Door Lucas SeurenOnlangs hoorde ik op de gang buiten mijn kantoor iets gebeuren wat we volstrekt normaal beschouwen, maar wat eigenlijk vrij bijzonder is. Een student stond te wachten op een docent met wie ze een afspraak had. Toen hij wat later dan gepland aan kwam verontschuldigde hij zich daarvoor. De reactie van de student was dat het niet erg was, want nu kon ze bijpraten … [Lees meer...] overExcuses zijn raar
pragmatiek
Hoe neutraal is een vraag?
Door Lucas SeurenOnderzoek naar vragen neemt al decennia een centrale rol in onder taalkundigen; het is lastig om een artikel te vinden over het onderwerp waarin niet wordt verwezen naar het werk van Dwight Bolinger uit de jaren 50. Desondanks weten we nog maar weinig. Zelfs de discussie over wat een vraag is, is verre van geslecht. Waar veel taalkundigen wel op aansturen is … [Lees meer...] overHoe neutraal is een vraag?
Wat betekent ‘nee’?
Door Marc van Oostendorp Als een rechercheur nee zegt, wat bedoelt ze dan? Neem het geval van Dikke Tony, een maffiabaas die het handig leek om te doen alsof hij vermoord was. Her en der heeft hij rond de scheepswerven 'aanwijzingen' voor die moord verstopt. Die aanwijzingen worden gevonden en onderzocht door forensische wetenschapper Smit, die een voorzichtige conclusie … [Lees meer...] overWat betekent ‘nee’?
“Wat zeg je?” als antwoord op een vraag
Door Lucas SeurenIn de eerste colleges die Harvey Sacks in de jaren 60 gaf aan de University of California besprak hij met zijn studenten enkele opnamen van een suicide hotline. Hij merkte daarbij onder andere op dat nadat de medewerker van de hotline heeft opgenomen en zich heeft voorgesteld, lang niet alle bellers ook hun naam noemen. Dat was opmerkelijk, want iemand die zich … [Lees meer...] over“Wat zeg je?” als antwoord op een vraag
Hoe chaotisch is gesproken interactie?
Door Lucas SeurenOnlangs bracht ik een weekend door aan de University of Loughborough voor een workshop over verscheidene aspecten van gesproken interactie. Een groot deel van de workshop was geweid aan herstel, een parapluterm voor de manieren waarop gespreksdeelnemers hun uitingen aanpassen, soms op eigen initiatief en soms op het verzoek van de gesprekspartner. Het is dit … [Lees meer...] overHoe chaotisch is gesproken interactie?
Zo lief, zo rustig, zo bloeiend
Door Marc van Oostendorp Herman Gorter was een meester van het zo. Vooral als hij verliefd was kon hij er wat van: "Zie je ik hou van je, / ik vin je zoo lief en zoo licht -- / je oogen zijn zoo vol licht" dichtte hij dan. En ook de liefdesbrieven in de onlangs verschenen bundeling Geheime geliefden staan vol zo's. "Daardoor kan ik ook zoo heerlijk bij je zijn," schreef hij … [Lees meer...] overZo lief, zo rustig, zo bloeiend
De Matthijs van Nieuwkerk-conditioneel
Door Marc van OostendorpDeze week een extra-lange video: ik interviewde Ronny Boogaart, de schrijver van het overal zeer lovend besproken boek. Ronny Boogaart. Een sprinter is een stoptrein zonder wc. De sturende kracht van taal. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2015. Bestelinformatie bij de uitgever.Gaston Dorren besprak dit boek eerder deze week. … [Lees meer...] overDe Matthijs van Nieuwkerk-conditioneel
Ik zeg niet dat het een slecht boek is
Door Gaston DorrenVoor bijna tien euro krijg je een bundeltje van welgeteld 130 tekstpagina’s vol eerder gepubliceerde stukjes van Ronny Boogaart. In een avond ben je erdoorheen.Voor nog geen tientje krijg je een selectie uit Ronny Boogaarts artikelen van de afgelopen jaren. Bijna 140 pagina’s, goed voor uren leesplezier.Beide zinnen doen, strikt feitelijk bezien, … [Lees meer...] overIk zeg niet dat het een slecht boek is
De betekenis van kleine herhalingen
Door Lucas SeurenHalverwege de jaren 60 deed de Engelse taalfilosoof Paul Grice tijdens de Williams James Lectures aan Harvard zijn ideeën over de relatie tussen taal en logica uit de doeken. Hierin stelde hij onder andere dat mensen in hun taalgebruik zo beknopt mogelijk zijn. In de gesprekken die we van dag tot dag voeren wijken we continu af van dat maxime, maar die … [Lees meer...] overDe betekenis van kleine herhalingen
Een “oh ja”-momentje
Door Lucas SeurenVoorafgaand aan een feestje enkele jaren geleden had ik met wat vrienden een discussie over de actrice Jessica Alba. Waarom is me inmiddels ontschoten, maar we probeerden op dat moment met alle macht op haar naam te komen – je had nog niet standaard vijf smartphones en drie tablets binnen handbereik op het even op te zoeken. Na dertig minuten zwoegen schoot het … [Lees meer...] overEen “oh ja”-momentje
Wat is een vraag?
