Op twaalf mei, tijdens het afscheidscollege van Frits van Oostrom, vroeg ik me af of de beide zeventiende-eeuwse volksboeken met Reynaerts historie en de Middeleeuws-latijnse vertaling van Van den vos Reynaerde al op het internet te vinden waren. Nee dus. Inmiddels staan ze alle drie op de site van de opleiding Nederlands in Leiden. Zij bevinden zich in de periferie van de … [Lees meer...] overReynaert de Vos in het Latijn
columns Ton Harmsen
Sappho in de zeventiende eeuw
Landkaart van de poëzie, met de rivieren de Rijm en de Reeden(Gemengelde Parnas-loof, 1693) Je kan je ogen niet geloven: de literaire genres visueel in kaart gebracht. Met de gekroonde lier als wapen staat deze zeventiende-eeuwse word cloud in het Gemengelde Parnas-loof van François van Bergen en Samuel van der Heiden (Amsterdam, 1693) als illustratie bij hun beschrijving … [Lees meer...] overSappho in de zeventiende eeuw
Reynaert in de zeventiende eeuw
Geïmponeerd door Reynaerts verhalen laat Koning Leeuw hem van de galg komen.Reynaert de Vos (Delft 1603), p. 31 Ook in het zeventiende-eeuwse Holland zijn de avonturen van Reynaert de Vos stukgelezen: slechts van twee gedrukte edities is een exemplaar overgeleverd. We hebben hier dan ook te maken met efemeer drukwerk: bibliofielen, geleerden en bibliotheken bewaarden … [Lees meer...] overReynaert in de zeventiende eeuw
Pikante raadsels en een bibliografische oplossing
Als ik er zin in heb ga ik naar mijn geliefde, ik omhels hem en ik maak zijn snaar stijf met mijn hand. Als hij zover is spreid ik mijn benen, ik leg hem ertussen en je zou denken dat wij één lichaam zijn. Ik beweeg me naar links en naar rechts, zodat hij het toppunt van genot kan bereiken. Een raadselgedicht in drie talen: het oorspronkelijke Frans en vertalingen in het … [Lees meer...] overPikante raadsels en een bibliografische oplossing
De Aeneïs in twaalf maanden
Komend jaar is de Imagokalender van het Nederlands Klassiek Verbond gewijd aan de Aeneïs van Vergilius. Elke maand krijgen we afbeeldingen met ruimschoots toelichtingen te zien bij één van de twaalf boeken. Weinig klassieke teksten zijn in de Nederlandse literatuur, van de middeleeuwen tot heden, zo vaak nagevolgd als Vergilius’ epos over de stichting van Rome. Het verhaal over … [Lees meer...] overDe Aeneïs in twaalf maanden
‘Maer deze maeght gaet al de mans te boven’
Een ideale klassieke tragedie is Sofocles’ Koning Oedipus. Vondel vertaalt dit spel in 1660, en in de opdracht aan Joan Huydecoper schrijft hij: ‘Aristoteles, in zijn tooneelonderwijs, voert het in, als een voorbeelt, waer in de twee hoofdcieraden, herkennis en staetveranderinge, krachtigh uitschijnen.’ In een aristotelische tragedie treedt een held op met wie het publiek zich … [Lees meer...] over‘Maer deze maeght gaet al de mans te boven’
Salmoneus: de koning die dacht dat hij Jupiter was
De rei van priesters van Jupiter zingt in Salmoneus: Aertsvader, wou Jupijn u spaeren, En uwe grijze hairen, Om out en stram te lijen De tempelschenderyen? Om deze … [Lees meer...] overSalmoneus: de koning die dacht dat hij Jupiter was
Saul vallt en David klimmt bij de Catharinisten van Aalst
Op 11 en 12 juni vieren de Catharinisten in Aalst het zeshonderdjarig bestaan van hun toneelvereniging, voorheen rederijkerskamer. En aan het filmpje waarin zij de activiteiten bij dit imposante jubileum aankondigen te zien ontbreekt het de zeshonderdjarige niet aan humor en energie. Er is een congres, een feestelijke bijeenkomst met theateroptredens, een tentoonstelling in … [Lees meer...] overSaul vallt en David klimmt bij de Catharinisten van Aalst
Vondel, Lucifer en de kerkeraad
Frontispice van de Lucifer (1654): Michaël verslaat Lucifer en Adam en Eva worden uit het paradijs verjaagd. In veel van Vondels toneelstukken zijn de reien het meest indrukwekkende gedeelte. Zo ook in de Lucifer. Halverwege het vijfde bedrijf zingt de Rey van Engelen een loflied op Michael, de overwinnaar in de strijd met Lucifer en zijn opstandige engelen. De kracht van … [Lees meer...] overVondel, Lucifer en de kerkeraad
