Veel van wat we elkaar vertellen over de wereld bestaat uit algemene waarheden die bijvoorbeeld de volgende vorm hebben: Tijgers hebben strepen. Het ligt voor de hand om te denken dat die zin betekent: alle tijgers hebben strepen. Maar dat kan niet kloppen, zeggen de Amsterdamse taalkundigen Robert van Rooij en Katrin Schulz in een nieuw artikel in Linguistics & … [Lees meer...] overHonden hebben drie poten
semantiek
Het regent nog
Wat is het verschil in betekenis tussen 'hij slaapt', en 'hij slaapt nog'? Nog voegt, zegt de Duitse semanticus Sigrid Beck in een nieuw artikel in Linguistics and Philosophy, twee betekenislagen toe aan het werkwoord: hij sliep in het (eventueel recente) verleden ook; en er is de verwachting dat hij in de toekomst niet meer zal slapen. Beide lagen laten zich gemakkelijk … [Lees meer...] overHet regent nog
Vroeger was ik nu te oud geweest voor tv
Een intrigerend paradoxale kop boven een artikel in Het Parool: 'Vroeger was ik nu te oud geweest voor tv'. Hij staat boven een interview met de 55-jarige presentatrice Caroline Tensen en bevat twee tijdsverwijzingen die elkaar op het eerste gezicht tegenspreken (vroeger en nu) en is onder andere intrigerend doordat je desalniettemin onmiddellijk begrijpt wat Tensen bedoelt. … [Lees meer...] overVroeger was ik nu te oud geweest voor tv
Terug
De talloze betekenissen die het woord terug in het Nederlands kan hebben, laten zien dat wij in pijlen denken. In een nieuw artikel in het Journal of Semantics maakt de Utrechtse taalkundige Joost Zwarts een lijst met zes betekenissen die terug als bijwoord kan hebben in het Nederlands, en hij laat zien hoe die heel subtiel zijn, maar dat ze ook allemaal aan elkaar verwant … [Lees meer...] overTerug
Een beetje prettig
Het begon met een enquête over de kwaliteit van de zorg. Linda Duits kreeg hem opgestuurd, en hij bleek de volgende vraag te bevatten: Maar, dacht Linda terecht, dat 'een beetje prettig' klinkt toch heel raar? En toen haalde ze mij erbij op Twitter, en was ik weer een uurtje zoet. Want 'de wachtkamer was een beetje prettig' klinkt inderdaad een beetje raar, maar hoe zou … [Lees meer...] overEen beetje prettig
Ik houd van koffie want koffie
Er is wereldwijd iets eigenaardigs gaande: woorden zoals want en omdat zijn in zo uiteenlopende talen als het Duits, Fins, Frans, Italiaans, Koreaans Noors, Roemeens, Russisch, Slowaaks, Tsjechisch én het Nederlands aan een nieuw leven begonnen. Waar je vroeger want bijvoorbeeld alleen kon gebruiken in zinnen als 'Ik kan niet komen want ik ga naar Lowlands', vind je nu … [Lees meer...] overIk houd van koffie want koffie
Ricotta is lekker maar ik vind ricotta niet lekker
Wat is het verschil tussen 'ricotta is lekker' en 'ik vind ricotta lekker'? De taalkundigen Inés Crespo en Frank Veltman behandelen het in hun onlangs in Linguistics and Philosophy verschenen artikel Tasting and testing. In de eerste plaats geef je met het werkwoord vinden natuurlijk aan dat er een subjectief oordeel volgt. Je kunt in die constructie dan ook alleen … [Lees meer...] overRicotta is lekker maar ik vind ricotta niet lekker
Nimmer meer ‘vier appels meer’: verdwijnende tijd
Door Henk Wolf Het Franse woord jamais heeft geen vaste vertaling in het Nederlands. Afhankelijk van de context kun je het als ooit, nooit of altijd vertalen (en er zijn misschien nog wel meer mogelijkheden). Kijk maar naar de onderstaande zinnen: Tu es le pire client que j'ai jamais eu. ('Jij bent de beroerdste klant die ik ooit heb gehad.') Je n'ai jamais vu autant … [Lees meer...] overNimmer meer ‘vier appels meer’: verdwijnende tijd
De verdachte moet wel thuis zijn geweest
Door Marc van Oostendorp Moeten kan van alles betekenen, bijvoorbeeld dat iemand een bepaalde verplichting heeft ('u moet betalen') of dat iets noodzakelijk is ('het balletje moet eerst door dat hekje voor de deur geopend kan worden'). Daarnaast heeft het werkwoord een betekenis die vooral lijkt te gaan over kennis. In dat geval wordt moeten soms vergezeld van wel. De lampen … [Lees meer...] overDe verdachte moet wel thuis zijn geweest
