Door Ton Harmsen Een toneelstuk lezen stimuleert de verbeelding. De lezer is zijn eigen regisseur: hij moet zich de situatie voorstellen, en de mimiek en intonatie waarmee een personage zijn woorden uitspreekt. Een goed geregisseerde toneelvoorstelling of een verfilming daarvan kan een uitstekende leeshulp zijn. In Nederland bestaat geen doorlopende traditie van opvoeringen … [Lees meer...] overHetgeen geen vers en is, dat moet nootsaeklick proos zijn
columns Ton Harmsen
Een Godt, ô Melibé, verleende ons deze rust. Vondel over vluchtelingen
Door Ton Harmsen Hoe veilig je als Romein ook was, je kon wel van je land verdreven worden. Het overkwam boeren en herders in 42 voor Chr., toen Octavianus (de latere keizer Augustus) na de slag bij Philippi zijn legers moest afdanken. Om de veteranen te vriend en bij de hand te houden gaf hij hen land in de Povlakte, waarvoor honderden grote en kleine boeren hun bezit … [Lees meer...] overEen Godt, ô Melibé, verleende ons deze rust. Vondel over vluchtelingen
Cats vergeet de moraal van het verhaal
Door Ton Harmsen Een merkwaardig verhaal in de Trou-ringh van Jacob Cats is ‘Liefdes vosse-vel’. Het is pas in of na 1657, dus minstens twintig jaar na de eerste druk, toegevoegd en dan ook nog op een apart katern – mogelijk zelfs na de dood van Cats in 1660. De Trouwring (zoals de uitgever Jan Jacobz Schipper het dan spelt) verscheen als onderdeel van de Alle de wercken … [Lees meer...] overCats vergeet de moraal van het verhaal
De Leeuwendalers: Vondel imiteert Vergilius
Door Ton Harmsen In 1646, een jaar voor het pastorale toneelstuk Leeuwendalers, publiceert Vondel zijn vertaling in proza van de verzamelde werken van Vergilius. De Herdersdichten voorop, dan de Lantgedichten en tenslotte de Aeneis. Die volgorde is de gebruikelijke, en Vondel zal hem gewaardeerd hebben: zijn interesse gaat in die periode uit naar de irenische en idyllische … [Lees meer...] overDe Leeuwendalers: Vondel imiteert Vergilius
Vondel helpt de Oranje snoeren vlechten
Door Ton Harmsen In 1647, een jaar na Maria Stuart verscheen Vondels vijftiende drama: Leeuwendalers. In allerlei opzichten een bijzonder spel: van de 32 toneelstukken die Vondel voltooide is dit het enige dat geen tragedie is. Op de titelpagina staat als genre-aanduiding ‘Lantspel’, een verwijzing naar de pastorale traditie. De personages zijn eerder Hollandse boeren dan … [Lees meer...] overVondel helpt de Oranje snoeren vlechten
Was dat Caspar Barlaeus die daar van zijn paard viel?
Door Ton Harmsen Een mooie brief schrijven is een kunst. In een gesprek kan je nog bijsturen als je ziet dat je woorden niet in goede aarde vallen, in een brief moet je van meet af aan de juiste toon treffen. Ook als het over een delicate kwestie gaat. Je ontvangt een uitnodiging voor een feestelijke bijeenkomt; je bent zeer gesteld op een ontmoeting van een van de … [Lees meer...] overWas dat Caspar Barlaeus die daar van zijn paard viel?
