Door Michiel de Vaan Samenstelling van in en palmen, ontstaan als scheepvaartterm. Het Vroegnieuwned. simplex palmen betekent ‘met de handpalm omvatten’ en ‘hand over hand naar zich toehalen’, bijv. om een lijn binnen te halen of langs een mast omhoog te klimmen. In die tweede betekenis lijkt palmen – gezien de oudste attestaties – aan de scheepvaart te zijn ontleend. Bij … [Lees meer...] overAddenda EWN: inpalmen ww. ‘zich toe-eigenen’
etymologie
Addenda EWN: Blein en blaaien
Door Michiel de Vaanblein zn. ‘blaar’Mnl. bleine ‘blaar’ (1287, WVla.), Vnnl. bleyn (1561). MoWfri. blein. In veel moderne dialecten is het woord nog bekend als ‘blaar’ of in meer gespecialiseerde functies, bijv. ‘zoolzweer’ van een rund, in Vlaanderen. Verwante vormen: Oudengels blegen, MoE blain ‘blaar’, Ouddeens blen, blene, Oudzweeds blena ‘blaasje’.De Wgm. vormen … [Lees meer...] overAddenda EWN: Blein en blaaien
Addenda EWN: altoos bw. ‘altijd’
Door Michiel de VaanMnl. altos (Limburg,1200), altoes (Limburg,1240), alle /alto:s/, ‘voortdurend, elke keer weer; volstrekt’. Een lokale variant emmertoes wordt in de 15e eeuw in Antwerpen gevonden (MNW). Nnl. altoos,daarnaast ook Vlaams altoost (1598;WNTs.v.Uitb-). Vanaf de 17e eeuw als bw. ook ‘tenminste’.Verwante vormen: Middelnederduits … [Lees meer...] overAddenda EWN: altoos bw. ‘altijd’
Addenda EWN: waal en wiel
Door Michiel de Vaanwaal zn. v. en wiel zn. ‘kolk door dijkdoorbraak ontstaan’Het Nederlands kent twee woorden met dezelfde betekenis. (1) Onl. Vual, mv. Vuala ‘afgrond’ (10e e., Wachtendonckse Psalmen), Mnl. wael en wale(meestal m.) ’poel, plas, kolk’. Vanaf de 13e eeuw werd waal uit de standaardtaal verdrongen door wiel. Vroegnieuwned. waal wordt in Westnl. dialecten gevonden … [Lees meer...] overAddenda EWN: waal en wiel
Addenda EWN: holsblok zn. o. ‘klomp’
Door Michiel de VaanOp het eerste gezicht een samenstelling van hol en blok: een klomp wordt gemaakt door een blok hout uit te hollen. Nnl. hoolsblok (1727 mv. hoolsblokken in de klucht De vervrolykende Momus, of koddige berisper van Willem van Swaanenburg), holsblok(1743; Chomel, Huishoudelyk Woordboek: “Buiten ’t bovengemelde, is de Abeel nog goed om tot Holsblokken te maken, … [Lees meer...] overAddenda EWN: holsblok zn. o. ‘klomp’
Addenda EWN: holderdebolder
Door Michiel de Vaanholderdebolder bw. ‘hals over kop’Vnnl. holder de bolder [1654, ’t Kortswylige steekertie], holder de polder [1678, Het nieuwe gevondene Makrollitje ofte Clioos hernieude cyter],holder bolder [1718,De gekroonde Utrechtze vreede, of Nederlandze Vreugd Godin], holderdebolder [1726; Tuinman]. Het woord is een rijmende herhaling, waarbij de verdubbeling de … [Lees meer...] overAddenda EWN: holderdebolder
Addenda EWN: glit
Door Michiel de Vaanglit zn.o. ‘loodoxyde’nnl. glit [1723 goud-glid, Ten Kate, Aenleiding; 1743 glit, Chomel, Huishoudelyk Woordboek], ouder gelit [1654; van den Ende], glette [1640; Mellema].De oudste Vnnl. vorm voor ‘loodoxyde’ is glede, dat Kiliaan “Germ. Sax. Sicamb.” noemt, en dat hij ook in siluer-glede ‘lithargyrium’ kent. Mellema en van den Ende kennen g(e)lede als … [Lees meer...] overAddenda EWN: glit
Addenda EWN: dom en dommekracht
Door Michiel de Vaandom zn. m. 'naaf'Kiliaan (1599) noemt dom een “sicambrisch” (≈ Gelders) woord voor ‘duim’. In het Ned. wordt het vooral in modern dialecten gevonden. Op kaart 3.6 ´naaf van het wiel´ van de TNZN domineert het type dom(p) in de centrale dialecten, waaronder het Zuidhollands, het gehele Brabants, het Westlimburgs en het Zuidoostvlaams. Klankvarianten als domme … [Lees meer...] overAddenda EWN: dom en dommekracht
Addenda EWN: deimt
Door Michiel de Vaandeimt zn. o. 'oude oppervlaktemaat'Een Fries leenwoord in het Noordhollands en het Gronings. Bronwoord was Oudfries deimeth, samenstelling van dei ‘dag’ en meth ‘mad’, vgl. Ned. mad ‘met de zeis afgemaaid stuk grond’. De onbeklemtoonde tweede lettergreep van deimeth ging na of misschien al voor de ontlening verloren. Hollands deymt, gen. deymts, mv. … [Lees meer...] overAddenda EWN: deimt
Addenda EWN: den 2 zn. m. ‘bergzolder; dorsvloer, erf, hofplaats’.
