de overgave aan overmatige drank, drugs en seks, al is dat bij … [Lees meer...] overZij bracht hem tot dit gedrag dat niet bij hem paste
StudyingUnderTheSun
Een zomer vrij van nut (12) Tot nu toe in Een zomer vrij van nut. In februari 2027 is Sanne de Bree aangetreden als universitair docent bij de afdeling Nederlandse Taal en Cultuur. De komst van kunstmatige intelligentie heeft alles veranderd, we hebben hier duidelijk te maken met sciencefiction: iedereen heeft een oortje in waarin kunstmatige intelligentie de drager … [Lees meer...] overStudyingUnderTheSun
Geluk werkte verlammender dan leed
40 jaar tandeloos (38) De euforie van Ernst Quispel in Advocaat van de hanen is een intrigerend fenomeen. Normaliter denken wij, westerse mensen rond het jaar 2000, over gevoelens en gedachten als dingen die in een individu plaatsvinden. Ik denk in mijn hersenen, mijn gevoelens doen zich ook ergens gelden in mijn lichaam. Ze zijn allemaal van mij, en ik kan wel proberen ze … [Lees meer...] overGeluk werkte verlammender dan leed
Met rebelse overmoed denken dat je over een vrije wil beschikt
40 jaar tandeloos (een intermezzo) "Elke schrijver die enige faam weet te verwerven," schreef Gerard Raat in 1999, "wordt het onderwerp van publicaties over zijn leven en werk." Ja, in 1999! Moet je nu, 25 jaar later nog eens komen. Er verschijnen schrijversbiografieën over morsdode schrijvers bij de vleet, maar boeken over iemands werk zijn inmiddels op de vingers van één … [Lees meer...] overMet rebelse overmoed denken dat je over een vrije wil beschikt
Verkeerde schoenen
40 jaar tandeloos (37) De eerste en enige keer in mijn leven dat ik A.F.Th. van der Heijden in het echt zag, was ik onder de indruk van zijn schoenen: half-hoog, in mijn herinnering bordeauxrood gekleurd. Hij werd, ergens aan het eind van de jaren tachtig, geïnterviewd in Tilburg, naar mijn herinnering in een kroeg. Ik studeerde toen in Tilburg. Ik weet niet meer waarom … [Lees meer...] overVerkeerde schoenen
Wegcijferen van de jeugd, dat bedoel ik
40 jaar tandeloos (36) Af en toe lijkt A.F.Th. van der Heijden profetische gaven te hebben gehad. In Advocaat van de hanen spreekt de 37-jarige advocaat Ernst Quispel in 1985 met een aantal jonge 'hanen', jongens met hanenkammen die op dat moment niet ouder zijn dan twintig (en dus geboren zijn in de tweede helft van de jaren zestig). De roman is zelf verschenen in 1990. … [Lees meer...] overWegcijferen van de jeugd, dat bedoel ik
Die voor het historisch materialisme zo nutteloze wezens
40 jaar tandeloos (35) Aan het begin van Advocaat van de hanen begint heeft de advocaat Ernst Quispel een aantal door ontgiftingsverschijnselen ingegeven visioenen. Die gaan allemaal over indringers – gaandeweg komen we erachter dat dit krakers zijn. Ze zijn vanwege hun punkhaardracht de hanen uit de romantitel, maar ze nemen in de visioenen de gedaanten aan van allerlei … [Lees meer...] overDie voor het historisch materialisme zo nutteloze wezens
Moeluke woorden in de neerlandistiek
De redactie van Neerlandistiek krijgt af en toe e-brieven als we een Engels of anderszins ongebruikelijk woord gebruiken. "Hoort codeswitching tot de neerlandistiek?" schreef van de week nog iemand, naar aanleiding van een aankondiging van een lesbrief. Ja, dat hoort inderdaad tot de neerlandistiek. Het is een woord voor het veranderen van taal binnen een zin, zoals vloeiend … [Lees meer...] overMoeluke woorden in de neerlandistiek
Plechtig en in alle nederigheid verklaar ik mezelf hierbij heilig
