• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Grote jukbeenspier

7 maart 2013 door Marc van Oostendorp Reageer

Door Marc van Oostendorp

Mijn specialisatie als taalkundige is de klankleer, maar mijn geheime hobby is de pragmatiek, helemaal de andere kant van de grammatica: de manier waarop betekenis verandert in de context. In het holst van de nacht speur ik Semantics Archive af, waar semantici en pragmatici hun laatste bevindingen publiceren.

“Zeg op, wanneer houd je op je vrouw te slaan?” Die vraag is onmogelijk te beantwoorden als je toevallig niet je vrouw geslagen hebt. Want wat moet je dan zeggen? Je kunt moeilijk zeggen ‘vandaag nog’, want daarmee lijk je een bekentenis af te leggen.

Ergens mee stoppenveronderstelt dat je ermee bezig bent. Wie zegt ‘ik ben gestopt met roken’ zegt eigenlijk ‘Ik heb vroeger gerookt, en ik ben gestopt’. In het dagelijks leven spellen we dat soort aannamen echter niet de hele tijd uit – je laat het over aan je gesprekspartner om dat er bij te bedenken. (Die gesprekspartner kan ook best ingaan op zo’n verzwegen stukje en zeggen: ‘ik wist helemaal niet dat je rookte!’)

De Amerikaanse filosoof Paul Grice (waarom is er geen Nederlandstalig Wikipedia-artikel over hem?) heeft in de jaren zeventig uitgebreide analyses gemaakt van dit soort verzwegen informatie in iedere zin. Hij stelde vast dat het in communicatie gaat om samenwerking, en dat alle deelnemers ervan uitgaan dat de ander zijn best doet om samen te werken: dat hij geen onwaarheid zal spreken, dat hij niet teveel zal zeggen en niet te weinig, dat alles wat hij zegt op de een of ander manier betrekking heeft op het onderwerp van gesprek en dat hij zijn best zal doen zo duidelijk mogelijk te zijn.

Ook dit klinkt weer allemaal een beetje suf, maar het helpt ons wel om allerlei zinnen beter te begrijpen. Zoals de volgende, uit een recent artikel op Semantics Archive van Christopher Potts:
Als ze vrolijk is, beweegt Anja haar grote jukbeenspier en haar circulaire oogspier.
Wanneer iemand de twee genoemde spieren beweegt, glimlacht ze. De zin heeft dus strikt genomen dezelfde betekenis als:
Als ze vrolijk is, glimlacht Anja.
Toch heeft de eerstgenoemde zin een hele extra betekenislaag. Hij geeft een veel minder sympathiek beeld van Anja. Dat komt doordat de zin met glimlacheneen veel duidelijkere en normalere manier van spreken is. De lezer van de zin met al die spieren veronderstelt dus automatisch dat de schrijver wel een reden gehad zal hebben om zich op zo’n afwijkende manier uit te drukken. Een redelijke conclusie is dan dat Anja op een ongebruikelijke manier glimlacht, en omdat er een koele, afstandelijke medische terminologie wordt gehanteerd, kan de lezer concluderen dat Anja een onaangenaam mens is die zich uitdrukt als ware ze een robot.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: pragmatiek, taalkunde, verzwegen informatie

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

W.L. Penning • Het monster

Doller dan ooit is ’t monster losgebroken,
En menschen worden wilde beesten;
Helsch viert het kwaad zijn gloriefeesten –
Tot de overmacht heeft rechtgesproken

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

HONDSDAGEN

Niet groen rijpt het gras dit jaar,
bomen dragen hun bladeren wit,
het licht is niet uit het veld
te slaan, de dag reikt aan
de dag, in dromen zoeken
de nachten onderdak.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1949 Jeroen Groenendijk
sterfdag
1963 Jan Naarding
2008 Rein Bloem
➔ Neerlandicikalender

Media

The form of the adjective in Dutch

The form of the adjective in Dutch

20 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

19 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d