Door Lucas SeurenIn maart vorig jaar begon ik aan mijn promotieonderzoek naar declaratieve vragen in het Nederlands. Dit zijn vragen waarvan we zouden kunnen zeggen dat ze niet grammaticaal gemarkeerd zijn als vraag; de persoonsvorm staat niet vooraan de zin – een dergelijke constructie heet een interrogatief – en de zin heeft evenmin een vraagwoord zoals wie of wat. Na de … [Lees meer...] overWat is een vraag?
De betekenis (van ’tussen haakjes’)
Door Marc van OostendorpWat betekent het als je iets tussen haakjes zet? Ik probeerde deze week literatuur te vinden over deze belangwekkende kwestie, maar ik kon niets vinden. Misschien heeft er ooit weleens iemand over geschreven, maar een bloeiende tak van wetenschap lijkt de leestekenkunde niet te zijn.Leestekens zijn de stiefkinderen van het taalonderzoek. Ze horen bij de … [Lees meer...] overDe betekenis (van ’tussen haakjes’)
Louche
door Gert de Jager Het gaat om een adjectief dat 'onguur, verdacht' betekent. De kwestie is bekend. Een strafpleiter uit Maastricht, producent van een reclamefolder die als boek op de markt wordt gebracht, zelfverklaard 'dandy' en 'dwarsligger', wil door een cartoonist niet als 'louche advocaat' worden neergezet. De cartoon wordt verspreid in een huis-aan-huisblad en argeloze … [Lees meer...] overLouche
Zo’n grote fles bier
Door Marc van Oostendorp Langzaam ontdekken de taalkundigen hun lichaam. Het is een langdurig proces: net als iedereen in de westerse cultuur – en vermoedelijk ook bijvoorbeeld de Chinese of de Japanse – zijn we geneigd om aan taal te denken als een rij letters op een blad papier of een beeldscherm. Terwijl de meeste taal natuurlijk gesproken wordt en vluchtig is als … [Lees meer...] overZo’n grote fles bier
Spreek Nederlands in uw bedrijf! De economen zeggen het
Door Marc van Oostendorp In je bedrijf kun je beter Nederlands spreken dan Engels. Dat is de boodschap die vanuit Tilburg tot ons komt. Een aantal economen heeft er onderzoek naar gedaan, en Nu.nl berichtte er gisteren over: wanneer een taal minder 'toekomstgericht is', doet een bedrijf het beter op het gebied van 'maatschappelijk verantwoord ondernemen'. En het Nederlands … [Lees meer...] overSpreek Nederlands in uw bedrijf! De economen zeggen het
Ja, hallo!
ReparatiegroetenDoor Marc van Oostendorp"Hallo, zo had ik dat niet bedoeld hoor!" Het mooie van mijn beroep is dat je je op maandagmiddag – op kosten van de eeuwige belastingbetaler – over dat soort zinnen mag buigen. En dus luisterde ik naar een lezing van mijn collega Gertjan Postma die onder andere over dit soort onderwerpen ging.Volgens Postma zijn woorden als … [Lees meer...] overJa, hallo!
