Minstens nul bananen

Door Marc van Oostendorp

Er is weer nieuws over nul bananen. Ook in 2013 en 2018 waren er al wederwaardigheden te melden uit de wetenschap over de precieze betekenis van deze uitdrukking; als Neerlandistiek nog 50 jaar bestaat, kunnen we een bundeling maken met artikelen over dit onderwerp. Er is nu in ieder geval een nieuw artikel verschenen in het wetenschappelijk tijdschrift Glossa dat weer een puzzelstukje toevoegt.

Het centrale taalfeit in dat artikel is de volgende zin:

• Minstens nul studenten roken.

Dat is een rare zin en het lijkt niet moeilijk te bedenken waarom: hij betekent zoveel als ‘nul studenten of meer dan nul studenten roken’ en die zin is triviaal: hij is per definitie altijd waar. Het gekke is alleen dat hij eigenlijk nog raarder klinkt dan de uitgeschreven versie:

• Nul studenten roken of meer dan nul studenten roken.

Ook deze zin is natuurlijk triviaal, maar toch klinkt hij niet zo mal als de eerste. Volgens dit nieuwe artikel komt dit door een verschil tussen woorden zoals minstens en nul en woorden als studenten en roken. Om de eerste soort woorden te begrijpen volstaat een definitie, je hoeft als het ware alleen binnen de taal te kijken, maar voor een interpretatie van de tweede klasse woorden heb je kennis van de wereld nodig: over welke studenten hebben we het in dit geval? Wie staan er precies te roken?

Voor woorden van de eerste soort heb je alleen kennis van de taal nodig, voor woorden van de tweede soort ook kennis van de wereld.

Wanneer je nu in de tweede zin bepaalde kennis-van-de-wereldwoorden vervangt door andere, krijg je een niet-triviale zin:

• Nul studenten roken of meer dan nul docenten roken.

Maar van de eerste zin valt nooit iets te maken, welk kennis-van-de-wereldwoord je er ook in zet: Minstens nul docenten zuipen blijft even raar en triviaal.

Het betekent, volgens de auteurs van het nieuwe artikel, dat de tweede genoemde zin, de uitgebreide, alleen een triviale betekenis heeft vanwege onze kennis van de wereld; de eerste is als het ware inherent triviaal, en daarmee misschien zelfs ongrammaticaal.