Door Michiel de VaanOudste attestatie van een voorvorm van den is danea ‘dorsvloer’ in de Reichenauer Glossen (ca. 750, kopie eind 8ee.). Denne komt vanaf de zestiende eeuw voor als ‘vloer’, ‘scheepsdek’, ‘scheepsruim’, ‘bergplaats’ en ‘dorsvloer’. In moderne dialecten bestaat den ‘dorsvloer’ vooral in Limburg en in het zuiden van Brabant; in Zeeland en Vlaanderen slaat den, … [Lees meer...] overAddenda EWN: den 2 zn. m. ‘bergzolder; dorsvloer, erf, hofplaats’.
Addenda EWN: degel
degelzn. m. 'ijzeren plaat van een drukpers'.Door Michiel de VaanOudste attestatie in de betekenis ‘plaat van een drukpers’ is deghel (1567). Het homoniem deghel ‘aarden pot, smeltkroes’ noemt Kiliaan “sax. sicam.”, dus ongeveer Oost-Nederlands en Gelders. Dat stemt overeen met de vindplaats deegel in het Kleefse woordenboek Teuthonista (1477). Daarna komt aerden deghel … [Lees meer...] overAddenda EWN: degel
Addenda EWN: Inleiding
Vanaf vandaag verzorgt Michiel de Vaan een nieuwe etymologische rubriek voor Neder-L, met addenda op het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands. Hieronder staat de inleiding; in een volgend bericht verschijnt meteen aflevering 1. (Redactie)Het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands(2003–2009) moest door tijd- en geldgebrek duizenden woorden onbehandeld laten. … [Lees meer...] overAddenda EWN: Inleiding
Een dagje uit op mijn rijwiel
Door Morries LeeraertJe ziet ze niet meer: rijwielen op de weg. Wie rijwiel zegt, bedoelt de vorige eeuw. Rijwiel is een verdwijnwoord. Tegenwoordig heet al dat spul fiets. En als het waar is dat (technologische) woorden korter worden om snelheid uit te drukken, wat volgt er dan op fiets?Rijwielheeft (ergens tijdens de eeuwwisseling) iets zwaars gekregen, iets ordinairs zelfs. … [Lees meer...] overEen dagje uit op mijn rijwiel
De analfabeet regeert de wereld
De digitale maatschappij is etymologisch (en praktisch) een synoniem van de cijfertjesmaatschappij.Door Guy BourgeoisDe digitale maatschappij bezorgt ons redelijk wat krampen en rampen, waarbij we van de ene verbazing in de andere vallen: hoezo, de NSA leest lekker mee? Hoezo, big data zijn de toekomst? Hoezo, de banken regeren de wereld? Allemaal logisch, als je naar de … [Lees meer...] overDe analfabeet regeert de wereld
Lekker woorden kijken
door Gaston DorrenEen historische kaart van Europa met bewegende woorden, dat lijkt me nou gaaf. En volgens mij valt die ook te maken. Als alle Nicoline van der Sijzen van Europa – de etymologen met populariseringstalent dus – de handen ineen slaan en wat Europees geld lospeuteren, kán het. Nou ja, na de crisis dan, maar dan moet je nu beginnen, want voor je het weet komt de … [Lees meer...] overLekker woorden kijken
Abracadabra
(poef!)Door Viorica Van der RoestAbracadabra is een woord dat in veel talen gebruikt wordt en in al die talen gedurende bijna twintig eeuwen niet van vorm is veranderd. Dat is eigenlijk heel bijzonder, als je het vergelijkt met andere woorden. Waarschijnlijk is de vorm niet veranderd omdat het om een toverformule gaat; wanneer je er iets aan zou veranderen, klopt hij niet meer. … [Lees meer...] overAbracadabra
Allergoloog
Door Viorica Van der RoestHooikoorts: het lijkt wel of tegenwoordig bijna iedereen er last van heeft. Het journaal op Nederland 1 had er op donderdag 20 juni zelfs een uitgebreid item over. Zou het dan een progressief verschijnsel zijn, of is het toch van alle tijden? Hooikoortsblijkt in ieder geval als woord nog niet zo oud. In het ONW, MNW en VMNW is het niet … [Lees meer...] overAllergoloog
Column 93: een ondergeschoven kindje
Door Willem Kuiper Naarmate een mens ouder wordt, gaat hij of zij zich storen aan het taalgebruik van anderen, en dan met name aan dat van jongeren. Vermoed dat dit al sinds Adam en Eva het geval is. Ik vorm hierop geen uitzondering, maar probeer mild in mijn ergernis te zijn. Dus als ik op Radio 1 een vraaggesprek beluister, waarin de gast m/v elk antwoord op elke vraag … [Lees meer...] overColumn 93: een ondergeschoven kindje
KLOPT!