De klucht van Olef Brom, het plezier van de ambiguïteit
Door Ton Harmsen Ik ken geen mooiere bezigheid dan annoteren, maar ik houd niet van geannoteerde uitgaven. Ooit heb ik zelf met Ben Beenen twee uit Plautus’ Menaechmi vertaalde toneelstukken van verklarende aantekeningen voorzien. Toen dat meer haken en ogen bleek te hebben dan wij op onze schouders konden nemen riepen we de professionele steun in van de Leidse hoogleraar B.C. … [Lees meer...] overDe klucht van Olef Brom, het plezier van de ambiguïteit
Vondels gevecht met de zetduivel
Door Ton Harmsen Een boek zonder fouten bestaat niet – en aan gedrukte fouten valt ook niets meer te verhelpen. Wie op het internet publiceert kan zijn fouten verbeteren en nieuwe informatie toevoegen. Zo verdwijnen de gênante spel- en grammaticafouten die het plezier voor de welopgevoede lezer vergallen. Als auteur van een gedrukt boek heb je het productieproces niet altijd … [Lees meer...] overVondels gevecht met de zetduivel
Een toneelstuk van Erasmus
Door Ton Harmsen Het indelen van de letterkundige werken is niet altijd even gemakkelijk. Bij het opstellen van mijn Census Nederlands Toneel, indertijd opgezet zonder andere pretentie dan een lijst te maken van alle oude Nederlandse toneelstukken in openbare bibliotheken, heb ik soms gordiaanse knopen doorgehakt. Niet uit iedere titel is duidelijk of het om een toneelstuk … [Lees meer...] overEen toneelstuk van Erasmus
De harteloze Kackadoris en het argeloze dove wijf
Door Ton Harmsen Harde kritiek op de maatschappij is de rederijkers niet vreemd. Vooral in hun toneel keren zij zich tegen misdaad en bedrog door politieke intriganten, religieuze fanatici, niets-ontziende speculanten en roekeloze militairen. Zij doen onthullingen die vaak verrassend actueel zijn, en dat geldt zeker voor het toneelstuk waarin een dokter zonder diploma net zo … [Lees meer...] overDe harteloze Kackadoris en het argeloze dove wijf
Een nieuw stukje in de puzzel van Bredero’s ridder Rodderick
Door Ton Harmsen Er is nog altijd veel te doen over Bredero’s Rodd’rick ende Alphonsus. De stof van dit treurspel is ontleend aan een hoofdstuk van de ridderroman Palmerijn van Olijve. Willem Kuiper deed de verrassende ontdekking dat deze passage in de Nederlandse roman niet voorkomt in de Franse Palmerin d’Olive, en ook niet in de Spaanse Palmerín de Oliva. Het is … [Lees meer...] overEen nieuw stukje in de puzzel van Bredero’s ridder Rodderick
Frick in ’t Veurhuys: een kluchtpersonage bestelt een bruiloftslied
Door Ton Harmsen Geeft Mattheus Gansneb Tengnagel echt de werkelijkheid weer, of maakt hij zo maar wat reclame voor zijn eigen winkel en die van zijn collega’s? In elk geval gaat de titelheld in zijn klucht Frick in ’t Veurhuys bij een zekere Meester Jan een huwelijksgedicht bestellen, en hij beweert dat dat voor hem een onmisbaar onderdeel van een bruiloft is. Hij bereidt … [Lees meer...] overFrick in ’t Veurhuys: een kluchtpersonage bestelt een bruiloftslied
Vondels Maria Stuart (1646) en de vrijheid van meningsuiting
Door Ton Harmsen Geloof is niet rationeel, en dat geldt zeker voor het katholieke geloof. Gerard Kornelis van het Reve brengt dat onder woorden in Een eigen huis (1979): . Apologie . Toen ik rooms-katholiek werd, . werd mijn haar, dat grijs begon te worden, . opeens weer donkerblond. . Mijn bloeddruk daalde, . … [Lees meer...] overVondels Maria Stuart (1646) en de vrijheid van meningsuiting
Eva Roch krijgt Bredero’s Lied-boeck met een supplement
Door Ton Harmsen Toen ik vorige maand in de rijke Collection Frits Lugt in Parijs de kluchten van Noozeman voor Ceneton ging fotograferen maakte ik van de gelegenheid gebruik om nog een paar topstukken aan te vragen. Hij verzamelde voornamelijk tekeningen, schilderijen en kunstenaarsbrieven, maar verwierf ook een rijke collectie meestal geïllustreerde boeken; Daphne Wouts … [Lees meer...] overEva Roch krijgt Bredero’s Lied-boeck met een supplement
Slimme slaven en knullige knechten
Door Ton Harmsen De Romeinse komedie (waarvan Plautus en Terentius de belangrijkste auteurs zijn) beschikt over een vast arsenaal aan personages. De oude man (senex) is vaak knorrig, vermogend en gierig. Zijn zoon is meestal onbezonnen, onstuimig en verliefd. Het arme meisje, de geliefde van de zoon, blijkt later een uitstekende schoondochter te zijn. De oude dokter stelt … [Lees meer...] overSlimme slaven en knullige knechten
Laarzen op het toneel