Mijn behoeften lijken op die van Willem Alexander
Door Marc van Oostendorp Wie had ooit gedacht dat moeten een ding kon zijn? Jullie! Want je kent de uitdrukking "het heilig moeten" waarin moeten als zelfstandig naamwoord functioneert en je hebt er nooit een probleem mee gehad. In een mooi overzichtsartikel bespreekt de semanticus Frederike Moltmann het curieuze onderwerp van genominaliseerde modale … [Lees meer...] overMijn behoeften lijken op die van Willem Alexander
Terwijl het muziekje speelde, tekende het clowntje een ster
Door Marc van Oostendorp Er klinkt circusmuziek. Een clowntje komt op en doet verwoede pogingen een pot te sluiten. Voor de pot dicht is, houdt het muziekje op. Is nu de volgende zin een correcte beschrijving van deze situatie: Terwijl het muziekje speelde, sloot het clowntje de pot. Volwassen moedertaalsprekers van het Nederlands zeggen van niet. 'Het clowntje … [Lees meer...] overTerwijl het muziekje speelde, tekende het clowntje een ster
De soldaat zal zijn doelwit niet vermoorden [BOEM!]
. Door Marc van Oostendorp Je luistert naar een radio-documentaire en je hoort de presentator zeggen: "De soldaat zal zijn doelwit vermoorden". Terwijl hij het woord vermoorden uitspreekt klinkt het geluid van een explosie. Wat betekent dat? De natuurlijke interpretatie is natuurlijk: de manier waarop de moord plaats vindt is met een explosie. Maar nu: de presentator … [Lees meer...] overDe soldaat zal zijn doelwit niet vermoorden [BOEM!]
Woorden zijn geen oorden
Door Flip G. Droste [Oud Vlaams spreekwoord: Op woorden kun je niet bouwen; Woorden zijn onbetrouwbaar; Taal dekt niet de werkelijkheid] .I. Dat taal er niet altijd in slaagt de werkelijkheid vast te leggen, is een vaak terugkerend thema in de filosofie. Zo betoogt ook Verhoeven dat taal een barrière kan vormen als zaken die onze verwondering wekken onder woorden gebracht … [Lees meer...] overWoorden zijn geen oorden
Het meisjemeisje was thuisthuis
Door Henk Wolf Afgelopen week was ik bij een lezing van Maximilian Frankowsky, die onderzoek doet naar woorden zoals meisjemeisje. Een meisjemeisje is een meisje, maar geen meisje dat in bomen klimt en met raceautootjes speelt. Ze speelt liever prinses en draagt graag jurkjes. Ik ken woorden zoals meisjemeisje nog maar een paar jaar en ze bestaan ook nog niet zo lang. Wel … [Lees meer...] overHet meisjemeisje was thuisthuis
De betekenis van scheldwoorden
Door Marc van Oostendorp Als ik zeg dat Diederik een mof is, wat zeg ik dan? Daarover gaat een interessant nieuw artikel van Bianca Cepollaro en Tristan Thommen in een van de mooiste taalkundige tijdschriften die er zijn (vind ik), Linguistics and Philosophy. Het artikel is interessant, hoewel het vooral negatief is. Het gaat over hoe we de betekenis van scheldwoorden niet … [Lees meer...] overDe betekenis van scheldwoorden
Wat als betekent
Door Marc van Oostendorp Het meest onontsluierde raadsel van alle onontsluierde raadselen van de taal is betekenis. 'Een man loopt op straat': wat betekent dat? Is het een plaatje van iemand in een straatbeeld? Verwijst het op de een of andere manier naar de werkelijkheid, zo ja, hoe? Wat komt er precies in je koppie als je zo'n zin hoort? Het meeste succes hebben de … [Lees meer...] overWat als betekent
Ga lekker genieten!
Door Henk Wolf Recent plaatste iemand in de Facebookgroep 'Leraar Nederlands' een foto van een reclamebord met het opschrift 'geniet van onz Strandbok Bier'. Ik denk dat de plaatser vooral op de gekke spelling van onz of de onconventionele omgang met spaties en hoofdletters wilde wijzen, maar ik vond de gebiedende wijs geniet het opvallendst. Waarom? Omdat die op een bord bij … [Lees meer...] overGa lekker genieten!