Liegen en lasteren in de middeleeuwen
Door Marc van OostendorpHet was een populaire wijsheid in de middeleeuwen: je kon meestal maar beter je mond houden. "Spreken es dicke zere berouwen ender ter grooter scaden comen," zegt het vroeg veertiende-eeuwse wijsgerige Boec van Sidrac, "ende swigen es selden berouwen." Van spreken kwam weinig goeds, en volgens sommigen vormden de 'zonden van de tong' — onder andere … [Lees meer...] overLiegen en lasteren in de middeleeuwen
Ik heb dat ik naar huis wil
Door Marc van OostendorpGisteren begaf ik mij tijdens een lange treinreis weer eens temidden van de inheemse stam waar ik nu al meer dan 45 jaar dagelijks veldwerk doe: de Nederlandse. Twee jonge vrouwen hadden plaatsgenomen zoals modern mensen in de trein gaan zitten als ze met de trein reizen: schuin tegenover elkaar in een vierzitter, zodat ze urenlang hun stem moesten … [Lees meer...] overIk heb dat ik naar huis wil
De menselijke conversatie is een akoestisch proces
Door Marc van Oostendorp S. Carmiggelt is weer terug. Zijn boeken vliegen de winkel uit en dankzij een mooie pastiche van Koefnoen van twee weken geleden, hierboven, ben ik het volgende citaat (uit de Kronkel Visite in de bundel Dag opa) nu al een paar keer tegengekomen: De menselijke conversatie in het algeméén is een akoestisch proces, waarin de een een gedruis … [Lees meer...] overDe menselijke conversatie is een akoestisch proces
Ik heb de helft van de appeltaart opgegeten
Door Marc van Oostendorp Op de betekenis van een willekeurige zin kun je eindeloos puzzelen. Hier is er een. ‘Ik heb gisteren de helft van de appeltaart opgegeten.’ Stel, je staat op om naar de keuken te gaan en je echtgenoot zegt dat zinnetje. Je loopt naar de koelkast en je ontdekt dat er nergens meer appeltaart te bekennen is: alles is opgegeten door je man. Dan heb je alle … [Lees meer...] overIk heb de helft van de appeltaart opgegeten
Als jij nou eens koffie zet!
De betekenis van halve zinnenDoor Marc van OostendorpAls Saskia Daalder nou nog niet blij is! Bij haar afscheid van de Vrije Universiteit kreeg ze door haar collega's een mooie bundel met artikelen over taal en taalwetenschap aangeboden. En het eerste artikel is al prachtig! Ronny Boogaart en Kim Verheij behandelen er halve zinnen die als hele zinnen gebruikt worden, … [Lees meer...] overAls jij nou eens koffie zet!
Want en omdat
Wat is het verschil in betekenis tussen want en omdat? Dat valt niet altijd gemakkelijk vast te stellen: - Ik ben blij omdat ik gewonnen heb met ganzenborden. - Ik ben blij, want ik heb gewonnen met ganzenborden. Toch is zo'n verschil er wel. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat sommige zinnen wel met want aan elkaar verbonden kunnen worden, maar niet met … [Lees meer...] overWant en omdat
Ergens vind ik dat leuk. Ergens?
Door Marc van Oostendorp Wanneer u deze maand slechts tijd hebt voor één nieuw taalkundig proefschrift, raad ik u aan dat van Elisabeth Koier te lezen, waarop de auteur volgende week donderdag in Leiden hoopt te promoveren. Het gaat over de woorden ergens in het Nederlands en het (Klassieke) Griekse bijna-equivalent pou. Dat lijkt misschien een wat klein en wonderlijk … [Lees meer...] overErgens vind ik dat leuk. Ergens?
Grote jukbeenspier
Door Marc van OostendorpMijn specialisatie als taalkundige is de klankleer, maar mijn geheime hobby is de pragmatiek, helemaal de andere kant van de grammatica: de manier waarop betekenis verandert in de context. In het holst van de nacht speur ik Semantics Archive af, waar semantici en pragmatici hun laatste bevindingen publiceren.“Zeg op, wanneer houd je op je vrouw te … [Lees meer...] overGrote jukbeenspier
Talen maken voor pubers
Door Marc van OostendorpIk praat niet zo vaak met pubers, maar gisteren kwam er een groep naar het Meertens Instituut, waar ik werk. Ik had anderhalf uur om ze te laten zien hoe waanzinnig interessant de taal is – en hoe graag ze diep hun hart allemaal over vier jaar taalwetenschap willen gaan studeren.Wat doe je dan? Ik besloot om ze hun eigen taal te laten maken. En volgens … [Lees meer...] overTalen maken voor pubers