40 jaar tandeloos (34) En dan komt, tegen het eind van de oorspronkelijk geplande trilogie De tandeloze tijd, die je zo gemakkelijk kunt lezen als een postkatholiek boek, een poging om te leven in een werreld zonder de katholieke kerk, ineens ook nog Christus ter sprake. Ja, over Jezus is dan al een paar keer eerder gesproken. Een van de personages van deel 3 heet nota … [Lees meer...] overPlechtig en in alle nederigheid verklaar ik mezelf hierbij heilig
Klinkt
Hier volgt een bijzondere constructie die lastig te vinden is. Ik meen dat ik hem al heel lang (misschien al mijn hele leven) hoor, maar zelden geschreven zie. Ik zou hem zelf geloof ik ook niet zo gebruiken. Ik zou zeggen en schrijven 'als je iets over hem zegt, doe je vooral jezelf te kort, klinkt HET'. Het is helemaal niet lastig om een grammaticale analyse van de zin … [Lees meer...] overKlinkt
De zure geur van speeksel
40 jaar tandeloos (33) De lichaamssappen vloeien rijkelijk in De tandeloze tijd. Je kunt als het ware per deel wel een bad vullen met alle sperma, urine, zweet, bloed en vaginaal vocht. Het is geen wonder dat er ook zo veel gedronken wordt in het werk, zou je zeggen. Het moet ergens vandaan komen. Maar het opvallendst is misschien wel het speeksel: ik geloof niet dat … [Lees meer...] overDe zure geur van speeksel
Hij zegt dat hij komt, hij zegt dit: ‘Ik kom’
De mooiste wetenschappelijke resultaten ontstaan als je zegt: dat is geen toeval. Neem het feit dat het onderschikkend voegwoord in veel talen lijkt op het aanwijzend voornaamwoord. In het Nederlands, zijn ze bijvoorbeeld allebei dat. In een nieuw artikel in het tijdschrift Linguistics laten Camil Staps en Johan Rooryck zien dat je een heel eind komt door aan te nemen dat … [Lees meer...] overHij zegt dat hij komt, hij zegt dit: ‘Ik kom’
Dwaal rond en huiver
40 jaar tandeloos (32) Toen de Amerikaanse kunstenaar Edward Kienholz in 1994 plotseling aan een hartaanval overleed – hij was zwaarlijvig en had diabetes – zette zijn vrouw, met wie hij vaak had samengewerkt, zijn lichaam gebalsemd rechtop in een auto. In zijn zak had hij een dollar en een spel kaarten, op de achterbank stond een urn met de as van zijn hond, en er lag een … [Lees meer...] overDwaal rond en huiver
Het schoolvak Nederlands en het klimaat
Als het waar is wat onze collega's klimaatwetenschappers zeggen, en we hebben geen reden dat niet aan te nemen, is de kans groot dat de mensheid afstevent op een ramp. Er zijn ook allerlei tekenen die daarop wijzen: men hoeft de klimaatgerelateerde natuurrampen van het afgelopen jaar maar op een rijtje te zetten. We staan met grote waarschijnlijkheid aan de vooravond van … [Lees meer...] overHet schoolvak Nederlands en het klimaat
Als een kleuter op zijn kont in de ondiepe zee
40 jaar tandeloos (31) Er zijn allerlei redenen te bedenken waarom deel twee van deel drie van De tandeloze tijd de titel Onder het plaveisel het moeras heeft gekregen. Sommige analytici wijzen erop dat Albert Egberts zijn totale verrotting als heroïneverslaafde weet te verstoppen onder een mooi pak. Daaraan zou je kunnen toevoegen dat hij ze ook onder taal probeert te … [Lees meer...] overAls een kleuter op zijn kont in de ondiepe zee
Drietrapsraket
"Heb je de Taalstaat al gehoord?" In de kringen waarin ik verkeer is dat een gewone vraag op maandagmorgen. Mijn koffiepartner was er afgelopen maandag helemaal ontdaan van. "Er was iemand van de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren te horen. Het illustreerde de totale verwarring over de Taalunie." In de Taalstaat kwam een nieuw lid van de Raad aan het woord, Gijsbert … [Lees meer...] overDrietrapsraket