Door Ton Harmsen ‘Het vers sta wacker op zijne voeten’, schrijft Vondel in de Aenleidinge – een prachtige personificatie die leidt tot overwegingen over het schoeisel van het vers, de dichter en de toneelspeler. Vorige week schreef Roland de Bonth over de hooggekurkte laarzen, die naar toneelteksten verwijzen; hij wijst erop dat Balthasar Huydeoper dit woord gebruikt met de … [Lees meer...] overLaarzen op het toneel
Paris en Helene: Pieter Bernagie imiteert Hooft
De titel van het treurspel dat Pieter Bernagie in 1685 schreef is al bijzonder: Helena van Troje, eigenlijk Helena van Sparta en nog preciezer Helena de dochter van Zeus en Leda, de vrouw die ab ovo geboren is, heet hier Helene. Bernagie zal het wel op z'n Frans uitgesproken hebben. In ieder geval was hij trots op zijn Paris en Helene: in zijn voorrede weerlegt hij de bekende … [Lees meer...] overParis en Helene: Pieter Bernagie imiteert Hooft
Vondel op Goede Vrijdag
Door Ton Harmsen Over Goede Vrijdag zijn beroemde gedichten geschreven. Huygens wijdt er één van zijn Heilighe Daghen aan, Revius een sonnet dat in elke bloemlezing staat. Beide calvinisten tonen zich schuldbewust. Huygens is bereid om zijn botten te laten breken voor zijn zondigheid. Hij plaatst zelfs een kanttekening bij Jezus’ woord consummatum est: ‘’Tvoldaen voldoet mij … [Lees meer...] overVondel op Goede Vrijdag
Cornelis de Bie overtreft Cervantes… in absurdisme
Cervantes was populair in het Nederland van de zeventiende eeuw. Zijn Don Quichot en drie van zijn Novelas exemplares zijn herhaaldelijk voor het toneel bewerkt. Slechts één van zijn vele toneelstukken vond zijn weg naar de Nederlanden: Los habladores, een ‘entremés’ (een tussenspel, dat werd opgevoerd tussen de bedrijven van een ernstig spel). Het werd bewerkt door Cornelis de … [Lees meer...] overCornelis de Bie overtreft Cervantes… in absurdisme
De vrijheydt op zijn plaats
Door Ton Harmsen Ik hoor dat het niet gemakkelijk is oude boeken aan een bibliotheek te verkopen, of zelfs te schenken: een verzamelaar die een vroeg-achttiende-eeuwse Utrechtse druk (en nog wel iets heel bijzonders, een druk voor de Leidse en Haagse Schouwburgen, die normaal in Den Haag of in Leiden hun boeken uitgeven) aanbood aan de UB van Utrecht kreeg te horen dat men … [Lees meer...] overDe vrijheydt op zijn plaats
Antwerpse grappen uit de zeventiende eeuw
Door Ton Harmsen Op 11 maart 2017 kocht Ilse Dewitte op een veiling in Brugge Den wet-steen des verstants van Richard Verstegen. Een klein boekje van 122 bladzijden, in 1620 gedrukt in Antwerpen door Guilliam Lesteens. Verstegen is een auteur van Gelderse afkomst, wiens familie naar Engeland was uitgeweken. Hij studeerde in Oxford, was goudsmid in Londen, raakte betrokken bij … [Lees meer...] overAntwerpse grappen uit de zeventiende eeuw
Het beste geneesmiddel is een goede klucht
Door Ton Harmsen Pieter Bernagie, professor in de medicijnen aan het Athenaeum Illustre in Amsterdam, had onder literatoren een ruime vriendenkring. Zelf schreef hij vijftien toneelstukken; hij zat jarenlang in het bestuur van de Amsterdamse Schouwburg. Zijn toneelstukken lopen uiteen van ernstige tragedies tot vermakelijke kluchten. Het enige dat in de twintigste eeuw … [Lees meer...] overHet beste geneesmiddel is een goede klucht
De onweerstaanbare schoonheid van het sonnet
Door Ton Harmsen Nu de lezers van Neerlandsitiek.nl zich op instigatie van Marc van Oostendorp met succes hebben ingespannen om veertien nieuwe sonnetten te financieren is het misschien aardig nog een paar bijzondere sonnetten uit de vroege zeventiende eeuw te vermelden. De vorm van een sonnet is van meet af aan voor dichters aanleiding geweest er graag en veel gebruik van te … [Lees meer...] overDe onweerstaanbare schoonheid van het sonnet
Vijfmaal Vasthi
Door Ton Harmsen Er is alom belangstelling voor het Spaanse toneel dat in de zeventiende eeuw in de Nederlanden werd opgevoerd. Uitgeverij Verloren kondigt een boek aan van Frans Blom en Olga van Marion over Spaans theater in de Republiek. En dat is nog maar het begin van hun project over dat spectaculaire toneel, in Leiden staat Tim Vergeer in de startblokken om de emoties in … [Lees meer...] overVijfmaal Vasthi
Garmt Stuiveling redt Vondels Peter en Pauwels
Door Ton Harmsen Vondels dertiende tragedie, Peter en Pauwels (1641), behandelt een huiveringwekkend thema: de executie van Petrus en Paulus, de apostelen die naar Rome waren gegaan om er het christendom te vestigen. Zoals dat gaat in martelaarsverhalen is hun dood de aanzet tot eeuwige bloei. Keizer Nero die hen ter dood veroordeelt gaat in waanzin ten onder, de pausen die … [Lees meer...] overGarmt Stuiveling redt Vondels Peter en Pauwels