Door Jan Stroop Als je mag afgaan op ’t Corpus Gesproken Nederlands (CGN) komt de uitdrukking dat klopt (of kortweg: klopt) in de spreektaal gemiddeld ongeveer twee keer per uur voor. Dat klopt scoort in ’t CGN 1671 keer, dat wil zeggen 311 keer in ’t Vlaamse deel, 1360 in ’t Nederlandse. De totale omvang van ’t CGN is ongeveer 900 uur, vandaar ‘ongeveer twee keer per uur’. … [Lees meer...] overKLOPT!
Engels klonk niet wetenschappelijk genoeg
Ik twitterde een paar dagen geleden dat empathie een vertaling is van Einfühlungsvermögen. Mijn bronnen waren de Engelstalige Wikipedia en Wiktionary. Daar wordt toegelicht dat het woord in 1909 is bedacht door de Britse psycholoog Edward Titchener (zie foto). Meerdere mensen reageerden daar verbaasd op. ‘Ik zie daar nauwelijks een vertaling in’, schreef @stichtingNederl, en … [Lees meer...] overEngels klonk niet wetenschappelijk genoeg
Penantie
Door Marc van OostendorpIn het nieuwe nummer van Nederlandse Taalkunde staat een artikel van de Utrechtse taalkundige Wim Zonneveld over 'de vroegste geschiedenis van voetbalvocabulair in het Nederlands'. Van alles en nog wat wordt in het artikel belicht: dat goal in de concrete betekenis – de palen waartussen de bal moet worden geschoten – al vrij snel wordt … [Lees meer...] overPenantie
De t in stroop
Door Marc van Oostendorp Waar komt de [t] in het Nederlandse woord stroop vandaan? Dat vroeg een Amerikaanse taalkundige me onlangs, en ik wist het niet. In de Etymologiebank had hij zelf al het volgende gevonden: "siroop via seroop in sroop [1657; WNT]"Inderdaad blijkt sroop in deel XIV van het Woordenboek der Nederlandsche Taal te staan. Het is het laatste woord van dat … [Lees meer...] overDe t in stroop
Nog een paar woorden uit het Huizer dialect
door Viorica Van der Roest Toen eind jaren vijftig Henk Rebel, alias Haindruk van ’t Noorderainde, op de radio een tekst in het Huizer dialect had voorgedragen, was het commentaar van mijn overgrootmoeder tegen mijn vader: ‘Dat was nijt goeëd. Hij had ’t over een skutteltje, mar ’t most een téëltjen wezen’. Het gevolg van een generatieverschil. Mijn overgrootmoeder was … [Lees meer...] overNog een paar woorden uit het Huizer dialect
Dubben
Bij het doorzoeken van de Statenbijbel naar het gebruik van als en/of dan kwam ik opeens deze zin tegen: “Als radeloose, die met gedurich dencken, ende dubben, den tijt vast slijten, ende niet sekers besluyten, nochte tot de sake en doen (Statenbijbel, Genesis XLII 1637). Een mooie vondst want dit citaat ontbreekt in het Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT). Maar … [Lees meer...] overDubben
Nicoline van der Sijs hoogleraar Historische taalkunde van het Nederlands in de digitale wereld aan de Radboud Universiteit Nijmegen
Prof. dr. Nicoline van der Sijs (1955) is met ingang van 1 januari 2013 benoemd tot hoogleraar Historische taalkunde van het Nederlands in de digitale wereld aan de Radboud Universiteit Nijmegen. De leerstoel past in het onderzoeksprofiel van de Faculteit der Letteren op het gebied van e-humanities: onderzoek, ontwikkeling en gebruik van digitale technieken in de … [Lees meer...] overNicoline van der Sijs hoogleraar Historische taalkunde van het Nederlands in de digitale wereld aan de Radboud Universiteit Nijmegen