Byblis, de tweeëntwintigste heldin van Ovidius (2)
Van den Burgs heldinnenbrief – geciteerd in het eerste deel van dit tweeluik – is geen letterlijke vertaling van de brief die Byblis aan Caunus schrijft in boek 9 van de Metamorfosen, maar hij volgt de tekst wel op de voet. Het bijzondere van deze brief van Ovidius is dat hij afwijkend van de 21 andere heldinnenbrieven onderdeel uitmaakt van een uitgebreid verhaal. Deze keer … [Lees meer...] overByblis, de tweeëntwintigste heldin van Ovidius (2)
Byblis, de tweeëntwintigste heldin van Ovidius (1)
Olga van Marion laat in haar proefschrift zien hoe belangrijk de heldinnenbrieven van Ovidius zijn geweest voor de Nederlandse letterkunde. Renaissance-auteurs fingeerden alle mogelijke brieven van personages uit de bijbel, de mythologie en de geschiedenis die direct of indirect teruggaan op de 21 Epistulae heroïdum van Ovidius, brieven van of aan Medea, Helena, Penelope en … [Lees meer...] overByblis, de tweeëntwintigste heldin van Ovidius (1)
De klucht van Half-backen Fop met nog een schep erbovenop
‘Why Michelangelo did not paint the Last Supper’: Monty Python heeft een sketch waarin Eric Idle in vier minuten glashelder uitlegt en demonstreert hoe mooi je het kan maken als je gebruik maakt van je artistieke vrijheid. En tegelijkertijd laat John Cleese zien wat de grenzen daarvan zijn. Hun discussie over schilderkunst is net zo goed van toepassing op de … [Lees meer...] overDe klucht van Half-backen Fop met nog een schep erbovenop
We moeten de klucht wel ernstig nemen
De zeventiende-eeuwse klucht is een amusant genre – denk alleen al aan de Klucht van de koe – dus een goed boek erover is een welkom geschenk. Vorige week verscheen Hekelen met humor van Johanna Ferket, over maatschappijkritiek in het zeventiende-eeuwse komische toneel in de Nederlanden. Zij beschrijft de middelen waarmee de kluchtschrijvers hun … [Lees meer...] overWe moeten de klucht wel ernstig nemen
Hugo de Groot en zijn laatste kist
Het derde deel van de trilogie van Fredrik Duim heet Huig de Groot in Delft. Het geeft de gesprekken weer in de salon van Alida (Aaltje) van Overschie die wacht op de kist met het lijk van haar zoon. In het eerste bedrijf zit zij aan tafel met haar zoon Willem en haar kleinzoon Pieter. Haar schoondochter Maria van Reigerbergen arriveert pas in het tweede bedrijf. Het is … [Lees meer...] overHugo de Groot en zijn laatste kist
Hugo de Groot en zijn ambitieuze koningin
Meteen na zijn toneelstuk over de ontsnapping uit Loevestein schreef Fredrik Duim een trilogie, drie korte spelen over drie plaatsen waar in 1645 het einde van Hugo de Groot zich afspeelt: het hof in Zweden waar hij zijn ontslag neemt, de herberg in Rostock waar hij overlijdt, en de huiskamer van zijn moeder in Delft waar zeven familieleden zijn begrafenis voorbereiden. Die … [Lees meer...] overHugo de Groot en zijn ambitieuze koningin
Het zwarte varken van Hugo de Groot
Fredrik Duim was een productief en is een vergeten dramaturg. Zelfs Jan te Winkel (Ontwikkelingsgang ²1924 deel V, p. 295) schuift hem met een snier terzijde. Toch geven zijn toneelstukken een helder en duidelijk beeld van hoe men over klassieke en vaderlandse geschiedenis dacht in de achttiende eeuw. Een functie van literatuur is het bewaren van herinnering aan bijzondere … [Lees meer...] overHet zwarte varken van Hugo de Groot
De dokter en de rederijker
Die historie van Fortunatus borse in de bewerking van Bernard Fonteyn (3, slot) Soms komen de toneelstukken (1643) over Fortunatus inhoudelijk overeen met het volksboek (1610) , maar geregeld gaat Barend Fonteyn ook zijn eigen weg. Een groot verschil is de reactie van de sultan wiens wenshoed gestolen is. In het volksboek van 1610 kiest de sultan eieren voor zijn geld: hij … [Lees meer...] overDe dokter en de rederijker
Een altijd volle geldbeurs: een zegen of een vloek?