Wat betekent ook?
Door Marc van Oostendorp Korte woorden zijn over het algemeen interessanter dan lange woorden. De betekenis van de laatste – hippopotamus. encyclopedie, belastingman – kun je over het algemeen opzoeken in een woordenboek, maar korte woorden hebben vaak allerlei veel moeilijker te vatten betekenisnuances. Neem ook. Van Dale geeft acht verschillende betekenissen … [Lees meer...] overWat betekent ook?
Ik houd een beetje van jou
Door Marc van Oostendorp Een belangrijke reden om taal te bestuderen, om de betekenis van taal te bestuderen, is: begrijpen hoe mensen denken. De wereld om ons heen is een permanente chaos, waarin alles door elkaar loopt, maar de taal plaatst alles in keurige categorieën. We ontwaren een vage zwarte en bruine vlekken die corresponderen met ingewikkelde constellaties van atomen … [Lees meer...] overIk houd een beetje van jou
Wat betekent ‘dat’?
Door Marc van Oostendorp We zitten samen aan tafel en ik kijk naar mijn bord. Dan hef ik mijn hoofd langzaam op en onheilspellend zeg ik dan: 'dat is vies'. Wat betekent het woord dat dan? In deze context lijkt het antwoord duidelijk: mijn bord. Om te controleren of ik gelijk heb, moet je het bord dat voor me ligt controleren. Maar hoe zit dat precies? Volgens veel moderne … [Lees meer...] overWat betekent ‘dat’?
Nul bananen is niet hetzelfde als geen bananen
Door Marc van Oostendorp De wetenschap, die voor niets staat, heeft nu ook een aantal raadselen rond het woord nul ontsloten. Nul is een raar telwoord. Historisch is het zoals bekend een betrekkelijk jonge uitvinding in de wiskunde, en de betekenis ervan is niet erg intuïtief. Wat wat zijn precies nul bananen? Wat moeten we ons daarbij voorstellen? En wat onderscheidt die nul … [Lees meer...] overNul bananen is niet hetzelfde als geen bananen
Nieuwe betekenissen van ‘officieel’
Door Henk Wolf Ik word er altijd een beetje blij van als ik denk dat ik een taalverandering heb gevonden die nog niet in de woordenboeken is opgenomen. Af en toe denk ik dat ik er een gevonden heb en daar schrijf ik dan een stukje over. Een zo'n verandering is de betekenisuitbreiding van het woord officieel. In officieel herkennen we natuurlijk het Franse office of het … [Lees meer...] overNieuwe betekenissen van ‘officieel’
Auto-antoniemen: woorden die hun eigen tegenovergestelde zijn
Door Henk Wolf Sommige woorden vormen paren van tegenovergestelden, of met een vakterm antoniemen. Voorbeelden zijn klein-groot en aan-uit. Andere woorden vormen homoniemen. Dat zijn woorden die hetzelfde klinken en/of hetzelfde geschreven worden. Voorbeelden zijn boer (landbouwer of veehouder) en boer (oprisping van lucht). Dit stukje gaat over woordparen die allebei zijn: … [Lees meer...] overAuto-antoniemen: woorden die hun eigen tegenovergestelde zijn
Comparatieve illusies
Door Marc van Oostendorp Er zijn meer mensen naar Moskou gegaan dan ik dat ben. Ja, dat lezen jullie goed en denk daar maar eens over na. Maar liever niet te lang, want voor je het weet val je in een afgrond van onbegrip. Die zin klinkt goed, maar als je erover nadenkt blijkt hij geen enkele duidelijke betekenis te hebben. Er zijn weinig zinnen waarover je dat kunt … [Lees meer...] overComparatieve illusies
Hard aaien
Door Marc van Oostendorp Soms moet een mens kracht uitoefenen en soms moet een mens het daarover hebben. Je kunt bijvoorbeeld iets of iemand slaan, of duwen of aaien. Over dat soort werkwoorden gaat het proefschrift waarop Anja Goldschmidt vorige maand in Utrecht promoveerde. Je kunt die werkwoorden op verschillende manieren onderverdelen, zegt Goldschmidt. Er zijn … [Lees meer...] overHard aaien