Die historie van Fortunatus borse in de bewerking van Bernard Fonteyn (2) De twee toneelstukken over Fortunatus (1643) die Gerrit van Uitert uitgaf sluiten in grote lijnen aan bij het volksboek (1610) waarvan Willem Kuiper de editie verzorgde. Maar aan de grote en kleine verschillen zien we wat een ander genre, een andere tijd en een ander publiek voor een literaire tekst … [Lees meer...] overEen altijd volle geldbeurs: een zegen of een vloek?
Van volksboek naar renaissancetoneel
Die historie van Fortunatus borse in de bewerking van Bernard Fonteyn (1) Door Ton Harmsen In precies honderd dagen heeft Willem Kuiper ons in Neerlandistiek de vijftig hoofdstukken van Een nieuwe historie van Fortunatus borse, ende van sijnen wunsch-hoet laten lezen, naar de Antwerpse druk van 1610. Dat is nu de oudst bekende bron, ruim dertig jaar … [Lees meer...] overVan volksboek naar renaissancetoneel
Kluchten van koetjes en kalfjes
Door Ton Harmsen Een van de aantrekkelijke kanten van de Klucht van de koe (1619) is dat de personages steeds uitbarsten in gloedvolle ontboezemingen. Die dragen efficiënt bij aan de typering van de sprekers: de boer laat zich kennen als een domme roddelaar, de optrekker als een desperate schuinsmarcheerder en de gauwdief als een slimme profiteur, van buiten gaaf van binnen … [Lees meer...] overKluchten van koetjes en kalfjes
Vondels Kerstnacht: schooner dan de daegen en zo verschrikkelijk
Traditioneel zijn de laatste tien dagen van het jaar aan De Avonden gewijd, maar in de Kerstnacht gonst toch vooral de ‘Rey van Klaerissen‘ uit de Gysbreght door het hoofd. Een paar jaar geleden ging het gerucht dat men de Gysbreght zou opvoeren in een aan de hedendaagse smaak aangepaste versie, dat wil zeggen dat het zinloze geweld in volle glorie vertoond zou worden, maar dat … [Lees meer...] overVondels Kerstnacht: schooner dan de daegen en zo verschrikkelijk
La Farinella, travestie à la Bolognese op het Amsterdamse toneel
Door Ton Harmsen Lelio en Ardelia willen trouwen. Een lid van de rederijkerskamer In liefde bloeyende zet hun geschiedenis in 1629 op de planken. Het verhaal is komisch genoeg voor een klucht, de uitwerking is gevarieerd genoeg voor een blijspel, dus hij noemt zijn toneelstuk Kluchtighe comedie van Ardelia en Flavioos vryagie. Een merkwaardige titel, meer … [Lees meer...] overLa Farinella, travestie à la Bolognese op het Amsterdamse toneel
Bredero in Brussel
Door Ton Harmsen Als wij een boek cadeau geven kunnen we voorin een opdracht schrijven: ‘Ter Herinnering aan deze mooie dag, Tonny. Je Opa. – 10 October 1955’. In de zeventiende eeuw kocht men het boek apart van de band, en dat bood zelfs de gelegenheid er katernen bij te laten binden met tekst van eigen maaksel. Dergelijke handschriftelijke invoegingen geven het boek een … [Lees meer...] overBredero in Brussel
Een nieuw leerboek over onderzoeksvaardigheden in de letteren en de boekgeschiedenis
Door Ton Harmsen Ik weet nog goed hoe ik voor het eerst door Bert van Selm werd meegenomen naar de UB van Amsterdam. Ik voelde me daar als een kat in een vreemd pakhuis, maar Bert toonde me enthousiast als altijd een aantal kaartenbakken die zouden leiden tot het Walhalla. Ik weet ook nog hoe ik teleurgesteld naar huis ging: dat soort boeken hadden wij in Leiden ook, wat … [Lees meer...] overEen nieuw leerboek over onderzoeksvaardigheden in de letteren en de boekgeschiedenis
Een klucht in meetkundige trant
Door Ton Harmsen Zoals ik in mijn vorige column schreef: in De wanhébbelyke liefde (1678) krijgt Hendrik te horen dat zijn meisje met zijn vader gaat trouwen en dat haar moeder op hem verliefd is. Hij is helemáál van zijn stuk als Agniet, de nicht van zijn meisje, hem aanraadt op de avances van zijn beoogde schoonmoeder in te gaan. Maar dat is een valstrik: [...] men zal … [Lees meer...] overEen klucht in meetkundige trant
